برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری با توجه به سفر سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان به افغانستان و با حضور فداحسین مالکی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس و سفیر پیشین ایران در افغانستان و سید رسول موسوی کارشناس افغانستان به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های  توسعه روابط ایران و افغانستان پرداخت.

در ابتدای این برنامه فدا حسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس اظهار کرد: سیاست کلان نظام ما در دولت چهاردهم توجه به کشور‌های همسایه است. سفر آقای عراقچی به افغانستان هم از جهات مختلفی می‌تواند مهم باشد.  

مالکی در ادامه بیان کرد: روابط ما با افغانستان تاریخی است و از همه مهمتر آن که در طول سال‌های گذشته فراز و نشیب‌های زیادی را در افغانستان دیده‌ایم، به همین دلیل برخی موضوعات متاسفانه جدی گرفته نشده است؛ مانند موضوع حق‌آبه هیرمند، تالاب هامون و همچنین محور ترانزیتی چابهار که مقامات دو کشور به آن توجه داشته‌اند و درباره آن حرف زده‌اند.

قبل از طالبان روابط پر رنگ‌تری با افغانستان داشتیم

وی ادامه داد: اما محور اصلی سفر آقای عراقچی موضوع حق‌آبه است. از زمان روی کار آمدن طالبان نتوانسته‌ایم بحث جدی درباره حق‌آبه داشته باشیم و حتی موضوعات تجاری و اقتصادی هم تحت‌الشعاع این اتفاق بوده است. قبل از طالبان روابط پر رنگ‌تری با افغانستان داشتیم، اما اکنون این روابط وجود ندارد.

سفیر پیشین ایران در افغانستان اظهار کرد: درباره هیرمند و تالاب هامون بحث‌های جداگانه‌ای با افغانستانی‌ها داریم و از آن‌ها انتظار داریم که مشارکتی جدی با ایران داشته باشند تا بر اساس امکانات و موازین بین المللی از امکانات استفاده کنیم.

سید رسول موسوی، کارشناس افغانستان در ادامه بیان کرد: در ۳۰ سال گذشته ایران و افغانستان مسائل مختلفی در زمینه‌های مختلف داشته‌اند؛ بحث آب، مهاجرین، تجارت و همکاری‌های آموزشی و فرهنگی.

به گفته این کارشناس، مسئله حق‌آبه هیرمند یک بحث است و ما آب‌های مشترک دیگری هم داریم که هیچ قراردادی درباره آنها نداریم. در دوران جمهوریت افغانستان توافق کردیم که باید درباره همه اینها (آب‌ها و تالاب مشترک) مذاکره شود و قرار بود سند جامعی به امضا برسد، اما این سند دیگر وجود ندارد و ما و افغانستان باید به سمت بنیادی حقوقی برویم که همه مسائل را در قالب آن حل کنیم.  

طرف افغانستانی حق‌آبه ۸۲۰ میلیون متر مکعبی ما را رد نمی‌کند

موسوی تاکید کرد: طرف افغانستانی حق‌آبه ۸۲۰ میلیون متر مکعبی ما را رد نمی‌کند و اگر سد کمال‌خان افغانستانی‌ها اصلاح مهندسی نشود، نمی‌توان کاری کرد. بار قبل گفتند از طریق عوامل فیزیکی تغییراتی داده‌اند، اما مشکل حل نشد و ما به لحاظ عملیاتی باید اقداماتی را ببینیم. باید افغانستانی‌ها اصلاحات مهندسی شکل دهند.

فدا حسینی مالکی در ادامه درباره موضوع مهاجرین افغانستانی تصریح کرد: در سال‌های اخیر تعداد زیادی از مهاجرین افغان وارد کشور ما شده‌اند و پس از آن در دولت سیزدهم بحث سازمان ملی مهاجرت مطرح شد. کشور ما کشوری مهاجرپذیر است. در دولت سیزدهم در اول کار بحث ساماندهی اتباع خارجی را مطرح کردیم. آن جا مصوب شد که این طرح ساماندهی توسط دستگاه‌ها اجرایی شود و همین می‌تواند کمک مهمی برای مسئولین ما باشد.

مالکی بیان کرد: هنوز آمار دقیقی از مهاجرین غیرقانونی  نداریم، اما سرشماری‌های اخیر نشان می‌دهد که آمار واقعی از آن آمار‌هایی که گاهی اعلام می‌شود، بسیار بیشتر است.

موسوی در این زمینه گفت: ما مرز وسیعی با افغانستان داریم و تا زمانی که نتوانیم این مرز را کنترل کنیم مشکلات وجود خواهد داشت. ما آمار مهاجران قانونی را داریم و آمار مهاجران غیرقانونی را نداریم. یکی از صحبت‌ها در این سفر هم آن بود که مهاجرین غیرقانونی باید ایران را ترک کنند.

موسوی تاکید کرد: امروز آقای عراقچی ملاقاتی با وزیر دفاع طالبان هم داشتند. یکی از مسائل ما با آنها بحث انسداد مرز است و اگر این مسئله اجرایی شود، مشکلات مهاجرت غیرقانونی، مواد مخدر و مسائل امنیتی هم حل می‌شود.  

مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی معتقد است: سفر آقای عراقچی به افغانستان موافقان و مخالفانی داشت، اما این سفر ریسک بزرگی برای وزارت خارجه ما بود و ما امیدواریم که افغانستانی‌ها بتوانند اقدامات عملی درباره قول‌هایی که داشتند، انجام دهند.

مالکی درباره مشکلات افغانستان و پاکستان و تاثیر آن بر ایران گفت: در سفری که سال گذشته به پاکستان داشتیم نگرانی‌هایی را متوجه شدیم که اگر مسائل این دو کشور  حل نشود در مرز سه کشور ایران، پاکستان و افغانستان با حاشیه و ناامنی مواجه می‌شویم. با روندی که در افغانستان می‌بینیم خصوصا در مرز‌های مشترک ما با آنها، کمی نگران هستیم. اتفاقاتی که در طرف دیگر مرز وجود دارد نگرانی‌هایی را برای مسئولان امنیتی ما ایجاد کرده و امیدواریم که این سفر بتواند کمی به امنیت مرز‌های هر سه کشور کمک کند.

موسوی در انتها گفت: همکاری در مسائل کشاورزی موضوع مهمی است که می‌توانیم آن را با افغانستان اجرایی کنیم. اگر بتوانیم چرخه همکاری دو کشور در بحث کشاورزی را به حرکت در بیاوریم، اتفاق مهمی است. سرمایه‌گذاری هم اهمیت بالایی دارد و بحث دیگر ایجاد شهرک‌های سرمایه‌گذاری و تجاری در افغانستان است؛ بنابراین عرصه‌های همکاری بین ایران وافغانستان در حوزه‌های کشاورزی، صنعت و ترانزیت و راه‌ها وجود دارد. در نتیجه، همکاری اقتصادی با افغانستان موضوع مهمی است و باید به آن توجه ویژه‌ای کنیم.