اردشیر قوام زاده متولد ۱۳۱۹ در شهر تفرش، نخستین کسی است که عمل پیوند مغز استخوان را در ایران انجام داده‌است. او در سال ۱۳۹۰ به عنوان برترین پژوهشگر جهان در زمینه سرطان و بیماری‌های خونی شناخته شد.

این پزشک پرآوازه، افتخارات زیادی را در کارنامه کاری خود دارد و با وارد کردن علمی نو در زمان خود منجر به نجات جان بسیاری از افراد که دچار بیماری‌های متفاوت بودند شد.

سرطان یکی از مهم‌ترین علل مرگ و میر در سراسر جهان است؛ اما خوشبختانه با توجه پیشرفت‌هایی که در زمینه تشخیص و درمان سرطان ایجاد شده، امید به زندگی بیماران به طرز چشمگیری افزایش یافته است.  

انکولوژی، علم مطالعه و درمان سرطان از واژه یونانی oncos به معنی تورم گرفته شده است. به همین دلیل، به پزشکی که در زمینه تشخیص و درمان سرطان تخصص دارد، انکولوژیست می‌گویند.

انکولوژیست مهم‌ترین نقش را در درمان سرطان دارد. به تشخیص سرطان کمک و مرحله بیماری را مشخص می‌کند. بهترین گزینه درمانی را تعیین می‌کند و مزایا و عوارض جانبی آن را با بیمار در میان می‌گذارد. روی روند درمان سرطان نظارت دارد و مراقبت‌های بعد از درمان را مدیریت می‌کند.

به بهانه برگزاری آیین تجلیل از پروفسور اردشیر قوام‌زاده٬ پدر علم پیوند مغز استخوان ایران که در دانشگاه تفرش برقرار شد؛ با ایشان گفت و گویی داشتیم که در ادامه می خوانید:

چه زمانی علم انکولوژی به ایران آمد؟

اردشیر قوام زاده، در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: زمانی که پزشکی خواندیم نمی‌دانستم انکولوژی چیست. در سوئیس شاید فقط دو نفر آنکولوژی بلد بودند و کاملا رشته جدیدی بود.

او ادامه داد: زمانی که به ایران آمدیم آنکولوژی و آنکولوژیست وجود نداشت. اما در حال حاضر خوشبختانه نزدیک ۵۰۰ نفر چه در رشته اطفال چه در رشته بزرگسال در کشور، هماتولوژی آنکولوژی را ارائه می‌دهند.

پدر پیوند سلول‌های بنیادی با بیان این که در آن زمان چنین رشته ای وجود نداشته است، اضافه کرد: این اولین فوق تخصص بود که در ایران تایید شد. این رشته به دلیل این که رشته پیوند وجود نداشت، تکامل یافته نبود‌.

قوام زاده گفت: در سال ۱۳۵۷ در بیمارستان شریعتی آنکولوژی را شروع کردم و در سال ۱۳۶۹ هم اولین مورد پیوند مغز استخوان در بیمارستان شریعتی انجام شد. بعد از آن نزدیک به ۷ هزار پیوند انجام داده ایم. 

پیوند مغز استخوان چقدر اثربخش بوده است؟

او ادامه داد: برای هفتاد بیماری پیوند انجام دادیم و در ۷۴ درصد موارد نتیجه بخش بود،  این درسی بزرگ شد. به این صورت یک فن از خارج از کشور برای ایران وارد شد که افراد بتوانند هماتولوژی آنکولوژی پیوند را یاد بگیرند‌.

قوام زاده با بیان این که در حال حاضر کشور در این حوزه وضعیت مطلوبی دارد، افزود: پیوند مغز استخوان دستاورد بزرگی است. در گذشته، افراد ناچار بودند با صرف هزینه‌های بسیار بالا برای پیوند به خارج از کشور برند اما اکنون پیوند در داخل کشور در حال انجام است.

