مروری بر هنر پرده‌خوانی و نگاهی به چند پرده تعزیه‌خوانی بزرگ

گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ با فرا رسیدن ایام محرم خیابان‌ها سیاه‌پوش و عزا دار شده‌اند، گویی که شهر در غمی سنگین و تاریکی مطلق فرو رفته است، به گونه‌ای که لبخند‌ها رنگ باخته‌اند. اما از طرفی شوری در مردم شعله‌ور شده است تا هر شخصی به نوعی دین خود را به سالار شهیدان امام حسین (ع) ادا کند، حال هر که نسبت به توان خودش سیاهی را به تن کوچه و محل‌هایشان می‌پوشاند، مادر‌هایی که برای سلامتی اهل محل و فرزندان خود اسپند دود می‌کنند و یکباره صدای صلوات آن‌ها طنین‌انداز می‌شود. از طرفی بچه‌های کوچکی که با سر بند «امام حسین (ع) و حضرت اباالفضل (ع)» روی پیشانی، عشق خود را از همان کودکی نشان می‌دهند.

حال این رنگ سیاه و ماتم نمایش‌ها را هم تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و مضمون آن‌ها را از روشنی به تاریکی می‌برد که با این کار آن‌ها هم به نوعی در این ماتم شریک می‌شوند و نقش بسزایی را در این عرصه ایفا می‌کنند.

در ایام محرم می‌توان به «پرده‌خوانی» که یک نمایش مذهبی ایرانی است اشاره کرد. در این نمایش‌ها کسی با  عنوان «پرده‌خوانی» از روی تصویر‌های منقوش بر پرده، مصایب ائمه علیهم السلام را با کلام حزن آلود روایت می‌کند. پیشینه تاریخی آن را می‌توان با نوعی «قوالی» در ادوار پیش از اسلام مربوط دانست که پیش از ورود به اسلام به ایران به دلیل محدودیت‌های موسیقی به نوعی «نقالی- ملی- مذهبی) تغییر یافته است.

بزرگ‌ترین «پرده‌ تعزیه‌خوانی» عصر قاجار به ابعاد 2×40 در 7×32 در آستان قدس رضوی است که توسط «حمید جاجری» هنرمند کشورمان به مدت 18 ماه مرمت شده و به گنجینه تاریخ مشهد موزه آستان قدس رضوی برای نمایش انتقال پیدا کرده است. این تابلو در ارتباط با مرثیه کربلا است که با خط بسیار زیبا نوشته شده و در مورد سبک آن می‌توان به مایه‌هایی از نقاشی مینیاتور اشاره کرد. همچنین می‌توان در آن اسطوره کربلا و مظلومیت امام حسین (ع) را که با روح  جان به کشیدن آن پرداخته است را به خوبی مشاهده کرد.

این تابلو با تکنیک رنگ و روغن روی پارچه ابریشمی به ابعاد 4/2 در 33/7 متر بزرگترین پرده درویشی موجود در کشور است که معمولاً اندازه معمولی پرده‌ تعزیه خوانی به ابعاد 300 در 150 سانتی‌متر است و با مقایسه هر دو متوجه عظمت این پرده تعزیه‌خوانی درویشی می‌شویم. بخش بزرگ‌تر تابلو که در سمت راست واقع شده روایتگر گوشه‌هایی از حماسه کربلاست. با این اوصاف در نقاشی آن در بین پرده‌های درویشی مشابه، منحصر به فرد است. نام خالق اثر و تاریخ تابلو مشخص نیست،  ولی با توجه به عناصر نقاشی سبک قاجاری، به احتمال زیاد مربوط به اوایل دوره قاجاریه است.

ساختار پرده‌خوانی به دو رکن «پرده» و «پرده‌خوانی» استوار است و موضوع اصلی این نقش‌ها «واقعه کربلا» و حوادث پیش و پس از آن بوده، اما رفته رفته داستان‌های اخلاقی پند‌آموز هم به آن اضافه شده است.

نقش‌های پرده، نقوشی عامیانه‌اند که بر مبنای تخیلات نقاشی، گفته‌ها، نوشته‌های تاریخی و افسانه‌ای به تصویر کشیده می‌شوند که این نوع نقاشی رازا نوع نقاشی مردمی، موسوم به «نقاشی قهوه‌خانه‌ای» دانسته‌اند.

با این تفاسیر و گفته‌ها «پرده‌خوانی» از دیرباز با مضامین محرم و اتفاقات افتاده اجرای شده که تا به امروز مخاطبان خود را داشته است وقتی کلمه‌هایی نظیر مرمت این آثار و بزرگ‌ترین پرده تعزیه‌خوانی می‌شنویم بیشتر پی به با ارزش بودنشان می‌بریم و این سؤال در ذهنمان به وجود می‌آید که چرا این گنجینه‌های تاریخی باید اینقدر کمرنگ بشوند؟!

«پرده‌خوانی» این نمایش مذهبی که حال و هوای واقعه عاشورا و اتفاقات قبل و بعد از آن را می‌گوید، چرا باید به نسل‌های بعدی انتقال داده نشود تا پابرجا بماند؟! 

براستی با از دست دادن آن‌ها انگار تاریخ و گذشته خودمان را با دستان خودمان نابود می‌کنیم. در پرده‌خوانی معمولاً نقال ابتدا روایت را از روی پرده بازگو می کند و پایان می‌دهد، یا ذهن مخاطب را بدون تصویر معطوف به موضوع می‌کند و با ذکر صلوات ادامه را از روی پرده تعزیه‌خوانی بازگو می‌کند.

از نظر نقال و تعزیه‌خوان‌ها این امر با وجود این سال‌ها هنوز که هنوز است تازگی خود را دارد و هیچ وقت تکراری نخواهد شد.پرده‌خوان‌ها در ایام محرم هر کدام در محله‌ای حاضر می‌شوند و از کم سن و سال‌ترین فرد تا پیر‌ترین آن‌ها برای دیدن حال و هوای آن روز‌ها به تماشا می‌روند و به نوبه خود عزاداری می‌کنند.

اما متأسفانه شاهد کم‌رنگ شدن آن‌ها هستیم و با از بین رفتن آن‌ها ممکن است آنطور که باید مخاطبان آن حال و هوا را درک نکنند و برای نسل‌های بعدی این ایام بیگانه شود. پس چه خوب است که نگذاریم پرده‌خوانی این نمایش مذهبی در شهر‌هایمان کم‌رنگ شود، نقالانی که به عشق سالار شهیدان و بدون هیچ چشم داشتی آن را برای عموم اجرا می‌کنند تا آن روز‌ها را برای مخاطبان بازگو کنند.

می‌بایست برنامه‌ریزی درستی داشت تا برای بقا به نسل‌های بعد هم انتقال پیدا کند و مختص به نسل‌های گذشته نشود اما متأسفانه در این زمینه بسیار ضعیف عمل می‌شود و اگر به همین منوال پیش برود نور فانوس محرم خاموش می‌شود.

برای آگاهی از آخرین اخبار و پیوستن به کانال تلگرامی باشگاه خبرنگاران جوان اینجا کلیک کنید.  

انتهای پیام/