باشگاه خبرنگاران جوان گزارش می دهد؛
باطری غول پیکر در دل ارتفاعات البرز/ نیروگاه سیاه‌بیشه؛ نقش کلیدی در پایداری شبکه برق
نیروگاه تلمبه‌ای ذخیره‌ای سیاه‌بیشه، نخستین و بزرگ‌ترین نیروگاه از این نوع در کشور، با ظرفیت تولید ۱۰۰۰ مگاوات برق، نقشی حیاتی در تنظیم فرکانس و پایداری شبکه برق ایران ایفا می‌کند.
باشگاه خبرنگاران جوان، محمد حسین رمدانی - در دل ارتفاعات مه‌آلود البرز، جایی که کوه‌ها در سکوتی سنگین فرو رفته‌اند، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های مهندسی کشور نفس می‌کشد؛ نیروگاه تلمبه ذخیره‌ای سیاه‌بیشه. این نیروگاه که به‌عنوان نخستین و تنها نیروگاه از این نوع در ایران شناخته می‌شود، نقشی اساسی در پایداری شبکه برق کشور ایفا می‌کند. برخلاف سد‌های معمولی که صرفاً برای ذخیره و تأمین آب ساخته می‌شوند، این سازه پیچیده نه‌تنها ذخیره‌ساز انرژی است، بلکه در زمان‌های بحرانی، همانند یک باتری غول‌پیکر، به کمک شبکه سراسری برق می‌آید.
عملکرد متفاوت، مزایای بزرگ
حیدر داوودیان مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران در این رابطه گفت: نیروگاه تلمبه‌ای ذخیره‌ای سیاه‌بیشه نه یک سد معمولی است و نه یک نیروگاه برق‌آبی مرسوم. این نیروگاه، در حقیقت، مانند یک باتری غول‌پیکر عمل می‌کند که در زمان‌های کم‌مصرف، انرژی را ذخیره کرده و در لحظات اوج مصرف، آن را آزاد می‌کند. سازوکار این سیستم بر پایه‌ی جابجایی آب بین دو مخزن در ارتفاعات مختلف است که با کمک آن، توازن انرژی در شبکه برق کشور برقرار می‌شود.
او افزود: در ساعات کم‌مصرف، که معمولاً در طول شب اتفاق می‌افتد، برق اضافی تولیدی از سایر نیروگاه‌ها برای پمپاژ آب از مخزن پایینی به مخزن بالایی استفاده می‌شود. این یعنی انرژی الکتریکی به انرژی پتانسیل آب تبدیل می‌شود و در ارتفاعات ذخیره می‌گردد. اما در ساعات اوج مصرف، وقتی که تقاضا برای برق افزایش می‌یابد و شبکه تحت فشار قرار می‌گیرد، این آب ذخیره‌شده از ارتفاعات به سمت توربین‌های قدرتمند رها می‌شود. سرعت این فرآیند بسیار بالاست؛ به‌طوری‌که نیروگاه سیاه‌بیشه می‌تواند در کمتر از ۹۰ ثانیه وارد مدار شده و ۱۰۰۰ مگاوات برق را به شبکه تزریق کند.
داوودیان می‌گوید: این ویژگی، یعنی راه‌اندازی سریع و تأمین برق در لحظات اضطراری، نیروگاه سیاه‌بیشه را به یک مهره کلیدی در پایداری شبکه تبدیل کرده است. در شرایطی که نیروگاه‌های حرارتی و برق‌آبی عادی ممکن است برای راه‌اندازی و رسیدن به ظرفیت کامل، نیاز به زمان بیشتری داشته باشند، سیاه‌بیشه مانند یک پشتیبان فوری عمل کرده و نوسانات شبکه را کاهش می‌دهد.
سیاه‌بیشه؛ ستون پایداری شبکه برق کشور
نیروگاه تلمبه‌ای ذخیره‌ای سیاه‌بیشه، با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات، به‌عنوان نخستین و بزرگ‌ترین نیروگاه از این نوع در ایران، نقش بسزایی در پایداری شبکه برق کشور ایفا می‌کند. این نیروگاه با دو سد ذخیره‌ای، از انرژی مازاد شبکه در ساعات کم‌باری برای پمپاژ آب به مخزن بالادست استفاده کرده و در زمان اوج مصرف، این آب را از طریق توربین‌ها به مخزن پایین‌دست هدایت می‌کند تا برق مورد نیاز را تأمین کند.
