وضعیت ساختاری و کارکردی خانواده در ایران طی چند دهه اخیر دستخوش تغییرات بسیاری شده است. تغییراتی که نمود عینی آن کاهش آمار ازدواج در بین متولدان دهه ۶۰ است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس یک میلیون و ۲۰۰ هزار مرد و ۵۵۰ هزار زن دهه شصتی مجرد هستند و ازدواج نکرده‌اند. بررسی‌های این مرکز درخصوص عوامل افزایش سن ازدواج جوانان نیز نشان می‌دهد، مهم‌ترین عامل فرهنگی در تأخیر ازدواج جوانان، پیدا نکردن همسر مناسب است. به اعتقاد برخی از کارشناسان پیدا نکردن همسر مناسب به دلیل کمرنگ شدن امر میانجیگری در آشنایی و وصلت دو جوان با یکدیگر است.

خاطرات پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها پر از قصه‌های عجیب آشنایی برای ازدواج است. آن نسل تا وقتی سر سفره عقد نمی‌نشستند و خطبه عقد خوانده نمی‌شد، نمی‌توانستند صورت همدیگر را ببینند.

راه دیگر برای ازدواج، افرادی بودند که واسطه می‌شدند و خانواده‌ها را باهم آشنا می‌کردند. واسطه‌گرها، افراد خاصی نبودند، گاهی زنانی بودند که به بهانه فروش پارچه، لباس، جواهرات و لوازم آرایشی به منازل می‌رفتند یا در مراسم مذهبی از تعداد دختران خانواده باخبر می‌شدند و خبرش را به اقوام پسر می‌دادند.

مؤسسات واسطه‌گری ازدواج
خلأ قانونی در زمینه راه‌اندازی مراکزی در جهت معرفی برای ازدواج و همسان گزینی باعث شد تا با تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال ۱۴۰۰، برای ترویج و تسهیل در امر ازدواج، سازمان تبلیغات اسلامی مکلف شود تا از طریق مؤسسات فرهنگی و دیگر ظرفیت‌های مردمی به توسعه فرهنگ واسطه­‌گری در امر انتخاب همسر، با محوریت و مشارکت خانواده‌ها و رعایت موازین قانونی و شرعی بپردازد. همچنین وزارت ورزش و جوانان هم با تأیید سازمان تبلیغات اسلامی مجوز مراکز فعال در امر انتخاب همسر را صادر کند. این قانون علاوه بر احیای سنت واسطه‌گری منجر به ساماندهی ازدواج از طریق واسطه‌ها شد.

حال با گذشت سه سال از تصویب این قانون، در حال حاضر ۱۷۴ مرکز همسان‌گزینی در سطح کشور فعالیت می‌کنند که طبق قانون تنها هدف فعالیت آنها، پیگیری ازدواج دائم است. آنگونه که محمد مُروار، دبیر شورای بررسی صلاحیت مراکز همسان‌گزینی سازمان تبلیغات اسلامی می‌گوید: رده سنی غالب مراجعه‌کنندگان را حداکثر متولدین دهه ۶۰ تشکیل می‌دهند که ۷۰ درصد آنان را دختران و ۳۰ درصد آنان را پسران تشکیل می‌دهند. به گفته وی، نحوه ثبت نام ۸۰ تا ۹۰ درصد پروسه در همه مراکز یکسان است. به گفته این مقام سازمان تبلیغات، هزینه ثبت نام و تشکیل پرونده، ۱۵۰ هزار تومان و به ازای هر فرد همسان شده نیز، ۵۰ هزار تومان دریافت می‌شود.

به این ترتیب پای افراد خیر و آگاه نسبت به مسأله معرفی خانواده‌ها برای ازدواج دوباره به میان کشیده شد و این شیوه همچون قدیم به روال سابق خود بازگشت. در حال حاضر ۱۷۴ مرکز همسان گزینی در ۲۷ استان کشور فعال هستند و خانواده‌ها را بعد از بررسی نقاط مشترک و خواسته‌هایشان به یکدیگر معرفی می‌کنند.

یکی از این مراکز مربوط به گروهی از زنان ساکن تهران است که با راه‌اندازی مرکز همسان گزینی تلاش می‌کنند تا واسطه‌ای برای ازدواج جوانان باشند. بسیاری از خانواده‌ها، برای پیدا کردن همسر مناسب فرزندانشان با این مرکز ارتباط می‌گیرند. «ملکه مهجور»، مدیر این مرکز خیریه است که خانه‌اش را به مرکز همسان گزینی تبدیل کرده و خانواده دختران و پسران دم‌بخت را برای ازدواج به یکدیگر معرفی می‌کند. وی می‌گوید: «وقتی بعد از چندماه معرفی همسان‌ها به هم، کارت عروسی‌شان به دستم می‌رسد از اینکه توانسته‌ام زمینه‌ساز سنت ازدواج و پیوند آسمانی شوم، خدا را شاکرم.»

