شفق قطبی یک پدیده خیره‌کننده است که در طی آن، نور‌های رنگی صورتی، قرمز، سبز و ... در آسمان شب پدیدار می‌شود. به پدیده شفق قطبی، نور قطب شمال هم می‌گویند، چون بیشتر در آسمان عرض‌های جغرافیایی شمالی و در کشور‌هایی مانند نروژ، سوئد، فنلاند و ...   دیده می‌شود. در گذشته‌های دور تحقیقات زیادی درباره این پدیده و چگونگی تشکیل آن انجام شد که هیچ‌کدام نتوانستند توضیح درست و کاملی درباره آن بدهند تا این که در قرن بیستم، دانشمندی نروژی به نام کریستین بیرکلاند توانست نظریه کاملی درباره این پدیده بدهد.

این دانشمند ثابت کرد الکترون‌هایی که از خورشید رها می‌شوند، به دلیل میدان مغناطیسی که در دو قطب زمین وجود دارد، به این قسمت می‌روند و بعد طبق فعل و انفعالاتی با جو زمین، این نور‌های رنگی ایجاد می‌شوند. به‌تازگی شفق قطبی، آسمان شتلند تا اسلوونی را رنگی کرد و موجب شگفتی مردم بخش‌هایی در جنوب اروپا شد. مردم برخی از مناطق ایتالیا و یونان هم به لطف توفان ژئومغناطیسی بزرگ، موفق به دیدن این پدیده جوی شگفت‌انگیز شدند.

این شفق قطبی همچنین نمایش خیره‌کننده‌ای از رنگ‌ها در آسمان بریتانیا از یورک تا جزیره وایت به راه انداخت. عکس‌های خیره‌کننده و ویدئو‌هایی شگفت‌انگیز زیادی از این شفق قطبی در گوشه و کنار اروپا در شبکه‌های اجتماعی منتشر و پربازدید شد. اما چرا امسال تعداد شفق‌های قطبی بیشتر و رنگ‌هایش قوی‌تر هستند؟  امروز  به این سوال پاسخ می‌دهیم و مروری بر تعدادی از جذاب‌ترین شفق‌های قطبی امسال خواهیم داشت.

چرایی این همه شفق قطبی در یک سال

اداره هواشناسی بریتانیا توضیح می‌دهد که شفق‌های قطبی معمولاً در نواری به نام آنولوس (حلقه‌ای به وسعت حدود ۳ هزار کیلومتر) روی قطب مغناطیسی ایجاد می‌شوند. خروج جرم از تاج خورشیدی یا فوران پر جرم از باد خورشیدی با بیرون راندن پلاسما از میدان مغناطیسی از بیرونی‌ترین لایه جو خورشید می‌تواند باعث انبساط حلقه شود و این شفق قطبی را به عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر برساند. در خور ذکر است رنگ شفق‌های قطبی به مولکول‌های گاز و فاصله آن از اتمسفر بستگی دارد. وقتی اکسیژن در ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری بالای زمین برخورد می‌کند، نور سبز می‌تابد، اما در فاصله ۱۶۰ تا ۳۲۰ کیلومتری شفق‌های قطبی نور قرمز تولید می‌کند که یک منظره نادر است. نیتروژن هم باعث می‌شود آسمان به رنگ آبی بدرخشد، اما وقتی در فاصله بالاتر قرار داشته باشد رنگ آن بنفش خواهد بود. 

پای فعال‌تر شدن خورشید در میان است
یورونیوز برای کاربرانش در اروپا نوشته که اگر یک شنبه گذشته این شفق قطبی حیرت‌انگیز را از دست دادید، نگران نباشید، هنوز هم شانس زیادی دارید که به زودی موفق به دیدن یکی از این پدیده‌های جوی زیبا شوید. به دلیل این‌که خورشید فعال‌تر از قبل شده است و این امر باعث ایجاد شفق‌های درخشان بیشتری خواهد شد. البته باید این را هم ذکر کنیم که یک خورشید فعال‌تر دلیلی برای نگرانی نیست، بلکه صرفاً به این خاطر است که این ستاره در «چرخه خورشیدی» خود قرار دارد. هر ۱۱ سال، میدان مغناطیسی خورشید به طور کامل تغییر می‌کند. این چرخه در سال ۲۰۲۴ یا ۲۰۲۵ به اوج خود نزدیک می‌شود؛ بنابراین شفق‌های شمالی هم اکنون قوی‌تر از حداقل یک دهه گذشته به نظر می‌رسند. اگر شما هم یکی از طرفداران این پدیده جوی زیبا هستید بهتر است امسال به مناطقی نزدیک به قطب شمال سفر کنید تا این جادوی شبانه را در باشکوه‌ترین شکل خود تماشا کنید.

