رجبعلی لباف پژوهشگر باستان‌شناس خراسانی درخصوص تونل تاریخی میدان ۱۰ دی گفت: یکی از مسائلی که همواره برای انسان در طول تاریخ مطرح بوده و دارای اهمیت است تغذیه، دفاع و امنیت بوده که خود را در طول تاریخ به صورت‌های مختلف نشان داده است. از سال‌های گذشته در دنیا ما شاهد سازه‌های معماری ساخته شده مهمی هستیم که یکی از بزرگترین آن‌ها دیوار چین و سپس دیوار گرگان است که بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین دیوار در ایران به شمار می‌رود.

او افزود: قلعه‌ها، سنگرها و برج‌های دیده‌بانی از جمله موارد دفاعی هستند که در طول تاریخ شکل گرفته و در حال حاضر بسیاری از آن‌ها وجود دارند و حتی بعضی از آن‌ها به عنوان جاذبه‌های گردشگری نیز مطرح هستند. یکی دیگر از سازه‌های دفاعی پناهگاه‌ها و راهروهای زیرزمینی بودند که در بسیاری از مکان‌ها به صورت دستی و در عمق زمین قرار دارند. همچنین در زیرزمین کانال‌هایی با آجر یا سنگ ساخته شده که از ماندگاری بیشتری نیز برخوردار هستند.

پژوهشگر باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: مکان‌هایی که در زمین ایجاد می‌شدند مانند پناهگاه بودند که در زمان حمله و هجوم دشمنان مردم به این مکان‌ها پناه می‌بردند. همچنین این امکان وجود داشت که بسیاری از این پناهگاه‌ها ورودی مخفی هم داشته باشند؛ به گونه‌ای که دشمنان آگاهی از این مسیرهای مخفی نداشته باشند.

لباف بیان کرد: تونل میدان ۱۰ دی در مشهد یک راهرو و مسیری است که به احتمال زیاد مکان‌ها و پادگان‌های نظامی را به یکدیگر ارتباط می‌دهد و به نوعی یک سازه دفاعی است که در آستانه جنگ جهانی دوم نیز اتفاق افتاده است. ابتدا و انتهای این تونل زیرزمینی هنوز مشخص نیست و یک تونل دیگر که بسیار جالب و دیدنی است به این تونل نیز متصل شده است.

او تصریح کرد: موردی که در این سازه معماری بسیار مورد تاکید قرار گرفته و سعی شده که ساختار آن محکم باشد و با مصالح و آجرهای بسیار مرغوب نیز ساخته شده است. نمای داخلی آن موضوع جالب توجه دیگری است که به گونه‌ای می‌خواهد یک نوع تفنن را به رخ بکشد و سعی کردند با تنوع آجر چینی‌ها و فرم‌های مختلفی که چیدمان آجر به سقف‌ها داده باعث زیبایی این سازه شوند. به نظر می‌رسد که هدف از ساخت این سازه چنین بوده که قصد داشتند رفت‌وآمد در این مسیر زیاد باشد و به طور استراتژیک و در درازمدت از این موضوع استفاده کنند.

پژوهشگر باستان‌شناس خراسانی تاکید کرد: متاسفانه در طول زمان تغییر و تحولات بسیار زیادی در این ساختار رخ داده که مهم‌ترین این تغییرات از سوی افرادی بوده که قصد داشتند بالای این سازه ساخت‌وساز کنند و پس از تغییرات، چاه‌های فاضلاب را به این مسیر راه دادند. همچنین بعضی از بخش‌ها را با بتن پر کردند و به هر حال با این تغییرات آسیب‌های زیادی را به وجود آوردند اما با وجود اینکه این سازه آسیب زیاد دیده، اما می‌تواند بالقوه و بالفعل به یکی از جاذبه‌های گردشگری بسیار مهم مشهد تبدیل شود.

لباف اظهار کرد: با توجه به عظمتی که این سازه دارد می‌تواند هم به صورت راهرو و هم بازار صنایع‌دستی زیرزمینی مطرح شود، زیرا این سازه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که می‌توان بهترین کاربری را از آن داشت. اما باید برخورد با این تونل تاریخی بسیار عالمانه باشد و بدون نظارت کارشناسان معماری و باستان‌شناسی اقدامی را انجام ندهند. همچنین با ابزار و وسایل امروزی مانند لودر و بلدوز این سازه را تخلیه نکنند.