منطقه کمترشناخته‌شده «چوچکیتام» (Chochkitam) واقع در گواتمالا که مملو از جنگل‌های بارانی، برگ‌های ریخته‌شده، نخل و تکه سنگ است، بعید به نظر می‌رسد که بتواند محل مناسبی برای دستیابی به یک اکتشاف باستان‌شناسی نفس‌گیر باشد، چه برسد به اینکه باستان‌شناسان بتوانند با کاوش در آن به اطلاعات جدیدی درباره یک دوره تاریخی مبهم دست پیدا کنند.

اما این دقیقاً همان چیزی است که محققان اخیراً در این مکان کشف کردند، آن هم به کمک یک نقاب یشم مرموز که گمان می‌رود به یک پادشاه ناشناخته «مایا» تعلق داشته باشد.

 این اکتشاف داستانی جذاب از فداکاری مذهبی و جانشینی سلطنتی در دوره کلاسیک اولیه مایا‌ها در حدود ۱۷۰۰ سال پیش را روایت می‌کند. اما این کشف همچنین به یک نظریه رو به رشد اعتبار می‌دهد که بر اساس آن افراد سلطنتی «مایا» در آن دوره ممکن است تحت سلطه سلسله‌های قدرتمندتر بین‌النهرینی بوده باشند.

کشف هرم سلطنتی و تابوت

محوطه «چوچکیتام» (Chochkitam) و تاریخچه آن مدت‌هاست تحت‌تأثیر گذر زمان و تراکم جنگل‌های بارانی «پتن» (Petén)، منطقه‌ای واقع در شمال شرقی «گواتمالا»، که با مکزیک و بلیز هم‌مرز بوده، پنهان مانده است. اگرچه این محوطه باستانی از اوایل قرن بیستم میلادی شناخته شده است، اما محققان امروزی هنوز در تلاش برای درک ارتباط این محوطه با تمدن مایا هستند.

یکی از دلایل مبهم بودن این مسأله دوره تاریخی است که این محوطه در آن شکوفا شده است. دوره «کلاسیک مایا» که فاصله زمانی ۲۵۰ تا ۹۰۰ میلادی را در برمی‌گیرد، اوج این تمدن محسوب می‌شود، با این حال متون بسیار کمی از این دوره باقی مانده و بخش اعظمی از شکوه آن نیز با غارت شدن محوطه‌های باستانی از بین رفته است.

در حقیقت، سارقان گور، «فرانسیسکو استرادا بلی» (Francisco Estrada-Belli) - باستان‌شناس و محقق «نشنال جئوگرافیک» - و اعضای گروهش را در «چوچکیتام» شکست دادند. در سال ۲۰۲۱، این محقق با استفاده از فناوری «لیدار» شواهدی را پیدا کرد که نشان می‌داد غارتگران در داخل یک هرمِ به ظاهر سلطنتی در هسته تاریخی شهر تونل زده بودند، اما او و یکی از همکارانش، به نام «بانی ژیرون» (Bhanny Giron)، متوجه بخشی شدند که ظاهراً از چشم غارتگران دور مانده بود و تصمیم گرفتند آن محوطه را کاوش کنند.

وقتی کاوشگران بیش از هفت متر داخل آن هرم را حفر کردند، نتیجه حفاری آن‌ها بیشتر شبیه چاه شد، اما سپس «ژیرون» یک جمجمه، چند دندان و یک جعبه سنگی تابوت‌شکل را پیدا کرد. اگرچه قسمت بالای جعبه فرو ریخته بود، اما «استرادا بلی» (باستان‌شناس) پیشکش‌هایی را پیدا کرد که به همراه این جمجمه و جعبه سنگی دفن شده بودند؛ یک گلدان، مجموعه‌ای از صدف‌های بزرگ، چند تکه استخوان و مجموعه‌ای از قطعات یشم براق که به دقت کنار هم چیده شده بودند.

