ایران اسلامی از سال ۲۰۰۵ میلادی و با ارسال ماهواره «سینا ۱» به باشگاه کشور‌های فضایی پیوست، ماهواره‌ای که به کمک روسیه به آسمان فرستاده شده بود و در این مسیر سازمان فضایی ایران برنامه‌ریزی برای استفاده از فضا و گسترش فناوری‌های فضایی در کشور با استفاده از دانش بومی و همکاری‌های بین‌المللی را در دستور کار خود قرار داد.

بعد از این بود که با ایجاد زیر ساخت‌های علمی کشور توانست علاوه بر طراحی و ساخت ماهواره به سمت پرتاب آنها نیز پیش برود که این امر با توسعه پایگاه‌های فضایی محقق شد که از آن جمله می‌توانیم به پایگاه‌های فضایی «امام خمینی (ره) سمنان»، «پایگاه فضایی قم»، «مرکز فضایی البرز» و «پایگاه فضایی چابهار» اشاره کرد.

در ماده ۶۷ فصل ۱۳ برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه کشور نیز درباره صنعت فضایی ایران تأکید شده که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف است با همکاری وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح، به‌منظور شتاب‌دهی به رشد صنعت فضایی کشور و توسعه کاربرد خدمات فضاپایه و داده‌های فضایی در بخش‌های اقتصادی، نسبت به اجرای برنامه‌های فضایی با اولویت‌های گفته شده اقدام کند.

در این گزارش قصد داریم نگاهی به ماهواره‌های ایرانی داشته باشیم که با موفقیت در فضا قرار گرفته‌اند و توانسته‌اند نام ایران را در قله‌های پیشرفت و در کنار کشور‌های قدرتمند قرار دهند.

پرتاب «چمران-۱» با «قائم ۱۰۰»

یکی از این ماهواره‌ها «چمران-۱» است که صبح امروز توسط ماهواره بر «قائم ۱۰۰» با موفقیت پرتاب شد و در مدار ۵۵۰ کیلومتری زمین قرار گرفت و نخستین سیگنال‌های خود را ارسال کرد.

ماهواره تحقیقاتی «چمران-۱» توسط گروه فضایی صنایع الکترونیک ایران (صاایران) با همکاری و مشارکت پژوهشگاه هوافضا و شرکت‌های خصوصی دانش‌بنیان طراحی و ساخته شده است.

ماهواره «سینا-۱»

ماهواره «سینا-۱» نخستین ماهواره و کاوشگر فضایی ایران است. این ماهواره در روز پنجشنبه ۶ آبان‌ماه سال ۱۳۸۴، بر روی یک موشک ماهواره بر کاسموس -۳ روسی به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار داده شد. محل پرتاب آن پایگاه فضایی پلستسک در روسیه بود. سینا -۱ به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه طراحی و ساخته شده بود.

سنجش از دور، دریافت، ذخیره و ارسال داده‌های مخابراتی دو مأموریت ماهواره سینا است که بخش سنجش از دور، در موارد کشاورزی، تشخیص پوشش زمین از نظر گیاهی، تغییرات ژئولوژیک مانند سیل و آتشفشان و ... کاربرد خواهد داشت. تبادل اطلاعات میان کاربران زمینی و ارائه سرویس‌های پست الکترونیک و انتقال فایل نیز از جمله کاربرد‌های محموله مخابراتی سینا به شمار می‌رود.

ماهواره «امید»

ماهواره تحقیقاتی «امید»، نخستین ماهواره ساخت کشورمان است که تمام تجهیزات آن در سازمان فضایی ایران طراحی و تولید شده است. ساخت ماهواره «امید» از ۱۵ اسفند ۱۳۸۴ آغاز و طی دو سال آماده انجام تست شد. 

این ماهواره در روز ۱۵ بهمن‌ماه سال ۱۳۸۷ و در سی‌امین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به‌وسیله ماهواره‌بر «سفیر -۱» در مدار فضا قرار گرفت.

