لاک پشت فراتی از خزندگان منحصر به فرد و تنها لاک پشت لاک نرم ایران است که در تالاب هورالعظیم، تالاب بامدژ و رودخانه‌های کرخه، دز، کارون، شاوور، بهمنشیر و جراحی زندگی می‌کند. پوشش گیاهی و قسمت‌های کم عمق تالاب محیطی مناسبی را برای این گونه فراهم می‌کند.

تالاب هورالعظیم، آخرین بازمانده تالاب‌های بین النهرین در جنوب غربی کشور در خوزستان و در انتهای حوضه آبی کرخه واقع شده است. یک سوم این تالاب در ایران و دو سوم آن در کشور عراق واقع است.

"لاک پشت فراتی" به ترسو و محتاط بودن معروف است و به علت مخفی کاری و فرو بردن خود در گل و خاک اطراف رودخانه یا تالاب دیدن آن بسیار دشوار است و تاکنون هیچکس لانه آن را ندیده است. این گونه برای آفتاب گرفتن گاهی روی آب می‌آید و روز‌ها به طول می‌انجامد تا بتوان یک نمونه از آن را مشاهده کرد از این رو سرشماری آن سخت و شاید غیر ممکن باشد.

این لاک پشت گرما دوست و وابسته به آب شیرین است. گردن بلند، او را برای شکار ماهی کمک می‌کند و لاک نرمش او را شناور خوبی کرده است. عمده رژیم غذایی آن ماهی است، اما گوشت هم می‌خورد و دیده شده که به طعمه‌های شکارچیان مثل گنجشک‌ها حمله می‌کند. در مواردی نیز تغذیه گیاهی داشته است.

لاک پشت فراتی در فروردین و فصل بهار تخم‌گذاری می‌کند، اما زمان بازشدن تخم‌ها به شکل دقیقا مشخص نیست.

به گفته کارشناسان حیات وحش، این لاک پشت می‌تواند گونه‌های مهاجم و نامرغوب را کنترل کند و با خوردن لاشه ماهی‌ها، مانع آلودگی آب‌ها شود علاوه بر این ارزش زیباشناختی خوبی هم دارد، زیرا یک گونه تیپیک جذاب به شمار می‌رود.

ثبت در فهرست سرخ

این گونه به علت خشکسالی و پسرفت محل زندگی، عبور وسایل نقلیه از جاده‌ها ساخته شده در دل تالاب هورالعظیم، آتشسوزی و آلودگی آب‌ها در معرض منقرض شدن است از سوی دیگر اسیر شدن در تور صیادان یا شکار برقی از دیگر تهدیدات جدی اینگونه مهم به شمار می‌رود.

لاکپشت فراتی در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) و در رده در معرض خطر انقراض قرار دارد.

قاچاق لاک پشت چینی تهدیدی علیه لاک پشت "فراتی"

اما یکی دیگر از تهدیدات جدی لاک پشت فراتی قاچاق لاک پشت چینی به ایران است که این امر با توجه به شباهت بسیار زیاد این گونه چینی به گونه اصلی موجب شده تا لاک پشت فراتی در معرض انقراض در خطر بیشتری قرار گیرد.

احمد فریسات، مسئول مرکز پایش تالاب بامدژ در خوزستان از احتمال خطر انقراض و تهدید لاک پشت "فراتی" ایران با ورود غیرقانونی لاک پشت "چینی" به عنوان حیوان خانگی در کشور خبر داده بود.

وی با بیان اینکه لاک پشت فراتی تنها لاک پشت "لاک نرم" ایران و به طور مشخص استان خوزستان است می‌گوید: متاسفانه این گونه خزنده در معرض خطر انقراض و تهدید‌های بسیاری روبرو است که یکی از این تهدیدها، ورود غیرقانونی لاک پشت "لاک نرم چینی" به عنوان حیوان خانگی است.

