کاهگل‌های قلابی!
فعالان گردشگری معتقدند افزایش بی‌ضابطه مجوزها باعث کاهش کیفیت اقامتگاه‌های بومگردی شده است.
باشگاه خبرنگاران جوان - مرضیه موسوی؛ خبرنگار روزنامه هفت صبح در گزارشی به دلیل افزایش اقامتگاه‌های بومگردی در سال‌های اخیر پرداخت و نوشت:
«افزایش تعداد مراکز بومگردی» همواره یکی از موضوعات مورد اشاره مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری در کشور بوده و هست. نشان به این نشان که مدیرکل دفتر مطالعات، آموزش و برنامه‌ریزی گردشگری وزارت میراث فرهنگی خبر از فعالیت حدود ۴ هزار مرکز بومگردی در کشور داده و افزایش تعداد این مراکز را پیش‌بینی کرده بود؛ مراکزی فراتر از اقامتگاه که تجربه زندگی در مناطق بومی را برای گردشگران ایرانی فراهم می‌کند و فلسفه وجودی آن با «احیای» آداب و رسوم، معماری و سبک زندگی در مناطق روستایی و محله‌های تاریخی است. با این حال به گفته نایب رئیس سابق جامعه اقامتگاه‌های بومگردی ایران، توسعه بومگردی یک مفهوم کیفی است که در سال‌های اخیر در دام آمار و اعداد مسئولین افتاده و از ریل اصلی خود خارج شده است.
۱۸ سال پیش وقتی اکبر رضوانیان اقامتگاه بومگردی نقلی خود را در بافت قدیمی کاشان راه‌اندازی می‌کرد، کمتر کسی با نام «بودگردی» آشنا بود؛ عبارتی که به گفته این فعال گردشگری، برخاسته از فرهنگ متنوع زندگی در ایران است و بر خلاف رشته‌هایی مثل هتلداری، فعالان گردشگری که به سبک زندگی مردم بومی مناطق ایران علاقه داشتند، مبدع آن بودند. رضوانیان به هفت صبح می‌گوید: «بومگردی صرفا یک تاسیسات اقامتی نیست؛ بلکه فضایی است که با توجه به اقلیم و فرهنگ هر منطقه و در مسیر احیای این فرهنگ شکل می‌گیرد.
یعنی بومگردی در کنار احیای خانه‌ای برای زندگی در یک منطقه، به احیای صنایع دستی آنجا، احیای بازار‌های محلی، احیای غذا‌های سنتی و آداب و رسوم منجر می‌شود.» این همان مسیری است که خود او در سال‌های گذشته طی کرده و به احیای فرهنگ زندگی در گوشه‌ای از کاشان منجر شده است.
او می‌گوید: «وقتی درباره بومگردی حرف می‌زنیم، باید از خودمان بپرسیم که به دنبال «ساخت» بومگردی هستیم یا «احیای» آن؟ اصولا آداب و رسوم یک منطقه را نمی‌توان خلق کرد و ساخت! بلکه اینها فرهنگ موجود در یک بوم و بر است که توجه دوباره به آن می‌تواند باعث احیای آن شود. این در حالی است که ما امروز در برخی از به اصطلاح بومگردی‌ها، شاهد این هستیم که افراد برای خلق موقعیت‌های مصنوعی تلاش می‌کنند.»
بومگردی را با معیار‌های کیفی بسنجیم
عضو سابق هیات رئیسه جامعه بومگردان کشور یکی از مهمترین آفت‌هایی که به جان گردشگری بومی کشور افتاده را، کمی شدن معیار‌های سنجش می‌داند و می‌گوید: «برای سنجش توسعه و موفقیت در زمینه بومگردی، باید به سمت معیار‌های کیفی برویم و آن را بهبود بدهیم.
چرا که اولا ظرفیت‌های بومگردی در هر منطقه متغیر و متفاوت است و لزوما تعداد بومگردی‌های یک منطقه نمی‌تواند معیار خوبی برای سنجش کیفیت آن باشد. از طرف دیگر بومگردی در سال‌های گذشته که مورد توجه مدیران و مسئولان گردشگری قرار گرفته، به مجموعه‌ای از اعداد تبدیل شده است که انتظار می‌رود هر سال رو به رشد باشند، اما کسی به مفهوم واقعی بومگردی در کشور توجهی ندارد.»