سلول درمانی چیست و چه تاثیری دارد؟

قوام زاده، رئیس هیات بورد آنکولوژی و عضو هیات علمی پژوهشکده معتمد جهاد دانشگاهی بیان کرد: در حال حاضر در پژوهشگاه معتمد جهاد دانشگاهی با تعداد زیادی از افراد مشغول کار روی سلول درمانی هستیم.

گفتنی است سلول درمانی (Cell therapy) به پیوند سلول زنده از خود فرد یا فرد سالم دیگر با هدف بازسازی بافت بدن گفته می‌شود. سلول درمانی شاخه‌ای از علم پزشکی ترمیمی است. در این شاخه درمانی، از تزریق سلول‌های فرآوری شده برای ترمیم سلول‌ها و بافت‌های اعضای بدن فرد بیمار استفاده می‌شود، در بیماری‌هایی که عملکرد بافت بدن مختل می‌شود مانند بیماری‌های خونی از این روش درمانی استفاده می‌شود.

این روش یکی از روش‌های عالی درمانی به لحاظ بی‌خطر بودن آن است. همچنین در این روش درمانی احتیاجی به بستری شدن بیمار و طی کردن دوران نقاهت نیست. این روش یک درمان سرپایی محسوب می‌شود.

او ادامه داد: اکنون نیاز است وزارت بهداشت و درمان پیگیری کند تا سلول درمانی به صورت معمولی و روتین در کشور انجام شود. همان طور که پیوند مغز استخوان آمار مرگ و میر را کم کرد و موجب درمان ناباروری شد، سلول درمانی هم می‌تواند در این امر موثر باشد.

این فوق تخصص بیماری‌های خون و سرطان بزرگسالان مطرح کرد: سلول درمانی باید به گونه‌ای باشد که در نقاط مختلف کشور ارائه شود. نیاز است وزارتخانه همکاری کند که موانع موجود از سر راه برداشته شود.

توسعه سلول درمانی نیازمند همکاری‌های بیشتر 

قوام زاده با اشاره به تولید علم سلول درمانی در کشور گفت: این کار پروسه طولانی دارد، اول اردیبهشت معاونت دارویی تایید کرد که کار شروع شود.

او درباره سلول درمانی به عنوان مثال مطرح کرد : اسکلرودرمی یک بیماری پوستی است که درمان ندارد. در نواحی پوست و دهان ایجاد می‌شود و باعث خشکی می شود فرد نمی‌تواند چیزی بخورد و ریه، مری و حتی قلب را درگیر می‌کند. ما در تلاشیم بیماری‌هایی چون اسکلرودرمی را با سلول درمانی، درمان کنیم. برای این کار از سلول قاتل می‌شود استفاده کرد که بهتر و سریع تر جواب بدهد.

گفتنی‌ست سلول قاتل یا همان سلول T کشنده یکی از انواع لنفوسیت تی و نوعی گلبول سفید است که سلول‌های سرطانی، سلول‌هایی که آلوده شدند (مخصوصاً به وسیله ویروس)، یا سلول‌هایی که به شکلی دیگر آسیب دیده‌اند را می‌کشد.

مراجعه از کشورهای خارجی برای انجام پیوند در ایران 

پدر پیوند مغز استخوان عنوان کرد: پیوند مغز استخوان از سال ۱۳۶۹ آغاز شده است و انجام می‌شود. در آن زمان از افغانستان،‌ ارمنستان ، آذربایجان ، عراق و ... برای پیوند به داخل کشور می‌آمدند؛ اما اکنون نسبت به برخی دیگر از کشورهای رقیب، امکانات گردشگری و سرویس‌های بیشتری لازم است که افراد را جذب کند. 

قوام‌زاده در پایان گفت: از نظر فنی و علمی اوضاعمان خوب است و باید کمک و همکاری‌ها از سمت نهادهایی چون وزارتخانه وجود داشته باشد.

گزارش از: فاطمه کربلایی