داریوش فرهنگ بازیگر و کارگردان سینما و تلویزیون با اشاره به ابیاتی از سعدی گفت: جلسات بازیگری و کارگردانی برای من هم آموزنده است و ما می‌توانیم در ارتباط و صحبت با یکدیگر اتفاق‌های موثری را رقم بزنیم، البته به شرط آنکه پند گرفته و خود را تصحیح کنید. باید بدانید که مایوس شدن راه به جایی نمی‌برد و در زندگی زمین خوردن اهمیت ندارد، مهم این است که پس از هر شکست بلند شوید و به راه خود ادامه دهید. موانع و شکست‌ها باعث می‌شوند تا بیش از گذشته از اهداف خود آگاه شوید و قدم‌های بهتر و بزرگتری بردارید.

وی با اشاره به وظایف کارگردان افزود: یک کارگردان در میان عوامل باید اولین فردی باشد که به صحنه می‌آید و به عنوان آخرین فرد، محل فیلمبرداری را ترک کند. لازم است تا او کنترل همه امور را در اختیار داشته باشد. متاسفانه این روز‌ها بسیاری از بازیگران اصول نظم حرفه‌ای را رعایت نمی‌کنند. من بر روی تلفظ صحیح و شمرده شده حروف و کلمات در بازیگری و همچنین زندگی روزمره تاکید مضاعف دارم. زیرا هر حرف برای خود دارای کاراکتر و شخصیتی ویژه است و نباید به آن بی‌احترامی شود.

فرهنگ با بیان اینکه در تئاتر کمتر بازیگری است که دارای پرنسیب باشد، بیان داشت: در این زمینه علی نصیریان ویژه و مثال زدنی است. او همچنان پیش از رسیدن سرویس حاضر و آماده است و در صحنه فیلمبرداری نه مزاحم فردی می‌شود و نه اجازه می‌دهد تا کسی مزاحم او شود، چراکه تمام توجه او معطوف برنقشی است که ایفا می‌کند.

قرار نیست تدوین معجزه کند

وی با اشاره به این موضوع که تمرکز و تاکید کارگردان نباید تنها معطوف به فیلمبرداری و تدوین باشد، افزود: قرار نیست تدوین معجزه‌ای در محصول نهایی پدید آورید بلکه این عمل به مثابه خشکشویی است که لباس را اتو می‌کند و برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید متریال مناسب و کافی در اختیار تدوین‌گر قرار بگیرد. نکته مهم این است که عجله راهی به جایی نمی‌برد و همیشه باید با حوصله کار کرد.

در سینما نمی‌توان نتیجه نهایی را به فرد خاصی نسبت داد

کارگردان فیلم «روانی» گفت: یک نقش منفی ظرافت‌های خاصی به همراه دارد چنین شخصیتی به خود حق می‌دهد و اعتقاد کامل به عمل و رفتارش دارد؛ نقش ابوسفیان که من ایفا کرده‌ام، دارای چنین ویژگی بود.

 فرهنگ در پاسخ به این سوال که از نظر او کدام بازیگران را می‌توان موفق ارزیابی کرد، گفت: هیچ وقت از یک بازیگر نخواهید تا درباره بازیگر دیگری نظر دهد. سینما یک کار گروهی است و نمی‌شود نتیجه یک کار تیمی را به فرد خاصی نسبت داد. 

او با رمزگشایی از المان‌های ثابت موجود در فیلم‌هایش گفت: در آثار من «پلکان»، «آینه»، «باران» و «گل نرگس» همواره به دلیلی ویژگی‌هایی که از آن برخوردار هستند، اغلب وجود دارند. برای من آیینه همچون پرده سینما است و بازتابی از خوف انگیزی، معصومیت، دل خراشی و رعب آوری را به همراه دارد. در طی سال‌های فعالیت خود آموخته‌ام زمانی که به عنوان بازیگر در اثری حضور دارم، اجازه ندهم که بُعد کارگردانی ام مزاحم بازیگری ام شود. وقتی در کاری به عنوان بازیگر حضور پیدا می‌کنید، باید کاملا در اختیار کارگردان باشید. البته مشورت‌ها و همچنین تبادل نقطه نظرات میان بازیگر و کارگردان باید وجود داشته باشد.

