معاون محیط زیست انسانی اداره کل محیط زیسست استان قم گفت: عامل اصلی فرونشست زمین سیاست‌های کلی است که طی دهه‌های گذشته در عرصه محیط زیست به اجرا درآمده است.

سید احمد شفیعی، تخلیه سفره‌های آبی و ناترازی منفی را عامل اصلی فرونشست زمین در قم دانست و گفت: سفره‌های آبی که طی میلیون‌ها سال ایجاد شده طی دهه‌های گذشته با برداشت بی‌رویه از منابع آبی سبب تخلیه مخازن آب شده که اثرات منفی بسیار زیادی را به همراه داشته است.

معاون محیط زیست قم عنوان کرد: در حالی که تا سه دهه گذشته فرونشست زمین در دشت چندهزار هکتاری جعفریه کمتر از سه سانتی‌متر بوده که هم اینک فرونشست با افزایش ۱۰ برابری به مرز ۳۰ سانتی‌متر رسیده و هر سه سال یک متر از زمین آن در داخل اعماق زمین بلعیده می‌شود.

معاون محیط زیست استان قم ادامه داد: ناترازی در تغذیه و برداشت سفره‌های زیرزمینی سبب نشست لایه‌های بالایی در لایه‌های زیرزمین می‌شود که این پدیده سبب کوچک شدن مخزن می‌شود و اگر حجم بارندگی‌ها نیز روزی زیاد شود این مخازن دیگر ظرفیت جذب آب مانند گذشته را نخواهند داشت.

شفیعی اضافه کرد: در حالی که تا سه دهه گذشته فرونشست زمین در دشت چندهزار هکتاری جعفریه کمتر از سه سانتی‌متر بوده که هم اینک فرونشست با افزایش ۱۰ برابری به مرز ۳۰ سانتی‌متر رسیده و هر سه سال یک متر از زمین آن در داخل اعماق زمین بلعیده می‌شود.

او با بیان اینکه سرعت فرونشست زمین در دشت جعفریه بسیار نگران‌کننده است، عنوان کرد: این میزان از فرونشست زمین می‌تواند در آینده نزدیک تولیدات کشاورزی این منطقه را دچار یک چالش جدی کند.

معاون محیط زیست استان قم، گفت: قطع حقابه‌های تاریخی قم و عدم تغذیه دشت‌های استان سبب شده تا وضعیت این دشت‌ها هرسال وضعیت بدتری نسبت به گذشته پیدا کند.

شفیعی با بیان اینکه فرونشست زمین در دشت جعفریه و سایر نقاط مستعد، ضربات جبران ناپذیری به بخش تولیدی و زیربنایی وارد خواهد کرد، گفت: فرونشست زمین در این مناطق به مرز آسیب به تجهیزات زیربنایی مانند جاده، خطوط انتقال انرژی و ... رسیده است.

او با بیان این که از ۶۰۹ دشت موجود در کشور ۵۰ درصد از آنها با کمبود سفره‌های زیرزمینی روبه رو هستند، یادآور شد: نگرانی اصلی امروز در موضوع فرونشست، نزدیک شدن این پدیده سهمگین به شهر‌ها و سکونتگاه‌های مسکونی است.

شفیعی گفت: بخاطر ساختار زمین‌شناسی و سازه‌های مختلف به کار رفته در نظام شهرسازی و معماری نمی‌توان تصور دقیقی از وضعیت شهر‌ها همزمان با رسیدن فرونشست زمین، متصور بود، اما آنچه مسلم است وضعیت سکونتگاه‌های شهری در صورت بروز فرونشست مانند سابق نخواهد بود و بسیاری از امکانات کنونی قابلیت خود را از دست خواهد داد.

معاون محیط زیست استان قم با بیان اینکه بعد از زلزله مهمترین چالش امروز شهر‌ها مسأله فرونشست است، بیان کرد: بلندمرتبه‌سازی در شهری مانند قم بخاطر سنگینی بیشتر سازه، در زمان فرونشست زمین خسارات سنگینی به واحد‌های مسکونی وارد خواهد کرد.

دشت جعفریه که از بخش غربی قم آغاز و شهر جعفریه و بخشی از شهر ساوه را شامل می‌شود با فرونشست متوسط ۲۸ سانتی‌متری در طول سال دومین دشت بحرانی کشور از نظر فرونشست است و بیشترین تولیدات کشاورزی استان نیز در همین مناطق مستقر شده‌اند.

