قدمت فرش دستبافت ایران به درازای تاریخ هنر و فرهنگ آن است که با ذوق و سلیقه و هنر مردمان ایران زمین درآمیخته و نقشی زیبا، دلنشین و پر از شور و نشاط زندگی را برجای می گذارد.

شناسنامه اولین فرش در جهان به حدود سه هزار سال قبل باز می گردد که مربوط به فرش " پازیرک" و منتسب به اقوام ماد یا پارت است.

فرش دستبافت علاوه بر نقش آن در اقتصاد و معیشت مردم با باورها، اعتقادات و ارزش های آنها نیز گره خورده است و نقش آن در بعد اجتماعی نیز بسیار برجسته است به طوریکه این هنر صنعت علاوه بر تامین اقتصاد فعالان آن موجب جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها شده و به نوعی می تواند در کنار مشاغل کشاورزی و دامداری اهالی، هنری برای پر کردن اوقات فراغت روستاییان باشد.

اشتغالزایی، صادرات و ارزآوری فرش نیز بخش اقتصاد این صنعت دستی ارزشمند است که آن را به مهمترین کالای صادراتی غیرنفتی کشور و پس از نفت، عمده ترین کالای صادراتی تبدیل کرده که برای کشور ارزآوری با ارزش افزوده بالا دارد.

مرتبط بودن حداقل ۲۰ شغل دیگر با هنر فرشبافی از جمله رنگرزی،‌چله کشی، نقشه کشی و نقشه خوانی و تولید سالانه بیش از پنج میلیون متر مربع فرش و صادرات دو سوم آن به ۳۲ کشور جهان نشان دهنده اهمیت این صنعت از دیدگاه اقتصادی است.

فرش دستبافت اگر چه همواره با شرایط اقتصادی،‌ اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دچار افت و خیزهایی شده اما هیچگاه چراغ این صنعت به کلی خاموش نشده و تنها در برهه هایی مشکلات و موانع موجب کم فروغی و کم رونق شدن این هنر صنعت شده است.

امروزه اگرچه این صنعت، جایگاه خود را همچنان در رده های بالای کالای مصرفی و صادراتی حفظ کرده است اما موانعی همچون تحریم ها، نبود تعادل میان عرضه و تقاضا، فقدان نیازسنجی و ذائقه سنجی بازار، همگام نبودن با رویدادها و فناوری های روز،‌ نبود تبلیغات مناسب و بازاریابی اصولی برای یافتن بازارهای جدید، افزایش تعداد رقبا در بازار،‌ استفاده از مواد اولیه نامرغوب، کپی شدن طرح ها و نقشه های ایرانی در خارج از کشور و حمایت نشدن از فرشبافان موجب فراز و نشیب های بازار فرش در کشور شده است.

فرش دستبافت ایران به دلیل مرغوبیت و طراحی منحصر به فردی که دارد در کشورهایی همچون آلمان، آمریکا، امارات،‌ لبنان، ژاپن، ایتالیا، برزیل،‌ آفریقا و چین طرفداران زیادی دارد.

این فرش، انواع مختلفی دارد و اغلب در هر منطقه ای که بافته می شود به همان نام شهرت می یابد از جمله این فرش ها شامل فرش زنجان، افشار، بیدگینه، تبریز،‌ کاشان، مشهد، خراسان، ترکمن و انواع بسیار دیگر است که هریک مشتریان خاص خود را دارد.

قدمت فرشبافی در زنجان به آغاز عمر این شهر و زمان اردشیر بابکان بر می گردد و از دیرباز نقش چشمگیری در ایجاد اشتغال، صادرات و ارزآوری داشته است؛ در میان انواع فرشهایی که در این استان بافته می شود فرش افشار به دلیل طرح و نقش خاص خود بسیار پرطرفدار بوده و در کشورهای اروپایی به خصوص آلمان پرمتقاضی است.

نبود بیمه و افزایش قیمت مواد اولیه از مشکلات فرشبافان

یکی از فرشبافان زنجانی، نبود حمایت لازم و پایین بودن دستمزدها را از عوامل به رکود کشیده شدن صنعت فرش بیان کرد و گفت: فرش دستبافت زنجان به عنوان هنر صنعتی ارزشمند، نیازمند توجه ویژه و برنامه ریزی هدفمند و اصولی است تا با رفع موانع تولید علاوه بر صیانت از این میراث ارزشمند به دوران اوج خود بازگردد.

