باشگاه خبرنگاران جوان؛  فاطمه آقامحمدی  ـ  ماه رمضان در روستای دستگرد قم، علاوه بر بُعد معنوی، با آداب و رسوم غذایی خاصی همراه بود. مردم این منطقه غذا‌های افطار و سحر را با دقت انتخاب می‌کردند تا انرژی مورد نیاز روزه‌داری را تأمین کنند.

مصطفی جعفرزاده دستجردی می‌گوید: غذا‌های افطار در دستگرد اغلب سبک و حاضری بودند. برخی از غذا‌های متداول عبارت‌اند از: ماست و شیر مخلوط (گورماست): ماست و شیر تازه با هم ترکیب شده و مانند آبگوشت محلی، نان در آن تیلیت شده و مصرف می‌شود.

نون و پنیر و سبزی: ترکیبی ساده و سبک که یکی از گزینه‌های محبوب برای افطار است.

اردشیره و حلوا: غذایی مقوی که جایگاه ویژه‌ای در سفره‌های افطار دارد.

همچنین غذا‌هایی مثل: خاگینۀ تخم‌مرغ، شیربرنج، تَرحلوای آرد برنج، حلیم و انواع آش‌ها مانند آش جو، آش رشته، آش ماش‌کدو و گاهی «یارمِه پلو» نیز تهیه می‌شود.

یارمِه پلو

این کارشناس قم شناسی و پژوهشگر در ادامه از غذای مخصوصی به نام یارمه پلو نام می‌برد و می‌گوید: یارمه‌پلو غذایی سنتی و شبیه به پلو است که از گذشته‌های دور در دستگرد رایج بوده است، به‌ویژه در زمان‌هایی که برنج کمیاب بود و مردم می‌گفتند: «این عید پلو، اون عید پلو»، یعنی برنج را فقط در مناسبت‌های خاص مصرف می‌کردند.

یارمه‌پلو هنوز هم در برخی خانواده‌ها به‌عنوان یک غذای خوش‌طعم تهیه می‌شود. مواد اصلی این غذا شامل «گندم پخته، خشک‌شده و دَساس‌شده»، لوبیا چشم‌بلبلی، ماش و مقدار کمی برنج است. برای طعم‌دهی بهتر، از پیازداغ، فلفل، زردچوبه و زیره استفاده می‌شود. این ترکیب ساده، اما مغذی، طعمی لذیذ و متفاوت به غذا می‌بخشد.

او در پاسخ به این سوال که چرا غذا‌های افطار سبک هستند؟ می‌گوید: در این منطقه، افطار و شام معمولاً در یک وعده صرف می‌شد، و روزه‌داران پس از غذا‌های سبک احساس سیری کرده و میلی به غذا‌های سنگین ندارند. سفره‌های افطار شامل خرما، سبزی، پنیر، ماست، حلوا و آش‌های محلی بود که همسایه‌ها برای یکدیگر می‌آوردند. همچنین، در طول شب از آجیل‌های سنتی در منازل و مسجد استفاده می‌شد.

نحوه باز کردن روزه

مصطفی جعفرزاده دستجردی از آداب و چگونگی باز کردن روزه هم می‌گوید: روزه‌داران معمولاً با آب گرم یا خرما افطار می‌کنند، زیرا معتقدند که خوردن خرما ثواب دارد. برخی نیز مقداری تربت در آب جوش می‌ریزند و با آن روزه خود را باز می‌کنند.

غذا‌های مخصوص سحر

کارشناس و پژوهشگر قم شناسی درباره‌ی غذا‌های سحر می‌گوید: مردم دستگرد معمولاً در سحر آبگوشت (دیزه) می‌خوردند؛ زیرا معتقد بودند که این غذا مقوی است و آنها را در طول روز سیر نگه می‌دارد. 

در میان اهالی این اصطلاحات درباره دیزه رایج است: «دیزم رو باره!»، «برم دیزه رو بار کنم!»، «بار سحر، دیزه بار کردم!»، «سحر بمونید، دیزه داریم!» 

انواع آبگوشت‌های رایج در سحر

۱. آبگوشت معمولی: گوشت، سیب‌زمینی، پیاز، گوجه‌فرنگی، نخود، لوبیاب، فلفل زردچوبه.

۲. آبگوشت به بادنجون: گوشت، لوبیاب قرمز، به، بادمجان، آب انار، مغز گردو، نعناع داغ، ادویه.

۴. آبگوشت قنبید: گوشت، نخود، لوبیا، گندم پوست‌کنده، قنبید، پیاز و ادویه.

۵. آبگوشت یا دیزۀ دروغکی!: مغز گردو، لوبیاب قرمز، عدس، پیاز، برگه زردآلو، ادویه.

۶. آبگوشت بُزباش: گوشت، لوبیاب قرمز یا ورامینی، مقداری سبزی تره و جعفری، لیمو و ادویه.

دیزۀ دروغکی!

در گذشته، به دلیل نبود گوشت تازه و امکانات نگهداری آن، مردم گاهی به جای گوشت از گردو در دیزه استفاده می‌کردند و این غذا را «آبگوشت یا دیزۀ دروغکی» می‌نامیدند. نکته جالب این بود که مقدار گردو را بر اساس تعداد نفرات تعیین می‌کردند. علاوه بر آبگوشت دروغکی، گاهی به جای گوشت از قورمه یا روغن دنبه گوسفند نیز استفاده می‌کردند.

سایر غذا‌های سنتی سحر

علاوه بر آبگوشت، مردم دستگرد در سحر از اِشکنه‌های مختلف نیز استفاده می‌کردند:

اِشکنه بَلگه: برگه زردآلو، مغز گردو، روغن، پیاز، ادویه‌جات.

اِشکنه تخم‌مرغ: تخم‌مرغ، شنبلیله خشک، پیازداغ و ادویه.

نقش آبگوشت در تغذیه سحر

آبگوشت به دلیل انرژی‌زا بودن، مورد توجه مردم قرار دارد. در کنار آن معمولاً ماست، ترشی‌های مختلف و اردشیره مصرف می‌شود.

اهمیت ترشی در غذای سحر

در دستگرد برخی از مردم اعتقاد داشتند که غذا‌های سحر باید مقداری ترشی (سماق، آبغوره، لیمو) داشته باشند، زیرا در غیر این صورت، دهان باز نمی‌شه و اشتها کور می‌شه!.

میوه‌های رفع عطش

در فصل‌هایی که هندونه و خربزه در دسترس بود، مردم حتماً برای رفع تشنگی از آنها استفاده می‌کردند. همچنین مقداری از غذای سحر را برای کودکان نابالغ و غیرروزه‌دار در روز کنار می‌گذاشتند.

در روستای دستگرد، مردم افطار را با غذا‌های سبک و سحر را با غذا‌های مقوی مانند آبگوشت سپری می‌کردند. همچنین، با فرستادن غذا برای همسایه‌ها، همبستگی اجتماعی را تقویت می‌کردند. این سنت‌ها بخشی از هویت فرهنگی روستا بود.