معاون محیط زیست استان قم گفت: تهدیدات و آثار تخریبی فرونشست و زلزله مانند یکدیگر است و تنها تفاوت آنها در این است که زلزله در چند ثانیه به وقوع می‌پیوند، اما فرونشست طی سال‌ها به تدریج شهر‌ها و زیرساخت‌ها را از بین می‌برد.

شفیعی با بیان اینکه زنگ خطر رسیدن فرونشست زمین در قم به صدا در آمده است، تصریح کرد: فرونشست زمین مانند موضوع آلودگی هوا، گرد و غبار و کم آبی در صورت رسیدن به وضعیت بحران، خروج از آن به راحتی ممکن نخواهد بود و دیگر نمی‌توان به شرایط قبل از آن بازگشت.

او عنوان کرد: دشت جعفریه که از بخش غربی قم آغاز و شهر جعفریه و بخشی از شهر ساوه را شامل می‌شود با فرونشست متوسط ۲۸ سانتی‌متری در طول سال دومین دشت بحرانی کشور از نظر فرونشست است و بیشترین تولیدات کشاورزی استان نیز در همین مناطق است.

معاون محیط زیست استان قم گفت: پهنه بحرانی دیگر استان قم از بخش شرقی آغاز می‌شود که هم اینک میزان فرونشست در آن به ۱۰ سانتی‌متر رسیده و سفره آبی اصلی قم نیز بر روی همین دشت قرار گرفته است.

شفیعی با تأکید بر اینکه فرونشست بخش شرقی استان در حال رسیدن به شهر قم است، گفت: هم اینک ضلع غربی و شرقی این استان با معضل و مشکل فرونشست زمین دست و پنجه نرم می‌کند و این استان در محاصره این پدیده قرار گرفته است.

در همین حال معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم با اشاره به وجود یک‌هزار و ۲۰۰ چاه مجاز کشاورزی، ادامه داد: چاه‌های مجاز استان ۱۸۰ میلیون مترمکعب برداشت غیرمجاز از منابع زیرزمینی دارند.

محمد دانشور با بیان اینکه بیشترین برداشت غیرمجاز توسط چاه‌های مجاز صورت می‌گیرد، اضافه کرد: چاه‌های غیرمجاز استان قم ۲۲ میلیون مترمکعب آب از مجموع ۵۰۰ میلیون مترمکعب منابع زیرزمینی برداشت می‌کنند که معادل پنج درصد برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی است.

معاون شرکت آب منطقه‌ای قم معتقد است که چاه‌های مجاز استان ۱۸۰ میلیون مترمکعب برداشت غیرمجاز از منابع زیرزمینی دارند و بیشترین برداشت غیرمجاز از سفره‌های زیرزمینی توسط چاه‌های مجاز صورت می‌گیرد.

او گفت: بیشترین ضربه به منابع زیرزمینی قم را چاه‌های مجاز استان وارد می‌کنند که اغلب آنها را چاه‌های کشاورزی شامل می‌شود.

او  با تأکید براینکه سهمیه آب چاه‌های مجاز استان، ۳۰۰ میلیون مترمکعب است، تصریح کرد: برداشت غیرمجاز ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب توسط این چاه‌ها سبب افزایش فرونشست و رانش زمین، آسیب جبران‌ناپذیر به محیط‌زیست و پدیده ریزگرد‌ها شده‌است.

همچنین نفوذ آب‌های سطحی آلوده به آب‌های زیرزمینی و شوری آب‌ها، کیفیت آب‌های زیرزمینی را کاهش داده و برای مصارف کشاورزی و شرب نامناسب می‌سازد و خشک شدن زمین‌های کشاورزی، کاهش کیفیت خاک و کمبود آب باعث کاهش تولیدات کشاورزی و افزایش فقر و بیکاری در مناطق روستایی خواهد شد.

فرونشست زمین، پدیده‌ای خاموش و تدریجی، به آرامی در حال پیشروی است پدیده‌ای که تهدیدی جدی برای آینده قم است. برای مقابله با این معضل، نیازمند یک برنامه جامع و هماهنگ با مشارکت همه دستگاه‌های اجرایی و مردم هستیم. با اتخاذ تدابیر مناسب و همکاری همه جانبه می‌توان از پیشرفت این پدیده جلوگیری کرده و آینده‌ای بهتر برای قم رقم زد.