این ماهواره که از نوع ماهواره‌های سبک است، باهدف برقراری ارتباطات متقابل ماهواره و ایستگاه زمینی، تعیین مشخصات مداری و انجام تله‌متری مشخصات زیر سامانه‌ها در مدار زمین قرار داده شده است. 

ماهواره «امید» پس از آرام‌گرفتن در مدار هر ۲۴ ساعت ۱۴ بار به دور زمین می‌چرخید و در هر دور توسط ایستگاه‌های زمینی دورسنجی و بردسنجی کنترل و هدایت می‌شد. 

این ماهواره با دو باند فرکانسی و ۸ آنتن، اطلاعات را به زمین ارسال و از زمین دریافت می‌کرد.

ماهواره «رصد»

ماهواره رصد، دومین ماهواره ایرانی و ساخته شده در دانشگاه مالک‌اشتر وابسته به وزارت دفاع است. این ماهواره توسط ماهواره‌بر‌های حامل ایرانی به فضا فرستاده شد. این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود که با نام کامل «رصد -۱»، در روز ۲۵ خرداد سال ۱۳۹۰ به فضا پرتاب شد.

«رصد» در روز ۱۵ تیرماه سال ۱۳۹۰ مجدداً وارد جو شد و به عمر تقریباً سه هفته‌ای خود پایان داد. این ماهواره با ماهواره‌بر «سفیر رصد» که یک ماهواره‌بر ۲ مرحله‌ای است، در مدار بیضوی با حضیض ۲۶۰ کیلومتر به فضا پرتاب شد. 

«رصد» اولین ماهواره‌ای بود که برای تأمین برق مورد نیاز خود به صفحات خورشیدی متصل بر دیواره ماهواره و باتری یا باتری‌های داخلی مجهز بود. این ماهواره همچنین از زیرسیستم کنترل تولید و توزیع جریان الکتریکی بهره می‌برد که این ماهواره را قادر می‌کرد در بخش تاریک مدار از باتری‌ها استفاده کند و در بخش روشن آنها را شارژ کند.

دقت تصویر دوربین به کار رفته در «رصد» که نخستین گام ایران در داشتن یک ماهواره مستقل تصویربرداری از پدیده‌های زمین محسوب می‌شد، ۱۵۰ متر اعلام شد.

ماهواره «نوید»

ماهواره نوید ساخته شده توسط دانشمندان دانشگاه علم و صنعت در صبح روز ۱۳ بهمن سال ۱۳۹۰ توسط ماهواره‌بر «سفیر نوید» با موفقیت به فضا پرتاب و در مدار بیضوی با حضیض ۲۷۰ کیلومتر و اوج ۳۶۰ کیلومتر تزریق شد.

ارتباط با این ماهواره از طریق ۵ ایستگاه زمینی مستقر در شهر‌های مشهد، تبریز، ماهدشت، قشم و بوشهر صورت گرفت و سیگنال رنجینگ این ماهواره در ایستگاه قشم دریافت شد که این امر به معنای قرارگیری صحیح ماهواره، صحت عملکردی آن و ردگیری آن تلقی می‌شود.

نوید با وزن ۵۰ کیلوگرم برای تزریق در مداری با ارتفاع ۳۷۰ کیلومتر طراحی شده بود که دارای طول عمر مداری دو ماه بود و هر شبانه‌روز ۶ بار از فراز ایران عبور می‌کرد و در دید ایستگاه‌های زمینی قرار می‌گرفت. مأموریت سطح یک نوید تصویربرداری از سطح زمین در طیف مرئی باقدرت تفکیک مناسب برای مأموریت محوله و ارسال تصاویر و اطلاعات پایشی سیستم در مدار LEO به ایستگاه‌های زمینی است.

تصاویر دریافتی از ماهواره نوید دارای کاربرد‌های عملیاتی در حوزه‌های جو و علوم هواشناسی، منابع و بلایای طبیعی است.