بیشتربخوانید

• پاسخ به ۵ سوال هیجان‌انگیز درباره شفق قطبی

وسعت غیرمعمول یک توفان شفق قطبی
کجا؟ فنلاند
این تصویر از توفان شفق قطبی در شمال لاپلند واقع در فنلاند در فروردین گرفته شده است. این تصویر زاویه باز، شفق قطبی درخشانی را با درجه بالایی از جزئیات، طیف رنگی گسترده و وسعت غیرمعمولش که سرتاسر آسمان را فراگرفته است، نشان می‌دهد. در این شب تماشایی، شفق‌های قطبی آسمان را همچون صحنه نمایش زیر سلطه خود داشتند. در پیش‌زمینه تصویر، دو جوینده شفق قطبی به تماشای آسمان شگفت‌انگیز و درحال تغییر ایستاده‌اند. این آسمان رنگارنگ حاصل توفان ژئومغناطیسی است که از خورشید بسیار فعال نشئت می‌گیرد. انتظار نمی‌رفت که این توفان خورشیدی، شفق‌های قطبی ایجاد کند، زیرا روز قبلش خروج جرم از تاج خورشیدی از نزدیکی زمین گذر کرده و با آن برخورد نکرده بود. به‌رغم پیش‌بینی‌ها، شفق‌های قطبی نه‌تن‌ها در آسمان قطب شمال و مناطق نزدیک به قطب، بلکه تا جنوب نیومکزیکو در ایالات متحده هم مشاهده شد. رنگ‌های درخشان زرد، سبز، قرمز و بنفش شفق قطبی ناشی از واکنش اتم‌های اکسیژن و نیتروژن به الکترون‌های ورودی از باد خورشیدی در بالای اتمسفر زمین است.

شفق قطبی شبح‌وار بر فراز شهر
کجا؟ کانادا
ناسا با انتشار این عکس در مهر امسال نوشت: «در حالی که در سرمای اوایل صبح یک روز در سال ۲۰۲۳ میلادی برای تماشای آسمان شمال کانادا تلاش می‌کردیم، یک شفق قطبی غیرعادی ظاهر شد. این شفق قطبی قطعاً شبیه چیزی به نظر می‌رسید، اما چه چیزی؟ دو احتمال شبح‌آلود ثبت‌شده توسط عکاس نجومی عبارت‌اند از: «جادوگر» و «الهه سپیده‌دم»، اما لطفاً راحت باشید و نظرات خود را پیشنهاد دهید». صرف نظر از تفاسیر معنی‌پندارانه تخیلی، این شفق، رنگ سبز معمولی داشت و مطمئناً ناشی از رخداد علمی عادی برخورد ذرات پرانرژی رسیده از فضا به اکسیژن در جو فوقانی زمین بود. در پیش‌زمینه تصویر، در پایین، آبشار الکساندرا یخ زده است، در حالی که درختان همیشه سبز در وسط تصویر دیده می‌شوند.

شفق قطبی در زیباترین شکل خودش

کجا؟ فنلاند
به گفته یکی از عکاسان محلی که تصاویر این درخشش نورانی را در فروردین امسال ثبت کرد، این شفق بیش از ۳۰ دقیقه در آسمان دیده شده است. درخشش این نور‌ها آسمان فنلاند را به رنگ‌های سبز، صورتی و سفید درآورد. قبل از آن هم در شب ۱۴ ماه گذشته میلادی، چندین درخشش شمالی بر فراز تپاستو در لاپلند فنلاند و در ۲۰۰ کیلومتری مدار شمالگان دیده شده بود. در همین مدت و در نزدیکی «روانیمی» پایتخت لاپلند ۹ شفق قطبی دیده شد. این عکاس محلی گفته که دیدن این نور‌های آسمانی برای عکاسان و گردشگران که برای دیدن آن مناظر به شمال فنلاند سفر کرده‌اند، حیرت‌آور بوده است.