اواخر تیرماه سال جاری به منظور پیشگیری از انقراض این گونه نادر از لاک پشت‌ها یک قطعه لاک پشت "فراتی" در تالاب بامدژ واقع در ۷۰ کیلومتری شهرستان شوش و ۴۰ کیلومتری اهواز استان خوزستان رها سازی شد که رهاسازی این گونه ارزشمند که در خارج از زیستگاه خود مشاهده شده بود بعد از اندازه گیری و سنجش نسبی ابعاد (بیومتری) در تالاب بامدژ زیستگاه اصلی آن انجام شد.

فریسات همچنین دشواری در شناسایی ۲ گونه لاک پشت فراتی و چینی، به علت شباهت زیاد آنها را یکی دیگر از تهدید‌ها علیه گونه ایرانی ذکر می‌کند چراکه شباهت نزدیک ۲ لاک پشت لاک نرم فراتی و چینی باعث شده که احتمال رهاسازی اشتباه لاک پشت چینی به دلیل شناسایی نادرست در زیستگاه‌های طبیعی گونه لاک پشت بومی ایران وجود داشته باشد.

سه تفاوت بارز لاک پشت فراتی و چینی که می‌تواند در شناسایی و تشخیص صحیح بین این ۲ گونه به ما کمک کند رنگ چشم، قسمت جلوی لاک و همچنین شکل پوزه این دو لاک پشت است بدین اینصورت که در لاک پشت فراتی رنگ شکم اغلب کِرم زرد رنگ ولی در گونه چینی رنگ سفید یکدست است.

تفاوت دیگر اینکه لاک پشت فراتی در قسمت ابتدای لاک خود فاقد لبه تاخورده و برجستگی است، اما در گونه چینی قسمت جلوی لاک دارای برجستگی و تاخوردگی است و تفاوت سوم اینکه پوزه لاک پشت فراتی پهن و کوتاه، در صورتی که پوزه لاک پشت چینی بلند، باریک و نوک دار است.

حفاظت از لاک پشت فراتی

با توجه به منحصر به فرد بودن این گونه جانوری و همچنین با توجه به مزایایی که این گونه برای محیط زیست خود دارد ضرورت حفاظت آن بسیار احساس می‌شود.

باربد صفایی، پژوهشگر و خزنده‌شناس انجام طرح‌های پژوهشی در مورد حفاظت از گونه‌های ارزشمند کشور از جمله لاک‌پشت فراتی را بسیار مهم عنوان کرده بود و افزود: ما آسیب‌های متعددی را برای این‌گونه در منطقه هورالعظیم شناسایی کرده‌ایم که مهم‌ترین آنها تخریب زیستگاه و حمله سگ‌های ولگرد به این‌گونه است که توجه ویژه‌ای را می‌طلبد.

وی توضیح می‌دهد: جلسات متعددی برای توانمندسازی و آگاهی‌رسانی به جوامع محلی انجام یافته است و امیدواریم با اختصاص بودجه‌های بیشتر به امر حفاظت جامعه‌محور، این مهم در آینده نزدیک محقق شود.

در این راستا سازمان حفاظت محیط زیست کشور اسفند ماه ۱۴۰۲ تفاهم‌نامه همکاری با شرکت مهندسی و توسعه نفت برای حفاظت از گونه در معرض خطر انقراض لاک‌پشت فراتی در تالاب هورالعظیم به امضا رساند و اکنون یکی از دغدغه‌های شرکت مهندسی و توسعه نفت حفاظت از لاک پشت فراتی و زیستگاه آن است به همین علت برای جلوگیری از انقراض این گونه منحصر به فرد و نادر و در راستای اجرای مسئولیت‌های اجتماعی، شرکت مهندسی و توسعه نفت در صدد حفظ این جانور در معرض انقراض است.

لاک‌پشت فراتی یک اثر تاریخ طبیعی نیز به شمار می‌رود که ریشه تاریخی هم دارد و تصویر آن روی نقاشی‌های روی سفال‌های شوش هم دیده می‌شود. این گونه یکی از مهم‌ترین گونه‌های جانوری خوزستان است و همانگونه که گوزن زرد و آهو و پرندگان اهمیت ویژه‌ای دارند، این گونه نیز توجه خاصی می‌طلبد.