صادق مرادلو گفت:‌فرش زنجان به عنوان یکی از کالاهای مهم صادرات غیرنفتی کشور مطرح است و ارزآوری بالایی دارد و باید حمایت های دولتی از آن در تکانه هایی اقتصادی انجام شود.

مرادلو افزود: تحریمهای ظالمانه،‌ تورم، افزایش قیمت مواد اولیه و مشکلات معیشتی و اقتصادی موجب شده است رغبت قالیبافان به ادامه فعالیت در این صنعت کاهش یابد و به تدریج با خروج افراد قدیمی و مسلط به این هنر زمینه فراموشی آن در نسل های آینده فراهم شود.

وی مشکلات بیمه ای را از دیگر عوامل وارد نشدن افراد به این هنر صنعت بیان کرد و اظهار داشت: توجیه و صرفه اقتصادی ابتدایی ترین مولفه لازم برای ورود به هر شغلی است که متاسفانه در سالهای اخیر صنعت فرشبافی این مهم را از دست داده است.

مرادلو، صادرات فرش زنجان به نام استانهای دیگر را از مشکلات فرشبافان دانست و افزود:‌ این امر موجب افزوده شدن واسطه ها و کاهش سود تولید کنندگان واقعی می شود.

بافت سالانه حدود ۱۱۰ هزار متر مربع فرش در زنجان

رئیس اداره فرش اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بیان اینکه سالانه به طور میانگین حدود ۱۱۰ هزار مترمربع فرش در این استان بافته می شود، گفت: سال گذشته حدود ۹۵ هزار مترمربع فرش دستبافت توسط فرشبافان استان تولید شد.

سید محسن جعفری افزود: با توجه به اینکه اکثر فرشبافان استان به سمت بافت فرش های هنری و ریز بافت سوق پیدا کرده اند و مدت زمان بیشتری برای بافت این فرش ها نیاز است به همین دلیل متراژ فرش های تولیدی به نسبت کاهش یافت.

وی یادآور شد:‌ در میان فرشبافان نیز اقبال به بافت فرش با ابعاد بزرگ کمتر شده به همین جهت اخیرا شمار کارگاههای خانگی فرشبافی در استان رشد یافته است.

جعفری با بیان اینکه فرش ابریشم زنجان نسبت به فرش پشمی بهتر است و کیفیت بالایی دارد اما گاه بازار این نوع فرش راکد می شود، اظهار داشت: تورم، افزایش قیمت مواد اولیه، دستمزدهای پایین و کاهش ارزش پول ملی از جمله مشکلات و دغدغه های فعالان در عرصه فرش دستبافت زنجان است.

وی صادر شدن بخشی از فرش زنجان به صورت غیر رسمی و به نام استانهای دیگر را از دیگر مسایل این حوزه دانست و تصریح کرد:‌ سال گذشته بیش از ۱۳۰ هزار دلار صادرات فرش زنجان از مبادی رسمی انجام شده است اما بخشی از صادرات فرش این استان به دلیل نبود تمایل صادرکنندگان به پیمان سپاری ارزی به صورت غیر رسمی و از طریق کشور امارات انجام می شود.

جعفری ارزش صادرات فرش دستبافت از استان زنجان را سالانه بیش از ۱۲ میلیون دلار بیان کرد و گفت: صادر شدن فرش زنجان از سوی تجار غیربومی و به نام فرش قم موجب شده است آمار صادرات فرش زنجان دقیق نباشد.

وی عمده دلیل صادرات غیررسمی فرش زنجان را نبود تاجران بومی و یا خارج شدن تعدادی از تجار از این بازار به دلیل کهولت سن و جایگزین نشدن نیروهای جوان بیان کرد و ادامه داد: تاجران فرش دستبافت زنجان از استان های تهران، قم و برخی مواقع اصفهان هستند که کار صادراتی توسط آنان انجام می شود و زنجان تاجر ندارد که بتواند این کار را به طور مستقیم به سرانجام برساند.