این بانوی خیر ۶۶ ساله، از ۲۰ سالگی، پرثمرترین لحظات زندگی‌اش را به امر واسطه‌گری ازدواج اختصاص داده است. ۳۵ نفر از بانوان نیکوکار با او همکاری می‌کنند، اما حجم متقاضیان به قدری زیاد است که مجبور می‌شوند علاوه بر فضای مؤسسه، از فضای مجازی هم استفاده کنند. مهجور با اشاره به شکل کار همسان گزینی که بی‌شباهت به روش سنتی قدیم هم نیست می‌گوید: «فرمی در اختیار متقاضیان قرار می‌دهیم که تمام مشخصات از قبیل شغل، تحصیلات، درآمد، مسکن، متدین بودن، نوع پوشش و... از دو طرف ثبت می‌شود. سپس با همان مشخصات، فرد مورد نظر را که همسان است معرفی می‌کنیم. البته تأکید می‌کنیم به معرفی ما اکتفا نکنند و برای اطمینان حتماً تحقیقات خود را انجام دهند و اگر در لیست، موردی پیدا که مشخص شود برخلاف گفته‌ها و نوشته‌های فرم است، وارد لیست سیاه می‌شود.»

واسطه‌گری برای ازدواج نیز آدابی دارد. مدیر مرکز همسان گزینی این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «واسطه‌گری هم آداب و اصولی دارد که اگر به آن آشنا نباشیم نمی‌توانیم به هدف اصلی که سنت ازدواج و فرزندآوری است، برسیم. افرادی که به ما معرفی می‌شوند در درجات مختلف هستند. برخی بسیار متدین و مقید به رعایت احکام اسلام، برخی ثروتمندند، برخی از اقشار ضعیف‌تر هستند و... چه بسا که در این میان تعادل ایجاد می‌شود و افراد همسان به انتخاب خوبی می‌رسند. منظورم این است که نباید صرفاً به مشخصات ظاهری دختر و پسر اکتفا کرد و با توجه به ظاهر افراد، ادعا کنیم این دختر برای این پسر خوب است! متناسب بودن مشخصات ظاهری مهم است، اما باید به‌خصوصیات اخلاقی طرفین هم توجه داشت.

گاهی پیش آمده که مادری ادعا می‌کند پسرش بسیار متدین و با اخلاق است؛ وقتی به خانواده دختر معرفی می‌کنیم، در گفت‌وگوی بین آنها متوجه می‌شویم گفته‌های مادر با خصوصیات پسر تناقض دارد. یا مواردی که خانواده دختر، خواسته‌های نامعقول مانند مهریه سنگین، ازدواج مجلل و... دارد و گاهی بهانه‌های واهی دیگر که مانع ازدواج جوانان می‌شود. به اعتقاد من این‌گونه موارد، سنگ‌اندازی در ازدواج جوان‌هاست.»

سالی ۱۰۰ ازدواج
با وجود اینکه امروز دختر‌ها و پسر‌ها در اجتماع، محیط کار یا دانشگاه کنار هم حضور دارند و بسیاری از آنها همدیگر را می‌شناسند؛ اما این آشنایی‌ها، کمتر به ازدواج منجر می‌شود، چون واسطه‌ای این وسط وجود ندارد. این بانوی خیر با اشاره به این موضوع می‌گوید: مسأله ازدواج، نیاز جامعه است و با توجه به اینکه فرهنگ غربی و آپارتمان‌نشینی بر جامعه حاکم شده، حتی همسایه‌ها یکدیگر را نمی‌شناسند. به همین جهت واسطه‌گری نقطه اتصال و گره‌گشا در این امر است. هدف ما احیای سنت ازدواج و فرزندآوری است و در این زمینه پول هدف ما نیست.

هر سال از بین دخترو پسر‌هایی که بعداز همسان گزینی برای ازدواج به هم معرفی می‌شوند تقریباً ۱۰۰ نفر آنها با یکدیگر ازدواج می‌کنند و شنیدن خبر ازدواج آنها بهترین پاداشی است که می‌گیریم. البته افرادی هم بودند که از هم طلاق گرفتند، اما کار ما همان شعر معروف است که «تو نیکی می‌کن و در دجله‌انداز که ایزد در بیابانت دهد باز». همیشه به جوانان توصیه می‌کنم برای ازدواج عجله نکنند و با تحقیق، مشاوره و سفر رفتن با خانواده‌ها یکدیگر را بخوبی بشناسند و تصمیم بگیرند.

منبع: روزنامه ایران