دامپزشکی یکی از ارکان اساسی حفظ سلامت جامعه است که نه‌تنها از بروز بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان جلوگیری می‌کند، بلکه نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی دارد. نظارت بر سلامت دام‌ها، کنترل بیماری‌های واگیردار، پایش فرآورده‌های دامی و تضمین کیفیت محصولات گوشتی و لبنی از جمله مسئولیت‌های سنگین این حوزه است.

کوچک‌ترین غفلت در این بخش می‌تواند منجر به شیوع بیماری‌های خطرناکی شود که سلامت عمومی را به چالش می‌کشد. سازمان دامپزشکی کشور با استفاده از روش‌های پیشگیرانه، پایش مستمر و واکسیناسیون گسترده، تلاش می‌کند از بروز بحران‌های بهداشتی جلوگیری کند.

کنترل واردات و صادرات دام و فرآورده‌های دامی، نظارت بر کشتارگاه‌ها و مقابله با بیماری‌های نوظهور از دیگر وظایف این سازمان است که در سایه برنامه‌ریزی دقیق و همکاری با سایر نهادهای مرتبط انجام می‌شود.

خبرنگار تسنیم از کرج گفت‌وگویی را با «دکتر علیرضا رفیعی‌پور، رئیس سازمان دامپزشکی کشور» ترتیب داده تا از چالش‌ها، برنامه‌ها و دستاوردهای این حوزه مطلع شویم.

برخی بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام مانند تب مالت و سایر بیماری ها وجود دارد که ممکن است باعث بروز نگرانی هایی در مردم شود. برنامه ها و اقدامات پیشگیرانه و کنترلی سازمان دامپزشکی در این زمینه چه هستند؟

سازمان دامپزشکی ایران و کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی دام سه وظیفه اصلی بر عهده دارند؛ وظیفه اول و هدف اصلی آنها این است که ما باید برای حفظ و حراست و سلامت دام‌های کشور تلاش خود را به کار گیریم تا به بیماری های دامی و بیماری های مشترک بین انسان و دام آلوده نشوند. در واقع تامین سلامت دام کشور بر عهده ماست.

مرحله دوم و هدفی که سازمان بهداشت جهانی دام برای ما مشخص کرده، این است که باید تامین و تضمین سلامت فرآورده های خام دامی را انجام دهیم چون غذای مردم است. سومین مسئولیت و هدف سازمان های دامپزشکی دنیا این است که باید پیگیری و بر علیه بیمکاری های مشترک بین انسان و دام مبارزه کننند که تب مالت هم یکی از آن 832 بیماری مشترک بین انسان و دام است که تاکنون شناسایی شده اند، یعنی 49 درصد از مجموع یک هزار و 79 بیماری شناخته شده در دام ها را تشکیل می دهند.

وقتی کلمه مشترک و قابل انتقال را به کار می بریم مردم نگران می شوند که این بیماری خاص دام است که انتقال پیدا می کند یا بالعکس، در این خصوص توضیح بفرمایید؟

این سئوال بسیار فنی و جالب است و باید عرض کنم که هدف اول عوامل بیماری زا مانند ویروس، میکروب، انگل و قارچ، حیوانات و دام است و بعد از آن به جمعیت انسانی منتقل می شوند بنابراین زمانی که ما صحبت از بیماری مشترک بین انسان و دام می کنیم در موجود زنده مانند انسان و حیوان می تواند رفت و آمد داشته باشد.

برخی از این عوامل هم بسیار خطرناک هستند زیرا ویروس تغییر شکل و ژن می دهد و این تغییرات در بیماری هایی مانند آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بین انسان و حیوان می تواند جابه‌جا شود. اگر اپیدمی دام و طیور به پاندمی انسانی تبدیل شود شرایطی شبیه دوران کرونا ایجاد می شود که جامعه جهانی را به مخاطره انداخت.

ما در حوزه بیماری‌های مشترک بین انسان و دام وظیفه داریم صددرصد اقدامات پیشگیرانه و کنترلی انجام دهیم. در مورد بیماری‌های دامی ممکن است توانمندی ما 80 تا 85 درصد باشد و ایمنی در دام ایجاد کند تا دام‌ها به بیماری‌های مخصوص دام مبتلا نشوند اما در مورد بیماری های مشترک، برنامه ها و پروتکل های سالانه برای 365 روز ایمنی دام ها بر علیه بیماری های مشترک است تا از دام زنده به انسان منتقل نشوند.

کنترل و نظارت بر نقاط بحرانی در چرخه تولید، توزیع و مصرف به عنوان یک برنامه ملی در قالب HACCP و توسط وزارت بهداشت انجام می شود. ناگفته نماند که امکان انتقال این بیماری های مشترک بین انسان و دام از طریق فرآورده های خام دامی هم وجود دارد.