بر اساس گزارش‌های منتشرشده، این نیروگاه قادر است سالانه حدود ۲۵۰۰ گیگاوات‌ساعت برق تولید کند. یکی از مهم‌ترین اثرات این تولید، کاهش وابستگی شبکه به نیروگاه‌های حرارتی و مصرف سوخت‌های فسیلی است که نه‌تنها از لحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است، بلکه باعث کاهش انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی نیز می‌شود.
داوودیان ادامه می‌دهد: از آنجا که نوسانات بار در شبکه برق ایران یکی از چالش‌های همیشگی است، سیاه‌بیشه به‌عنوان یک تنظیم‌کننده بزرگ، نقش خود را در متعادل‌سازی عرضه و تقاضا به‌خوبی ایفا می‌کند. طبق آمار، در فصل تابستان که مصرف برق به بیشترین میزان خود می‌رسد، این نیروگاه می‌تواند تا ۵ درصد از نیاز برق در ساعات پیک بار را تأمین کند، که این رقم در شرایط بحرانی شبکه، تعیین‌کننده خواهد بود.
در عین حال، این نیروگاه به کاهش فشار روی نیروگاه‌های حرارتی کمک می‌کند. به گفته متخصصان، نیروگاه‌های تلمبه‌ای ذخیره‌ای می‌توانند باعث افزایش بهره‌وری نیروگاه‌های حرارتی شوند، چرا که نیاز به راه‌اندازی اضطراری واحد‌های گازی و سیکل ترکیبی را در ساعات پیک کاهش می‌دهند. بر اساس ارزیابی‌ها، این عملکرد به میزان ۱۵ درصد از استهلاک و هزینه‌های نگهداری نیروگاه‌های حرارتی می‌کاهد.
از سوی دیگر، سیاه‌بیشه می‌تواند به پایداری ولتاژ در مناطق شمالی و مرکزی کشور کمک شایانی کند. در بسیاری از مواقع، نوسانات ولتاژ و افت فرکانس به دلیل مصرف بیش از حد رخ می‌دهد که عملکرد این نیروگاه در تنظیم فرکانس شبکه، موجب جلوگیری از خاموشی‌های ناگهانی می‌شود. طبق داده‌های شرکت مدیریت شبکه برق ایران، در سال ۱۴۰۲، سیاه‌بیشه در بیش از ۳۰۰ مورد نقش کلیدی در تنظیم ولتاژ و جلوگیری از ناپایداری شبکه داشته است.
با توجه به این آمار و عملکرد چشمگیر، توسعه نیروگاه‌های مشابه در کشور می‌تواند به‌عنوان راهکاری مؤثر برای مقابله با بحران‌های برق در آینده مورد توجه قرار گیرد. در حالی که ایران همچنان با چالش‌های رشد مصرف انرژی مواجه است، سرمایه‌گذاری در چنین پروژه‌هایی تضمینی برای حفظ امنیت و پایداری شبکه در سال‌های پیش‌رو خواهد بود.
حلقه‌ای کلیدی در پایداری انرژی
نیروگاه تلمبه‌ای ذخیره‌ای سیاه‌بیشه تنها یک سازه مهندسی نیست، بلکه نمادی از مدیریت هوشمندانه انرژی در کشور است. در روزگاری که مصرف برق به شکل تصاعدی در حال افزایش است و نیروگاه‌های سنتی دیگر پاسخگوی نیاز فزاینده شبکه نیستند، وجود چنین نیروگاهی به‌مثابه یک راهکار پایدار و استراتژیک جلوه می‌کند.
این پروژه، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و بهره‌برداری هوشمند از منابع طبیعی، نه‌تنها به حفظ تعادل عرضه و تقاضای برق کمک می‌کند، بلکه نقش بسزایی در کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و حفاظت از محیط زیست دارد. همچنین، با کاهش وابستگی شبکه به نیروگاه‌های حرارتی، می‌تواند به افزایش امنیت انرژی کشور نیز یاری رساند.
سیاه‌بیشه نمونه‌ای از آینده‌ای است که در آن مدیریت انرژی از طریق ذخیره‌سازی و بهره‌برداری هوشمندانه انجام می‌شود. اگرچه ساخت چنین نیروگاه‌هایی هزینه‌بر و زمان‌بر است، اما در بلندمدت، بازدهی اقتصادی و زیست‌محیطی آن، سرمایه‌گذاری در این حوزه را به ضرورتی انکارناپذیر تبدیل می‌کند. اکنون که چالش‌های تأمین برق هر سال بیش از گذشته نمایان می‌شود، توسعه چنین پروژه‌هایی می‌تواند تضمینی برای پایداری شبکه و حرکت به‌سوی انرژی پاک و تجدیدپذیر باشد.