به گفته این فعال حوزه گردشگری بومی، بهتر است کیفی‌سازی در بومگردی‌ها جای تلاش برای استاندارد‌سازی در این زمینه را بگیرد؛ چراکه بومگردی در هر منطقه‌ای با توجه به اقلیم و سنت‌های آن منطقه شکل می‌گیرد و نمی‌توان انتظار داشت برای یک منطقه کویری، یک منطقه ساحلی و یک منطقه کوهستانی استاندارد‌های یکسانی در بومگردی داشت. چراکه هر کدام از این اقلیم‌ها منابع و محدودیت‌های خاصی را نصیب ساکنانش می‌کند و روش سازگاری و زندگی مردم در این اقلیم‌ها با هم متفاوت است.
رضوانیان می‌گوید: «مدیران دوست دارند آمار بدهند. وقتی امسال از آمار ۴ هزار بومگردی خبر می‌رسد، انتظار می‌رود که سال آینده این عدد بزرگ‌تر هم شود. پس ناخودآگاه ارزش‌گذاری به سمت سنجش کمی پیش می‌رود. این در حالی است که باید اجازه دهیم مفاهیمی مثل بومگردی در هر منطقه از کشور آرام توسعه پیدا کند. در غیر این صورت شاهد وضعیتی می‌شویم که امروز دچار آن هستیم: اقامتگاه‌هایی که به هر چیزی شباهت دارند به جز بومگردی.»
وقتی جایگاه آموزش جدی گرفته نمی‌شود
طرفداران توسعه بومگردی در کشور خصومتی با سایر روش‌های جذب گردشگر و استفاده از خدماتی مثل هتل، هاستل، مهمانپذیر و ... ندارند؛ بلکه تاکیدشان به بازپس‌گیری هویت «بومگردی» در اقامتگاه‌هایی است که به اشتباه این نام را یدک می‌کشند. رضوانیان می‌گوید: «هر نوعی از اقامتگاه به دلیل یک نیاز به وجود آمده و من معتقدم همه انواع این اقامتگاه‌ها باید وجود داشته باشند. اما در مورد گسترش و افزایش تعداد بومگردی‌ها، معتقدم که باید اجازه دهیم این فرصت گردشگری در زمان مناسب خود برای هر منطقه ایجاد شود و به دنبال افزایش آمار به هر قیمت نباشیم.»
او یکی از مهمترین چالش‌های اعطای مجوز بومگردی را توالی روال این کار می‌داند و می‌گوید: «متقاضیان دریافت مجوز بومگردی باید ابتدا همه اقدامات لازم را انجام دهند و بعد از همه اینها باید در دوره آموزشی شرکت کنند. یعنی فرد هزینه می‌کند و سرمایه‌گذاری می‌کند، تازه در دوره ممکن است به این نتیجه برسد که برای این کار مناسب هست یا نه!
از طرفی مشخص است که وقتی فرد هزینه‌ها را انجام داده و تمام روال کار را طی کرده است، شرکت در دوره برای او موضوع جدی‌ای نخواهد بود و حتی از قبل از شرکت در دوره آموزشی، مطمئن است که مجوز لازم را می‌گیرد. این یعنی ما برای آموزش اصولی در این زمینه ارزش و امتیاز زیادی قائل نیستیم. پس چطور انتظار داریم که بومگردی‌هایی که در سال‌های اخیر ایجاد شده، کیفیت لازم را داشته باشد؟»
بومگردی‌ها با ۱۲۰ معیار سنجیده می‌شوند
یاور عبیری، رئیس هیأت مدیره جامعه اقامتگاه‌های بومگردی ایران می‌گوید: «نزدیک به ۳ هزار و ۵۰۰ اقامتگاه بومگردی دارای مجوز در کشور در حال خدمات دهی به مسافران هستند و چندین برابر این آمار، اقامتگاه‌های بومگردی بدون مجوز وجود دارند که به مسافران داخلی و خارجی خدمات ارائه می‌کنند. اقامتگاه‌های بومگردی بدون مجوز مثل قارچ در کشور رشد کرده‌اند و متاسفانه زمانی که مسافران از این اقامتگاه‌ها خدمات بی‌کیفیت دریافت می‌کنند، ذهنیت منفی نسبت به کل اقامتگاه‌های بومگردی دارای مجوز پیدا می‌کنند.»
