نوید نوروز با صدای پای "تکم" در کوچه پس کوچه های اردبیل

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل، تکم خوانی آیینی است به قدمت نوروز و یادگاری از آداب و رسوم نوروز که همواره در سرزمین آذربایجان به ویژه استان اردبیل به عنوان آیینی ماندگار و منحصر به فرد مورد توجه مردم این خطه بوده و با روش مخصوص توسط تکم گردان ها به اجرا گذاشته می شده است.

این آیین سالیان دراز با آداب و رسوم کهن مردم آذربایجان و به ویژه استان اردبیل عجین بوده و همه ساله با فرا رسیدن عید نوروز، مردم به انتظار تکمچی می نشستند و انتظار داشتند که تکم چی، سمبل و در واقع سفیر نشاط بهاری، آنها را برای استقبال از بهار آماده سازد و اگر چه این روزها شاهد کمرنگ شدن این آئین در درازای سالیان متمادی هستیم اما امروزه نیز می توان گوشه ای از این رسم به یادگار مانده از پدران و اجدادمان را در کوچه پس کوچه های برخی روستاها و محلات اردبیل به وفور شاهد بود.

در استان اردبیل همانند سایر نقاط پهناور دیار آذربایجان از چند روزی مانده به عید نوروز تکم چی ها به طور نمادین تکم را در کوچه‌ های روستاها و شهرها می‌ چرخانند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می خوانند نوید آمدن عید را داده و پاداش خود را از مردم می گیرند.

مردم شناس میراث فرهنگی استان اردبیل در باره تکم و آئین تکم گردانی می گوید: تکم یک عروسک چوبی سنتی به قطر 4 سانتیمتر، طول 25 و عرض 12 الی 15 که روی آن را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند است و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه های الوان و حتی آینه تزیین می کنند که هر یک از تزئینات تکم علت و فلسفه ای دارد که گذشتگان و پدرانمان بیش از ما به این امر واقف بودند.

وی ادامه می دهد: زنگوله و سکه در بدنه عروسک تکم برای ایجاد سر و صدای بیشتر مورد استفاده قرار گرفته تا مردم را از داخل خانه ها به کوچه ها و دم در خانه ها بکشاند و از سوی دیگر یک ضرباهنگ برای حرکت تکم نیز به وجود می آورد.

این کارشناس همچنین یادآور می شود: همچنین نصب آینه به دو طرف عروسک (طرفین شکم عروسک) به این دلیل بوده که تکم به همراه خبر فرا رسیدن سال نو، آینه ای را به رسم روشنایی و صفا به همراه آورد که آیینه کاربردهای مهمی در زندگی مردم این منطقه دارد و مظهر خوش یمنی، روشنایی و خیر و برکت بوده است.

مجتبی جوان اجدادی بیان می دارد: تکم گردان در استان اردبیل با به زبان آوردن اشعاری زیبا و دلنشین شوق و شور مردم این خطه را برای استقبال گرم از نوروز دوچندان می کند که تمامی این اشعار به زبان شیرین ترکی سروده شده و مورد توجه مردم استان اردبیل است که نمونه هایی از این اشعار به شرح زیر می باشد:

"سیزون بو تازه بایراموز مبارک/آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک/جناب جبرئیل نامه گئتیردی/گئتیر جگین پیمبره یئتیردی/مبارک قوللارین گویه گوتیردی/سیزون بوتازه بایراموز مبارک/آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک".

وی می گوید: این اشعار در گذشته در بین اهالی استان اردبیل به گونه ای زیبا و جان دار بر سر زبان ها افتاده بود که هنوز هم که هنوز است در برخی محلات استان اردبیل زنان این دیار در ایام آخر سال و در موقع آماده سازی منازل خود برای عید نوروز این اشعار را برای خود و فرزندانشان زمزمه می کنند.

آئین تکم خوانی و تکم گردانی یک نمایش عروسکی و یکی از شاخه ‌های فرهنگ شفاهی، بومی و اصیل منطقه آذربایجان و استان اردبیل بوده که اگر نادیده گرفته شود به معنی نادیده گرفتن و پشت سر گذاشتن میراث فرهنگی کشورمان خواهد بود و نخستین نتیجه این نگرش نیز قابل پیش بینی است و آن اینکه نسل آینده جای پای محکمی برای گذاشتن نخواهند داشت.

تکم گردانی با ارزش گذاری مجدد و بازشناسی آن قابل احیا است اما لازمه تحقق این امر آن است که مسئولان فرهنگی کشور، احیای آن را برای خود وظیفه دانسته و از فراموشی آن جلوگیری کنند تا فقط در روزهای نوروز به فکر احیاء و استفاده از این آیین نباشیم و باور کنیم که این عروسک شادی بخش می تواند همراه با شادیها و غصه ‌هایمان نسبت به جامعه همراه شده و ما را یاری کند و شاید این زنجیره و حلقه ای گم شده از آئین و سنن خطه آذربایجان باشد که نیاز به توجه و اهتمام ویژه برای احیای دوباره دارد.