دستیار اول، بازوی اجرایی کارگردان است

فرهنگ درباره نقش دستیار اول کارگردان در یک اثر نیز بیان داشت: دستیار اول بازوی اجزایی کارگردان است و از ابتدا تا انتهای مراحل تولید، در جریان همه امور است. او باید صحنه را از هر نظر آماده کرده، زیر نظر خود داشته باشد و تحویل کارگردان دهد. دستیار اول، نزدیک‌ترین فرد به کارگردان است، زیرا سلیقه او را می‌داند و به روند پیشبرد کار آشنا و آگاه است. او همچنین از دکوپاژ کارگردان باخبر است و در مواردی می‌تواند آن را یادآوری کند.

وی با بیان اینکه «طلسم» را به عنوان نخستین فیلم بلند خود، ۳۸ سال پیش کارگردانی کرده است افزود: متاسفانه امروز برخی از بازیگران این اثر همچون جمشید مشایخی، پرویز پورحسینی و آتیلا پسیانی دیگر در میان ما نیستند. هر فیلم با خود خاطرات نوستالژیک و همینطور غم و شادی‌هایی به همراه دارد. در فیلم «طلسم»، تمام لنز‌های به کار رفته واید است. هنوز هم به نظرم فیلم بدی نیست و سرشار از میزانسن‌های مطلوب، زوایای مناسب، نورپردازی عالی و بازی‌های خوب است.

وی ادامه داد: فصل مهمی از «طلسم» در یک زیرزمین که جای کوچک و تنگی است می‌گذرد. این بخش‌ها سرشار از دلهره و احساس است. این زیرزمین در خیابان لاله زار واقع شده بود و پر از کتاب‌ها و وسایل زائد است.

گریم در شکل‌گیری یک شخصیت بسیار موثر است

بازیگر مجموعه «کلاه پهلوی» در ادامه این کارگاه گفت: سینما دامنه وسیعی دارد. دیدن صحنه‌های این فیلم و حرف زدن درباره آن ساده است، اما برای هر لحظه، دکوپاژ و فکری دقیق وجود داشته است. به نظرم «طلسم» همچنان فیلم موثری است و تماشاگران می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. از میان بازیگران جمشید مشایخی، پرویز پورحسینی و سوسن تسلیمی بازیگران تئاتر بودند و پسیانی نیز به تازگی کار خود را آغاز کرده بود. به همین دلیل تمرین و دورخوانی‌های زیادی را پشت سر گذاشتیم تا هر پنج نفر به یک سلیقه مشترک دست پیدا کنیم تا همه بتوانند در جایگاه درست و مناسب خود قرار گیرند. 

فرهنگ ادامه داد: این فیلم در ابتدا به تمرین زیاد نیاز داشت و سپس به سراغ ساخت شخصیت‌ها و طراحی‌های دیگر رفتیم. جمشید مشایخی و پرویز پورحسینی برای چنین نقش‌هایی بسیار مناسب بودند. آن‌ها از جمله افرادی هستند که پیش از ما جاده سنگلاخی سینما را هموار کرده و در اختیار ما قرار دادند و ما نیز آن را به نسل بعد از خود واگذار می‌کنیم. باید اضافه کنم گریم در شکل گیری یک شخصیت بسیار تاثیر گذار است، بازیگر را همراه نقش کرده و برای فیلم فضایی ویژه خلق می‌کند. 