این ماهواره در پُر استفاده‌ترین ماهواره‌های دنیا از نظر مأموریت قرار می‌گیرد که همان بحث تهیه تصویر از سطح کره زمین است. زمانی که از تصویربرداری ماهواره‌ای سخن به میان می‌آید مشخصاً مهم‌ترین بحث میزان کیفیت تصاویر تهیه شده توسط ماهواره موردنظر است. عدد موردنظر در خصوص «ماهواره خیام» ۱ متر است؛ این عدد هر چقدر کوچک‌تر باشد به معنی تصاویر با کیفیت‌تر است.

پرتاب‌های موفق ماهواره‌های زیر مداری 

اولین پرتاب‌های موفق ماهواره‌های زیر مداری در پاییز ۱۴۰۱ انجام شد. ویژگی مهم «سامانه بلوک انتقال مداری» این است که واسطه قرارگیری ماهواره در مدار‌های هستند و هدف از پرتاب آنها کاهش هزینه و اجتناب از ساخت حامل‌های غول‌پیکر و مصرف سوخت بسیار است. 

این پرتاب گام مهمی برای دستیابی به مدار‌های مختلف با استفاده از سوخت جامد در ماهواره‌بر بود که راه را برای پرتاب ماهواره ناهید هموار می‌کرد.

یکی از این ماهواره‌های زیر مداری ماهواره‌بر قائم ۱۰۰ نیروی هوافضای سپاه بود که با موفقیت در مدار قرار گرفت. همچنین بلوک انتقال مداری سامان نیز که برای جابه‌جایی ماهواره در بین مدار‌های مختلف زمین استفاده می‌شود با موفقیت در مدار قرار گرفت و تست‌های خود را با موفقیت پشت سر گذاشت.

ماهواره «ثریا»

ماهواره ثریا توسط موشک «قائم ۱۰۰» سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دی‌ماه سال گذشته با موفقیت، به مدار ۷۵۰ کیلومتری زمین پرتاب شد؛ ماهواره‌ای که گفته می‌شود سوخت جامد دارد و سه مرحله‌ای است.

این ماهواره تحقیقاتی جزء ماهواره‌های سبک‌وزن است که صفر تا ۱۰۰ آن را متخصصان داخلی پژوهشگاه فضایی ایران ساخته‌اند. آزمون عملکرد و قابلیت اعتماد زیرسامانه‌های ماهواره‌ای و بررسی وضعیت ارتباطات ایستگاه‌های زمینی با ماهواره از اهداف پرتاب ثریا است.

ماهواره ثریا یک ماهواره مخابراتی بوده و وزن آن ۴۷ کیلوگرم است، قدرت و دقت جی‌پی‌اس آن ۰.۵ بر ثانیه بوده و از سری ماهواره‌های سبک‌وزن محسوب می‌شود. همچنین این ماهواره طول عمر بیش از ۳ سال دارد و دقت موقعیت GPS ماهواره ثریا ۲۰ متر است.

ماهواره «مهدا» و نانوماهواره‌های «کیهان-۲ و هاتف-۱»

ماهواره ایرانی «مهدا» و نانوماهواره‌های «هاتف-۱» و «کیهان» در بهمن‌ماه سال گذشته توسط ماهواره‌بر «سیمرغ» به مدار ۴۵۰ درجه پرتاب شده و در مدار بیضوی زمین قرار گرفتند. این برای نخستین‌بار بود که متخصصان فضایی با ماهواره‌بر بومی سه ماهواره داخلی را همزمان در مدار قرار می‌دادند. 

ماهواره «مهدا»، یک ماهواره ۳۲ کیلوگرمی از سری ماهواره‌های سبک‌وزن پژوهشگاه فضایی ایران است که به‌منظور آزمایش زیرسامانه‌های توسعه‌یافته ماهواره‌ای طراحی و ساخته شده‌اند. مأموریت اصلی این ماهواره، بررسی صحت عملکرد ماهواره‌بر سیمرغ در تزریق چندگانه محموله‌های فضایی در مدار پایین زمین و ارزیابی عملکرد برخی از طراحی‌های جدید و قابلیت اطمینان فناوری‌های بومی در فضا است.

