شاخص کیفی هوا به طور معمول باید بر اساس پنج آلاینده هوا شامل مونوکسیدکربن (CO)، اُزن (O ۳)، دی اکسید نیتروژن (NO ۲)، دی اکسید گوگرد (SO ۲) و ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون (PM ۲.۵) اندازه گیری و به طور روزانه در ایستگاه‌های پایش هوا ثبت شود.

میانگین شاخص هوای کلانشهر‌ها از جمله اصفهان همواره تنها بر اساس معیارسنجی حسگر‌های آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون و یا ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون (ریزگرد) نشان داده می‌شود.

به گفته پژوهشگر مرکز تحقیقات محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، هوای این کلانشهر ۴۰ میکروگرم بر مترمکعب ذرات معلق دارد و این رقم هشت برابر استاندارد جهانی است.

سازمان بهداشت جهانی، میانگین استاندارد ذرات معلق در هوا را سالانه پنج میکروگرم بر مترمکعب اعلام کرده، اما میزان این ذرات در هوای اصفهان که آلوده به فلزات سنگین است، بشدت از استاندارد‌ها فاصله دارد.

به گفته یعقوب حاجی‌زاده، میزان فلزات سنگین در هوای اصفهان زیاد است و وجود این میزان آلاینده خطرناکی همچون فلزات سنگین در هوا، اثرات بلندمدت بر سلامت شهروندان دارد.

وی، ذرات معلق ۲.۵ میکرون (pm) را حاوی انواع آلاینده‌ها از فلزات سنگین، ترکیبات آلی فرار، هیدروکربن‌های حلقوی، ترکیبات نفتی تا انواع دی اکسید‌ها و بیو آئروسل‌ها (ترکیبات پیچیده‌ای شامل چندین جز همچون مولکول‌های آلی ساده، ویروس‌ها، باکتری‌ها، هاگ‌های باکتریال، هاگ‌های کپک و قارچ) اعلام کرد و گفت: خطرناک‌ترین فلزات سنگین «سرب»، «کادمیم»، «جیوه»، «کُروم»، «کبالت» و «رادیوم» است که می‌توانند از طریق فرایند‌های احتراقی در منابع متحرک و صنایع کوچک و بزرگ وارد هوا شود و در قالب ذرات معلق ۲.۵ میکرون (pm) خود را نشان دهد.

پیش‌تر محسن سلیمانی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در یک نشست علمی گفته بود اتفاقی که معمولاً در انتشار اطلاعات مربوط به آلودگی هوا می‌افتد این است که برخی منابع آلاینده‌ها را تجمیع کرده و درصد می‌گیرند و سهم منابع را مشخص می‌کنند، درحالی‌که این کار اشکالات زیادی دارد و باید به آلاینده‌ها به تفکیک توجه کنیم، چون تجمیع آنها روش درستی نیست. درواقع برای تعیین سهم انتشار، نباید مجموع آلاینده را در نظر بگیریم، چون می‌تواند ما را از برنامه‌ریزی صحیح دور کند.

این استاد دانشگاه با اشاره به انتشار سالانه ۵۰ هزار تن ذرات معلق در هوای اصفهان افزود: اصفهان بیشترین میزان انتشار ذرات معلق را در بین کلان‌شهر‌های کشور دارد، به‌طوری‌که این رقم در کلان‌شهری مثل تهران حدود یک‌دهم اصفهان است.

وی افزود: وقتی صحبت از آلودگی هوا می‌شود یک شاخص کیفیت هوا داریم، اما مجموعه‌ای از آلایندگی‌های مختلف داریم که باید جداگانه بررسی شوند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان همچنین به آلاینده‌هایی که معمولاً اندازه‌گیری نمی‌شوند اشاره و تصریح کرد: این آلاینده‌ها شامل آلاینده‌های آلی فرار ناشی از منابع ثابت و متحرک هستند که باید به این منابع نیز توجه جدی داشته باشیم.

وی خاطرنشان کرد: در زمینه اکسید‌های گوگرد، بیش از ۹۰ درصد از این آلاینده ناشی از منابع ثابت است که به نوع سوخت و مواد اولیه برمی‌گردد و بعد از ذرات معلق، اهمیت زیادی دارند و باید به آنها توجه شد.

بابک صادقیان رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های محیط‌زیست استان اصفهان گفت: این شاخص ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (pm۲.۵) در هوای اصفهان است که اغلب در وضعیت ناسالم یا قابل قبول بوده در حالیکه در ۹۹ درصد موارد سایر پارامتر‌های گازی به رنگ سبز (پاک) است.

وی خاطرنشان کرد: این شاخص PM۲.۵ است که در بیش از ۹۵ درصد موارد، رنگ نارنجیو قرمز (وضعیت ناسالم) و یا قابل قبول را نشان می‌دهد، اما این دلیل نمی‌شود که داده‌های سایر پارامتر‌های آلاینده را برای اندازه‌گیری میزان آلودگی در دسترس نداشته باشیم.

رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان افزود: برخی از حسگر‌های سنجش آلاینده‌ها که پیش‌تر از مدار خارج شده بودند در حال حاضر تعمیر شده و پیمانکار در حال تحویل است که در تعدادی از ایستگاه‌های پایش جانمایی خواهیم کرد و به مدار خواهد آمد.

صادقیان همچنین به سنجش آلودگی هوا به ویژه در فصول گرم سال بر اساس معیار آلاینده ثانویه ازُن (بر اثر تابش فرابنفش) پرداخت و گفت: ازُن آلاینده‌ای است که طی سه سال اخیر اثبات شده بعد از شاخص ذرات معلق PM۲.۵ بر شدت آلودگی هوا تأثیر گذار است و نه تنها شهر اصفهان که سایر کلانشهر‌های کشور نیز درگیر این مسئله شدند.

وی با اشاره به اینکه تاکنون ۲ ایستگاه پایش از ۱۳ ایستگاه شهرداری اصفهان قابلیت نشان دادن آلاینده O۳ یا ازن را داشتند، ابراز کرد: باید توجه داشت که میانگین‌گیری و اعلام وضعیت آلایندگی ازن در هوای اصفهان بر اساس داده‌های ۲ ایستگاه به واقعیت نزدیک نیست ضمن اینکه ۲ ایستگاه شهرداری از جمله ۲۵ آبان (باهنر) ایستگاه ترافیکی بوده و این مسئله مستلزم رصد دقیق‌تر است.

رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان ابراز کرد: خوشبختانه هم با پیگیری شهرداری و محیط‌زیست ایستگاه‌های پایش هوا به زودی به حسگر‌های ازن‌سنجی مجهز خواهد شد و تلاش می‌شود که تا تابستان وارد مدار شوند و دستکم وضعیت آلاینده ازن با ۶ حسگر قابل رصد باشد.

کلانشهر اصفهان ۱۸ ایستگاه پایش دائم هوا دارد که پنج ایستگاه متعلق به اداره کل حفاظت محیط زیست استان و ۱۳ ایستگاه متعلق به شهرداری اصفهان است و روزانه اطلاعات مربوط به شاخص کیفی هوا (AQI) از این ایستگاه‌ها به سامانه‌های اطلاع رسانی، منتقل و منتشر می‌شود.

شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحد‌های مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.

منبع: مهر