جعفری، عمده کشورهای مقصد صادرات فرش ابریشم زنجان را ژاپن، کره و روسیه و فرش های پشمی را آلمان، آمریکا و کشورهای عربی بیان کرد.

وی اعطای تسهیلات ارزان قیمت و قرض الحسنه به تولیدکنندگان را در شرایط اقتصادی کنونی راهکاری برای رونق و پویایی این صنعت دانست و افزود: کاهش تعرفه واردات مواد اولیه فرش می تواند تولید آن را مقرون به صرفه کند و انگیزه فرشبافان را برای فعالیت در این صنعت بالا ببرد.

جعفری گفت:‌ هم اکنون بیش از ۳۳ هزار نفر به صورت تمام وقت و فصلی در حوزه بافت فرشهای پشمی،‌ابریشمی و تابلو فرش در استان در حال فعالیت هستند.

این مسوول افزود: سال گذشته ۱۵۰ میلیارد ریال تسهیلات با سود چهار درصد به واحدهای تولیدی فرشبافی در استان اختصاص یافت.

وی تصریح کرد: در زمان حاضر بیش از پنج هزار نفر از فرشبافان استان تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند و سال گذشته ۱۵۰ نفر از فعالان این حوزه به عضویت صندوق بیمه کشاورزان و روستاییان درآمدند.

بیمه، مشکل اصلی فرشبافان زنجان

استاندار زنجان نیز بیمه را مشکل اصلی فرشبافان زنجانی بیان کرد و گفت: برای رشد تولید فرش به عنوان سرمایه و دارایی ارزشمند که در خاک ایران ریشه دارد باید علاوه بر حمایت از فرشبافان، از توان ذهنی افراد نیز استفاده کرد.

محسن افشارچی با تاکید بر لزوم ایجاد ثبات زنجیره در بازار فرش، افزود: بازارها، صادرات و آینده این هنر باید مشخص و با ثبات باشد تا فعالان این حوزه با ذهنی آسوده بتوانند در این عرصه فعالیت کنند.

وی اظهار داشت: با وجود بیش از ۱۹ هزار کارگاه فرشبافی خانگی در استان حدود پنج هزار نفر از این افراد تحت پوشش بیمه هستند که این امر نشان می دهد باید زمینه و بستر لازم برای بیمه شدن همه فرشبافان ایجاد شود.

پنج هزار و ۵۴ نفر از فرشبافان استان تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی

مدیرکل تامین اجتماعی استان زنجان نیز با بیان اینکه فرشبافان برای بیمه قالیبافی و در قالب مشاغل آزاد می توانند از سه نوع پوشش بیمه ای استفاده کنند، گفت: هم اکنون پنج هزار و ۵۴ نفر از فرشبافان استان تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند و از کمک دولتی بهره مند می‌شوند.

محمود عزیزخانی افزود: کارگاه های فرشبافی به تعداد پنج نفر از مزایای کمک دولتی برای بیمه بهره مند می شوند.

وی با بیان اینکه طبق ابلاغ سیاست های کلان کشور در سال ۱۴۰۱ موضوع گسترش بیمه های اجتماعی و همگانی مورد توجه قرار گرفت، خاطرنشان کرد: متقاضیان نوع اول از بیمه فراگیر با نرخ ۱۲ درصد، تعهدات بیمه ای شامل بازنشستگی و فوت بعد از بازنشستگی به مبلغ ماهانه هشت میلیون و ۶۰۰ هزار ریال به اضافه ۲ درصد کمکی دولتی بهره مند می شوند.

مدیرکل تامین اجتماعی استان زنجان با بیان اینکه نوع دوم بیمه فراگیر با نرخ ۱۴ درصد با تعهدات بیمه ای بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی است، گفت: مبلغ ماهانه آن نیز حدود ۱۰ میلیون ریال با در نظر گرفتن ۲ درصد کمک دولتی است.

وی خاطر نشان کرد: نوع سوم بیمه با نرخ ۱۸ درصد،‌ تعهدات بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی و از کار افتادگی را در بر می گیرد که مبلغ ماهانه آن ۱۲ میلیون و ۹۰۰ هزار ریال با احتساب ۲ درصد کمک دولتی است.

منبع: ایرنا