خاص‌ترین شفق قطبی ۲۰۲۳
کجا؟ نروژ
۱۴ آبان امسال بود که ناسا با انتشار یک شفق قطبی عجیب بر فراز نروژ درباره آن نوشت: «این شبح ترسناک یکی از بهترین شفق‌های قطبی سال ۲۰۲۳ است.»، اما چه چیزی باعث ایجاد این شبح عجیب و ترسناک که یکی از بهترین نمایش‌های شفق قطبی در سال ۲۰۲۳ بود، شد؟ این شفق قطبی زیبا دارای جزئیات فوق‌العاده‌ای است. در این تصویر، رنگ‌های درخشان سبز و ارغوانی شفق قطبی به‌دلیل واکنش شدید اکسیژن و نیتروژن اتمسفر با جریان الکترون‌های ورودی ایجاد شده‌اند. درختان توس شهر ترومسو در نروژ هم پیش‌زمینه خوفناکی را ساخته‌اند. شفق‌های قطبی جدید اغلب ناشی از توفان‌های ژئومغناطیسی جدید هستند.

سرخ رنگ و بیضی شکل
کجا؟ اسپانیا
اردیبهشت امسال بود که یک شفق قطبی بسیار بزرگ بیضی‌شکل تا اروپا و آسیا هم رسید. این تصویر یک شفق قطبی سرخ‌رنگ شگفت‌انگیز را که در شهر کاسرس اسپانیا گرفته شده است، نشان می‌دهد که به عکس روز ناسا در همان زمان تبدیل شد. این شفق قطبی در مناطقی در جنوب اسپانیا هم دیده شده است. در توضیح این شفق قطبی، گفته شد که ناشی از خروج جرم بسیار زیاد از تاج خورشیدی بوده که چند روز قبل از آن در خورشید رخ داده است.

شفق قطبی نادر و سرخ
کجا؟ ایتالیا
در اتفاقی نادر و در ۱۵ آبان امسال، شفق قطبی بسیار دورتر از قطب شمال زمین دیده شد. چند روز پیش خورشید فعال ما بر اثر انفجاری سطحی، جریانی از الکترون‌ها، پروتون‌ها و هسته‌های باردار پرجرم‌تر گسیل کرد. این خروج جرم از تاج خورشیدی، شفق‌های قطبی در زمین ایجاد کرد که به‌طرز عجیبی، در جنوب نیمکره شمالی زمین گزارش شد. این اولین‌بار بود که عکاس نجومی شفق قطبی را از کشور خودش، یعنی ایتالیا ثبت کرد. افزون‌براین، بیشتر تصاویر از این شفق‌های قطبی به رنگ قرمز هستند. شهر «کوملیو سوپریوره» در کوه‌های آلپ ایتالیا در پیش‌زمینه تصویر و نوار مرکزی کهکشان راه شیری از سمت چپ پایین تصویر تا بالا مشاهده می‌شود. بااین‌حال، آن چه بیش از همه جلب‌توجه می‌کند، شفق قطبی قرمز درخشان در سمت راست است. این تصویر ترکیبی از تصاویر پیش‌زمینه و پس‌زمینه است که به‌طور متوالی با یک دوربین و از یک مکان گرفته شده‌اند.

شفق متحرک و خیره‌کننده
کجا؟ سوئد
تصاویر شفق قطبی که اوایل سال جدید، آسمان شمال سوئد را درخشان کرد، مورد توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت و پربازدید شد. این شفق قطبی درست پس از تاریکی ظاهر شد و حدود ساعت ۱۹:۳۰ به وقت محلی به رنگ صورتی، زرد و سفید شدید ظاهر شد. به گفته یک عکاس محلی، شفق بسیار سریع در حال رقصیدن بود و متحرک بودن آن، چشم‌ها را خیره می‌کرد.

منبع: روزنامه خراسان