او در رابطه با اقدامات متولیان نظرات بر اقامتگاه‌های بومگردی برای کنترل کیفیت این مراکز اقامتگی می‌گوید: «امسال جامعه اقامتگاه‌های بومگردی، برنامه جامعی برای بومگردی در نظر گرفته است که دو هدف مهم در این برنامه دنبال می‌شود. یکی ارزیابی اقامتگاه‌های بومگردی است که به زودی از سمت وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تدوین و به استان‌ها ابلاغ می‌شود تا اقامتگاه‌ها ارزیابی شوند. بعد از آن اقامتگاه‌های هر استان ارزیابی و سطح کیفی و درجه‌بندی آنها مشخص می‌شود و از طرف دیگر بسیاری از اقامتگاه‌هایی مثل خانه مسافر‌ها یا خانه باغ‌ها که اقامتگاه‌های بومگردی به حساب نمی‌آیند، از چرخه بومگردی خارج شوند.»
به گفته او، نزدیک به ۱۲۰ موضوع برای ارزیابی اقامتگاه‌ها در نظر گرفته شده است. از جمله اینکه معماری اقامتگاه باید مطابق معماری بومی منطقه باشد و از المان‌های سنتی و بومی منطقه در اقامتگاه استفاده شده باشد. آموزش مدیران و صاحبان اقامتگاه‌های بومگردی هدف دیگری است که در این برنامه جامع دنبال می‌شود و در دستور کار متولیان گردشگری قرار گرفته است. رئیس هیأت مدیره جامعه اقامتگاه‌های بومگردی ایران می‌گوید: «۵۵ ساعت آموزش از سمت وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نهایی شده و امسال این دوره‌های آموزش‌ها اجرا خواهد شد. این آموزش‌ها روی کیفیت خدمات‌دهی اقامتگاه‌ها بسیار تاثیرگذار خواهد بود.»
او با اشاره به همکاری پلتفرم‌ها با اقامتگاه‌های غیرمجاز می‌گوید: «متاسفانه امکان رزرو اقامت در اقامتگاه‌های بومگردی غیرمجاز، خانه‌های اجاره‌ای و ... در پلتفرم‌ها وجود دارد و امسال از طریق وزارتخانه دنبال خواهیم کرد که از چه اهرم فشاری میتوان برای کنترل این موضوع در پلتفرم‌ها استفاده کرد تا اپلیکیشن‌ها با خانه‌های غیر مجاز و ساعتی همکاری نکنند.»
عبیری، ارزیابی اقامتگاه‌های بومگردی را روی متناسب شدن هزینه اقامت با خدمات دریافتی موثر می‌داند و می‌گوید: «زمانی که ارزیابی اتفاق می‌افتد، هزینه برای هر شب اقامت مسافر توسط اقامتگاه تعیین می‌شود و اداره کل میراث، صنایع دستی و گردشگری استان آن را تایید می‌کند؛ بنابراین با ارزیابی اقامتگاه‌ها، هزینه اقامت مسافران با کیفیت خدمات ارائه شده متناسب خواهد بود.» به گفته او، در حال حاضر هزینه اقامت در اقامتگاه‌های دارای مجوز براساس تایید اداره کل گردشگری استان است و اقامتگاه‌های دارای مجوز نمی‌توانند فراتر از نرخ نامه تایید شده، از مسافران هزینه دریافت کنند. اما با ارزیابی اقامتگاه‌ها براساس ۱۲۰ موضوع در نظر گرفته شده، هزینه با خدمات دریافتی همخوان و متناسب خواهد شد.
هرچند برنامه جامع اقامتگاه‌ها تدوین شده، اما به گفته این مقام مسئول، حداقل یک سال زمان می‌برد تا سر و سامانی به تمامی اقامتگاه‌هایی که از مسافران پذیرایی می‌کنند داده شود. رئیس هیأت مدیره جامعه اقامتگاه‌های بومگردی ایران می‌گوید: «امیداوریم تا یکی دو ماه آینده این برنامه به تمامی استان‌ها ابلاغ شود، اما حصول نتیجه حداقل یک سال زمان نیاز دارد. چراکه فرآیند پیوستن اقامتگاه‌های دارای مجوز به برنامه ارزیابی هم زمان بر است. زمانی که مجوز اقامتگاه‌ها نیاز به تمدید داشته باشد، اقامتگاه باید فرایند ارزیابی را پشت سر بگذارد و استاندارد‌های اقامتگاه‌های بومگردی را برای دریافت مجوز جدید ایجاد کند.»