عید نوروز در اردبیل به اعیادی با نام هایی همچون "بایرامی آیی"، "ایل بایرامی" و در میان برخی از طوایف و قبیله ها به "امیرالمومنین(ع) بایرامی" شهرت دارد.

یکی از اولین آداب و رسوم عید نوروز که از اوایل اسفندماه و یا اواسط این ماه که معمولا به بایرام آیی در بین اهالی خطه اردبیل معروف است آغاز می شود غبارروبی و گردگیری منازل یا خانه تکانی است که این امر بنا به ذائقه و سلیقه هر یک از افراد متفاوت بوده است.

در این رسم زنان و مادران خانه با غبارروبی و شست و شوی وسایل منازل خود عید را آغاز و خود را برای این ماه آماده می کنند که این رسم را به معنی پشت سر گذاشتن کهولت، کسالت، تنبلی و هرچه غم و اندوه است می دانند و با این کار خود را برای آغاز سالی نو و پر از خیر و برکت و همراه با شادمانی و استقبال گرم از فصل بهار و سالی جدید آماده می سازند.

جامعه شناس اردبیلی در خصوص آئین و آداب مخصوص عید نوروز در اردبیل برای ما می گوید: از آداب و رسوم ویژه عید نوروز كه در استان اردبیل و خطه آذربایجان رواج دارد و از گذشتگان در این عید باستانی به نمایش گذاشته شده است می ‌توان به دادن عیدی (بایراملیق) و سکه سال نو (ایل سکه سی) اشاره داشت.

بیوک جامعی ادامه می دهد: بايراملیق يا عيدی همان هديه ‌ای است كه افراد به مناسبت فرا رسيدن عيد به همديگر می ‌دهند و معمولا اين هديه از طرف بزرگترها به كوچكترها داده می ‌شود .

وی با اشاره به کم و کیف این هدیه در عید نوروز در اردبیل بیان می کند: در آذربايجان اين هديه می ‌تواند يک تخم مرغ رنگ شده عيد باشد يا يک لباس و يا اسكناس تازه تا نخورده که بنا به سلیقه افراد در مناطق مختلف متفاوت است اما اسكناس نو و يا پول متداول‌ ترين نوع بايراملیق در استان اردبیل است كه افراد به همديگر می دهند.

پژوهشگر تاریخی اردبیل اظهار می کند: در بسياری از خانواده ‌ها پدر اسكناس ‌های نو و تازه ای را در ميان صفحات قرآن كريم نگهداری می كند و بعد از لحظه تحويل سال نو به اعضای خانواده هديه می دهد و دادن عيدی به تازه عروس ‌ها و تازه دامادها و نامزدهای جوان از اهميت فراوانی در این خطه برخوردار است.

جامعی از دیگر رسم نوروز در اردبیل به ما می گوید: دادن «ايل سكه سی» يا «سكه سال» رسم ديگری است كه در نزد مردم ديار آذربايجان به مناسبت عيد نوروز متداول است و معمولا برخی افراد كه به داشتن دستی با بركت و يا به اصطلاح آذری ‌ها دستی سبک مشهورند با آغاز سال نو به دوستان و آشنايان «ايل سكه سی» می ‌دهند تا با دريافت نخستين پول سال از چنين دست مباركی سالی پر رونق و خوب از لحاظ اقتصادی داشته باشند.

فردی كه «ايل سكه سی» را می ‌دهد ممكن است پيرمردی 80 ساله باشد و يا كودكی 7 ساله هيچ تفاوتی ندارد بلكه ملاک بركت دست فرد دهنده پول است.

از دیگر رسوم و آداب عید نوروز در اردبیل می توان به بردن "خونچه" یا هدایای ویژه به نوعروسان اشاره کرد که این رسم در اردبیل و آذربایجان متداول است و در این مواقع خانواده داماد با هدایایی ویژه نوعروس و یا کسانی که تازه نامزد شده اند به خانه عروس رفته و با کمی آجیل، شیرینی، و دیگر تنقلاتی که هدیه خود را تزئین می کنند خونچه خود را به نوعروس پیشکش می کنند.

آئین و سنن ویژه عید نوروز و چهارشنبه سوری به صورت عمیقی با فرهنگ و تمدن مردم خطه استان اردبیل عجین شده است و اگرچه برخی از این رسم و آئینها در گذر زمان و با روی کار آمدن صنعت و دانش روز دنیا به فراموشی سپرده شده اما هنوز هم می توان برای احیا و بخشیدن جان دوباره به این سنن کمر به همت بست و تلاش کرد، کافی است فقط بخواهیم.

نیاز است تا مسئولان استانی نیز در همین راستا برای احیای دوباره آئین و سنن ویژه عید نوروز که در واقع یادگاران اجدادمان هستند تلاشی مضاعف و همتی کارساز را سرلوحه کار خود قرار دهند تا همچون ایام گذشته ما، نسل های امروزی نیز شاهد برپایی جشن و سرور زیبا در منطقه بوده و شادی و نشاط واقعی را لمس کنیم.

انتهای پیام/ع