این فیلمساز خاطرنشان کرد: علاقه دارم تا دوباره در چنین ژانر و سینمایی فعالیت کنم، اما موانع زیادی پیش روی من است. اگر می‌خواستم بر مسیر خود پافشاری کنم، شاید تاکنون تنها دو فیلم ساخته بودم. این اثر در زمان اکران خود توفیق تجاری نداشت در حالی که اگر امروز نمایش داده می‌شد مورد استقبال بیشتری قرار می‌گرفت که باعث خوشحالی من است. این که فیلمی پس از سال‌ها همچنان طراوت داشته باشد بسیار نکته مهمی است‌

طلسم؛ یکی از بهترین فیلم‌برداری‌های زرین دست 

وی درباره سکانس‌های موجود در جایی که سراسر از آینه پوشیده شده بود، گفت: در این صحنه‌ها دوربین در میان آینه‌ها حرکت می‌کند و فیلمبرداری کاری بسیار سخت بود. این سکانس‌ها برای به سرنجام رسیدن ۱۰ روز زمان برد. امیر اثباتی، علیرضا زرین دست و من، دکور این بخش را طراحی کرده بودیم و زرین دست طوری فیلمبرداری کرد که در آیینه‌ها تصویر دوربین و افراد دیگر نباشد.

فرهنگ خاطرنشان کرد: فردی که می‌خواهد فیلم اول خود را بسازد باید از همه نظر آماده شود تا بتواند خود را به عنوان یک فیلمساز ثابت کند. این اثر شبیه به هیچ فیلمی در زمان خود نبود. من برای ساخت «طلسم» چند فیلم از جمله «خشم اژدها» را دیده بودم. البته در آن فیلم و در مواجه با آینه، دوربین ثابت است. چاپلین نیز در فیلمی از آینه استفاده کرده و اورسن ولز نیز چنین صحنه‌ای در فیلم خود دارد. 

وی خاطرنشان کرد: یکی از بهترین فیلمبرداری‌های علیرضا زرین دست، مربوط به فیلم «طلسم» است که خود نیز بار‌ها این موضوع را اعلام کرده. زرین دست بهترین فیلمبردار فنی سینمای ایران از بدو تاریخ آن است. او برای هر لحظه بهترین شرایط فیلمبرداری را به وجود می‌آورد. او برای فیلمبرداری سکانس‌های مربوط به اتاق آینه، طراحی ویژه‌ای را انجام داد. 

وی بیان داشت: از روزی که این فیلم را ساختم درواقع وارد سینمای حرفه‌ای شدم و تهیه کنندگان شرایط خوبی را فراهم کردند تا سر صحنه حاضر شوم.

کار اساسی لنز کنترل نور است

در بخش اخر این کارگاه، داریوش فرهنگ به صحبت پیرامون انواع مختلف لنز پرداخت و گفت: سه نوع لنز نرمال، تله و واید وجود دارد لنز ۵۰ معادل دید انسان است نسبت به آنچه قصد داریم فیلمبرداری کنیم و فاصله کانونی آن نسبت به کارخانه‌های سازنده می‌تواند متفاوت باشد. معمولا شانزده یا هجده مناسبترین اندازه برای لنز واید است که اعوجاج کمتری دارد. 

وی در پایان بیان داشت: در فیلم «طلسم» و سکانس‌های مربوط به اتاق آینه، صحنه‌ای را با لنز ۱۲ فیلمبرداری کردیم که تقریبا نزدیک به لنز فیش آی است. همچنین فاصله کانونی معمول برای لنز تله ۲۰۰ است. منظور از لنز، فاصله کانونی و منظور از فاصله کانونی کنترل نور به عدسی است؛ بنابراین کنترل نور کار اساسی لنز‌ها است. هر لنز کارایی مخصوص به خود را دارد که باید به نسبت به آن آگاه بود.

کارگاه کارگردانی و بازیگری در سینما که چهار ساعت به طول انجامید برای اعضا باشگاه مخاطبان موزه سینما به صورت تئوری و عملی برگزار شد.