برخی فرآورده ها و محصولات لبنی فله و بدون بسته بندی با عنوان محصولات سنتی در مغازه ها عرضه می شوند که عموما پاستوریزه هم نیستند، از نظر شما آیا این روش صحیح است یا خیر؟

ما به عنوان سازمان دامپزشکی، با به‌کارگیری روش های مبارزه با بیماری ها نسبت به واکسیناسیون، درمان و ریشه کنی بیماری‌های دام ها اقدام و آن ها را از عوامل بیماری‌زا مصون می‌کنیم. عمده فعالیت های ما در زمینه بیماری های مشترک بین انسان و دام است که در این راستا باید بیماری های دام، طیور و آبزیان به درستی کنترل شوند تا جمعیت انسانی مبتلا نشود.

با توجه به اینکه ماه مبارک رمضان را در پیش داریم و مصرف فرآورده های خام دامی در این ماه افزایش می یابد، طرح تشدید نظارت بهداشتی را با گشت زنی های روزانه از صبح و عصر اجرا می کنیم. این در حالی است که در شرایط عادی نظارت بر مراکز توزیع و عرضه فقط صبح ها انجام می شود.

طی یک سال کاری، حدود 17 میلیون تن انواع فرآورده های خام دامی در کشور ما تولید و نظارت های لازم بر آنها انجام می شود و در صورت مشاهده هرگونه مشکل، اقدامات لازم صورت می گیرد. حتی در برخی موارد اجازه مصرف انسانی به برخی فرآورده ها داده نمی شود. این محصولات در برخی موارد تبدیل به خوراک دام و در برخی موارد حاد که شرایط تبدیل به خوراک دام را ندارند، معدوم سازی بهداشتی می شوند.

در طول یک سال حدود 11 میلیون دام در کشتارگاه ها ذبح و به گوشت مصرفی مردم تبدیل می شوند و از طریق فروشگاه های مواد پروتئینی به دست مصرف‌کننده می رسند اما قبل از عرضه، نظارت های لازم توسط همکاران ما در سازمان دامپزشکی بر روی این گوشت ها انجام می شود.

همکاران ما طی یک سال توانسته اند حدود 4 میلیون و 972 هزار و 879 کیلوگرم فرآورده خام دامی غیرقابل مصرف را کشف و جمع‌آوری کنند. گاهی ممکن است فرآورده ها در شرایط دمایی مناسب که اعلام شده نگهداری نشوند و بیماری زا باشند، بنابراین اگر این نظارت ها و جمع آوری ها صورت نگیرد و این فرآورده ها معدوم نشوند و به مصرف مردم برسند، می توانند عوامل بیماری های خطرناک را به انسان منتقل کنند.

با توجه به نزدیک شدن به ایام نوروز و سفر برخی شهروندان به مناطق روستایی ممکن است با مشاهده دوشیدن شیر توسط صاحب دام، میل به خوردن شیر در آنها فراهم شود، برخی معتقدند در چنین مواقعی ممکن است دچار تب مالت شوند. آیا این موضوع امکان پذیر است؟

همان گونه که قبلا هم عرض کردم اقداماتی در حوزه پیشگیری از تب مالت توسط سازمان دامپزشکی انجام شده که واکسیناسیون دام‌ها یکی از آن هاست. ما طی 10 ماه گذشته حدود دو میلیون راس گاو و گوساله و حدود 12 میلیون گوسفند و بز را علیه همین بیماری واکسینه و حدود یک میلیون راس دام را تست کردیم تا ایمنی آنها در برابر بیماری ها را امتحان کنیم که نگران انتشار بیماری نباشیم.

اما جمعیتی از دام های بیمار هم هستند که ممکن است در محیط های مختلف روستایی یا اماکن دیگر وجود داشته باشند یا واکسیناسیون آن ها به هر دلیلی انجام نشده و محصول این دام ها مانند شیر، آلوده باشد و زمانی که شیر دام آلوده با بقیه شیرها مخلوط شود در صورت بیمار بودن، میکروب را به شیرهای دیگر منتقل می کند.

تصور برخی این است که با گرم کردن شیر، این میکروب ها از بین می روند اما خوب است بدانیم به منظور پیشگیری از عدم انتقال بیماری بروسلوز از مسیر مصرف فرآورده های خام دامی، تنها جوشاندن شیر کافی نیست. حتما لازم است هنگام گرم کردن شیر خام تا دمای جوش، هم زدن آن نیز صورت گیرد زیرا انتقال باکتری بروسلا از خود شیر نیست و در اغلب موارد از طریق پنهان شدن عامل بیماری ‌زا در چربی شیر صورت می‌گیرد و باکتری از طریق مخفی کردن خود در چربی شیر از حرارت دور می‌شود. لذا هم زدن شیر در حال گرم شدن بسیار مهم است.

بنابراین محصول ناشناخته و بدون شناسنامه می تواند عوامل بیماری زا مانند سل و تب مالت را منتقل کند و ما باید به محض اطلاع، با این موضوع برخورد کنیم. اما بسیاری از دامداری ها نیز تحت نظارت ما و عاری از هرگونه بیماری هستند و می توان محصولات آن ها را تهیه و مصرف کرد.