نقاب یشمی برای یک پادشاه

در اواخر ژوئن ۲۰۲۲، «استرادا بلی» تکه‌هایی از یشم را در آزمایشگاه بررسی کرد. در دیگر مکان‌های «مایا» از چنین سنگ‌هایی برای شکل دادن نقاب‌های موزاییکی در گور‌های سلطنتی استفاده می‌شد.

این محقق با کمی جابه‌جا کردن تکه‌های یشم موفق شد چهره‌ای با چشم‌های مارپیچی و دندان‌های تیز شکل دهد.

در این بین یکی از همکاران تیزبین او دریافت برخی از استخوان‌هایی که در محل کاوش کشف شده است، در واقع حکاکی‌های ظریفی را به نمایش می‌گذارد که احتمالاً با استفاده از شیشه ابسیدین آتشفشانی به وجود آمده‌اند. در ادامۀ تحقیقات مشخص شد که دو مورد از استخوان‌ها اصلاً متعلق به پادشاه نبودند. با این حال حکاکی‌ها هویت حاکم سلطنتی را آشکار کرد. به طور خارق‌العاده‌ای، یکی از این حکاکی‌ها فرمانروایی را به تصویر کشیده است که سر یک خدای «مایا» را بالا گرفته و نکته اینجاست که تصویر این خدا دقیقا مشابه چهره‌ای است که «استرادا بلی» با ترکیب کردن تکه‌های یشم شکل داده بود.

با این حال جزئیات بیشتر درباره این اکتشاف زمانی مشخص شد که «الکساندر توکووینین» (Alexandre Tokovinine)، باستان‌شناس دانشگاه «آلاباما»، که در کتیبه‌نگاری «مایا»‌ها تخصص دارد، به «استرادا بلی» کمک کرد تا حکاکی‌ها را رمزگشایی کند و هویت حاکم و خدا را باز کند. حاکم به عنوان فردی به نام «Itzam Kokaj Bahlam» شناسایی شد. خدای «مایا»‌ها نیز که بین باستان‌شناسان با نام «Yax Wayaab Chahk G ۱» شناخته می‌شود، خدای طوفان «مایا» هاست که ترجمه لغوی آن «نخستین خدای باران جادوگر» است.

به گفته «استرادا بلی» این اکتشاف «بسیار بسیار غیرمعمول» است، که درباره زمان و مکانی بسیار مرموز و مبهم اطلاعات قابل توجهی ارائه می‌دهد.

دریچه‌ای رو به یک جامعه باستانی

 بر اساس تاریخ‌گذاری رادیوکربن استخوان‌های کشف‌شده، مشخص شد که «Itzam Kokaj Bahlam» احتمالاً در حدود سال ۳۵۰ میلادی بر شهر حکومت کرده است.

«استرادا بلی» گفت: «همه چیز به من نشان می‌دهد فردی که در این مکان دفن شده یک پادشاه مایا و بخشی از شبکه خانواده سلطنتی مایا در حوزه نفوذ تیکال و تئوتیئواکان بوده است.»

شهر باستانی عظیم «تئوتیئواکان» که در مکزیک کنونی واقع شده است و «تیکال» که در «پتن» قرار دارد، هر دو در مقایسه با «چوچکیتام» شهر‌های بزرگ و تاثیرگذارتری بودند.

هنوز درباره پادشاهان «چوچکیتام» و ارتباط آن‌ها با دیگر فرمانروایان قدرتمند در دوره «کلاسیک اولیه مایا» چیز‌های بیشتری می‌توان آموخت. «استرادا بلی» و همکارانش قصد دارند اطلاعات بیشتری را با بررسی DNA باستانی استخوان‌های یافته‌شده در محل کاوش و گنجینه‌های دیگری که احتمالا در ادامه کاوش کشف خواهند شد، به‌دست آورند.

با این حال، کشف نقاب یشم پادشاه «مایا» به خودی خود برای کاوشگران شگفت‌آور است. به گفته باستان‌شناسان کشف این ماسک و استخوان‌های حکاکی‌شده نوعی از هیجان و شگفتی را به ارمغان آورده است که در دنیای پرزحمت تحقیقات باستان‌شناسی به ندرت اتفاق می‌افتد.

منبع: ایسنا