ماهواره «کیهان- ۲»، از سری ماهواره‌های مکعبی شرکت صاایران با وزن کمتر از ۱۰ کیلوگرم است که برای اثبات فناوری موقعیت‌یابی فضاپایه طراحی و ساخته شده است و امکان تعیین موقعیت را به‌صورت بومی و مستقل از سامانه‌های موقعیت‌یابی جهانی، برای گیرنده‌های زمینی فراهم می‌کند.

نانو ماهواره «هاتف- ۱» نیز از سری ماهواره‌های مکعبی شرکت صاایران با وزن کمتر از ۱۰ کیلوگرم به‌منظور اثبات فناوری مخابرات باند باریک با کاربرد اینترنت اشیا است. این ماهواره به‌عنوان نسخه آزمایشی اول از مجموعه ماهواره‌های منظومه ماهواره‌ای شهید سلیمانی، به فضا پرتاب شده است.

ماهواره «پارس-۱»

«پارس-۱» آخرین ماهواره‌ای بود که در سال ۱۴۰۲ پرتاب شد. این ماهواره توسط پرتابگر سایوز از پایگاه پرتاب وستوچنی روسیه به فضا پرتاب شد. 

دوربین طیف رنگی و فروسرخ موج‌کوتاه این ماهواره در کمتر از ۱۰۰ روز، ۹۵ درصد اراضی ایران را تصویربرداری می‌کند. همچنین، دوربین با طیف فروسرخ گرمایی با قابلیت تصویربرداری در شب قادر است کل اراضی ایران را در کم‌تر از ۴۵ روز تصویربرداری کند. 

ماهواره سنجشی تصویربرداری «پارس- ۱» ماهواره ۱۰۰ درصد ایرانی است و توسط پژوهشگاه فضایی ایران و با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی ساخته شده است. این پرتاب دوازدهمین پرتاب فضایی در دولت سیزدهم بوده است.

«پارس- ۱» ماهواره ۱۳۴ کیلوگرمی، از سری ماهواره‌های تحقیقاتی ـ سنجشی پژوهشگاه فضایی ایران است و به‌منظور تصویربرداری کاربردی، توسعه بازار داده‌های سنجشی داخلی، و توسعه و آزمون فناوری‌های موردنیاز ماهواره‌های سنجشی عملیاتی بومی طراحی و تولید شده است.

اما دستاورد‌های ایران اسلامی در حوزه فضایی تنها به این ماهواره‌ها ختم نمی‌شود بلکه جمهوری اسلامی ایران در برنامه‌های آینده نیز قصد پرتاب چندین ماهواره از جمله ماهواره‌های کوثر، هدهد، پارس ۲، پارس ۳، ناهید ۲، ناهید ۳، مصباح ۲، خلیج‌فارس و SRI sat را در برنامه دارد.

برنامه‌ریزی پرتاب ۲۰ ماهواره در ۴ سال آینده

سردار رضا طلایی نیک سخنگوی وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح نیز در برنامه صف اول گفته بود: «به طور مشخص امیر نصیرزاده اعلام کرده است که وزارت دفاع پرتاب ۲۰ ماهواره را در برنامه ۴ سال آینده خود دارد» 

همه این دستاورد‌ها ثابت می‌کند که جمهوری اسلامی تاکنون به پیشرفت‌های مورد انتظار دست‌یافته و توانسته است انحصار برخی کشور‌ها را در زمینه علوم فضایی در هم شکسته و جزو کشور‌های پیشرو در این زمینه باشد که با پرتاب ماهواره‌های ساخت داخل، جایگاه خود را در میان کشور‌های پیشرو به دست آورده است.

منبع: فارس