در محیط های روستایی و عشایری کشتارگاهی وجود ندارد و دام را در محل ذبح می کنند. در این خصوص هم توضیح می دهید؟

صحبت شما درست است اما همکاران ما در مراجعات خود به مراکز روستایی، عشایری و دامداری‌ها این موارد را رصد می کنند و پس از واکسینه کردن دام‌ها، آموزش‌های لازم را به صاحبان آن ها می دهند تا تمام شرایط بهداشتی را رعایت کنند. حتی در مناطق عشایری هم یخچال وجود دارد و دام ذبح شده 24 ساعت در همان دمای صفر تا چهار درجه نگهداری و سپس مصرف می شود و همین موضوع خطر انتقال بیماری را کاهش می دهد.

در شهرها هم وقتی به مراکز عرضه گوشت مراجعه می کنید باید حواستان به مهر دامپزشکی و لیبل تاریخ کشتار، صاحب کشتار و ... روی محصول باشد. چنانچه این موارد روی لاشه وجود دارد و در شرایط مناسبی هم نگهداری می شود، با خیال راحت آن را مصرف کنید.

وظیفه اصلی ما پیشگیری و توجه به سلامت دام و مصرف‌کننده است و با اقدامات پیشگیرانه به این مهم دست می یابیم. بخش دیگری از این موضوع هم در حوزه پرورش دام و کشتارگاه باید مورد توجه دامدار باشد که نظارت های جدی انجام و تذکرات لازم در این زمینه ارائه می شود.

مردم عزیز ما هم مطمئن باشند برای اینکه غذای سالم مصرف کنند، خادمان آن ها در سازمان دامپزشکی رصدها و پایش های لازم را انجام می دهد و با نظارت های میدانی مراقب هستند تا شهروندان دچار بیماری های مشترک بین انسان و دام نشوند. نظارت های پیش از تولید، حین تولید و پس از تولید بر عهده مسئولان فنی بهداشتی مستقر در واحدهای تولید کننده مبدا است.

به هر حال فرآورده های خام دامی از طریق دامداری ها، مرغداری ها، زنبورستان ها و آبزی پروری ها به دست مردم می رسد، بنابراین وظیفه همکاران ماست که به منظور نظارت، آموزش و تذکرات لازم، در محل های تولید این محصولات مستقر باشند.

یک توصیه هم به دامداران عزیز دارم و آن هم اینکه مالکان دامداری ها پیش از اینکه از نظام دامپزشکی مجوز فعالیت بگیرند، بر موضوع امنیت زیستی و شرایط لازم مواظبت کنند. ما هم آموزش های لازم را به آن ها ارائه می دهیم تا یکسری قواعد و الزامات بهداشتی را رعایت کرده تا بتوانند پروانه فعالیت خود را اخذ کنند.

دامداران ما چه در بخش خصوصی و چه در بخش های دولتی باید زیر نظر ما فعالیت کنند و با دستورالعمل های ابلاغی سازمان دامپزشکی آشنا باشند و بدانند حساسیت درمان در مرحله پیش از تولید بر روی چه مواردی است تا آن ها را رعایت کنند. ما همین نظارت ها را بر نهاده های ذرت، گندم، سویا و ... هم داریم تا سالم وارد چرخه مصرف شوند و بر سر سفره مردم قرار گیرند.

با توجه به افزایش نگهداری حیوانات خانگی در برخی منازل، در خصوص بیماری هاری نیز توضیحات فنی بفرمایید؟

این روزها نگهداری انواع حیوانات به نام حیوانات خانگی مد شده اما می تواند مخاطرات زیادی برای شهروندان داشته باشد. اما ما به عنوان سازمان دامپزشکی وظیفه داریم به همین حیوانات هم خدمات بهداشتی ارائه بدهیم تا بیماری های مشترک بین انسان و دام به جمعیت انسانی منتقل نشود.

برخی این حیوانات را در محل‌های پرجمعیت مانند آپارتمان نگهداری می کنند. ما سه بیماری معروف هاری توکسوکاریازیس و سالک (کالیازار احشایی) را شناسایی کردیم که خطرناک‌ترین آنها بیماری هاری است که به هیچ عنوان درمانی ندارد و صددرصد کشنده است. این دقیقا همان بخشی است که می گوییم ممکن است حیوانی وجود داشته باشد اما شناسنامه ای دریافت نکرده و سلامت آن تایید نشده باشد.

ما علاوه بر تجویز داروی ضدانگل (انگل درمانی)، واکسیناسیون کاربردی را هم انجام می دهیم تا در صورت نگهداری آن ها توسط مردم حتی در منازل، نگران بیماری های خطرناک نباشیم، گرچه تاکید می کنیم جای حیوان در منزل نیست و می تواند برای دیگران خطرآفرین باشد.

برخی به دلیل علاقه ای که به حیوان دارند از شنیدن حقایق امتناع می کنند و قبول ندارند حیوان خانگی آن ها ممکن است ناقل بیماری کشنده باشد و با تکرار این جملات که به دیگران آسیبی نمی رساند، در واقع خود را فریب می دهند. بنابراین توصیه می کنیم از نگهداری حیوانات در منزل جدا خودداری کنید و اگر در هر صورت مجبور به این کار شدید، حیوان مورد نظر را تحت نظارت دامپزشکی قرار دهید تا در صورت بروز هر نوع بیماری از وجود آن مطلع شوید.

منبع تسنیم