اخیرا در فضای مجازی مطلبی منتشر شده بود که قزوین ۱۷۷۸ ساله شد. یعنی ۱۷۷۸ سال پیش در روز دوازدهم آبان ماه، شاپور یکم ساسانی که در دوره زمامداری خود ایران را ابرقدرت اول جهان کرده بود، دستور ساخت شهر قزوین را صادر کرد.

کار ایجاد این شهر سه سال طول کشید و همزمان با جشن های مهرگان سال ۲۴۸ میلادی پایان یافت. بر این اساس گفته می شود نام قزوین از طایفه ای به همین نام گرفته شده که در این مکان سکونت داشته است.

صحت و سقم این موضوع تاریخی را از رئیس بنیاد ایران شناسی استان قزوین جویا شدیم.

سیده زهرا تقوی   اظهار کرد: دشت قزوین را می‌توان در دامنه جنوبی کوه‌های رودبار شهرستان الموت و از سوی رشته کوه‌های البرز که با شیبی ملایم به تپه‌های رسوبی قابل کشت و زرع منتهی می‌شود و خاک بسیار حاصلخیز و مرغوبی دارد، تعریف کرد.

وی افزود: این دشت از سمت شرق و جنوب شرقی به دشت‌های ری و ورامین می‌پیوندد و در ابتدای دشت از شمال با فاصله‌ای به مسافت چند فرسنگ از کوه و کمی دورتر از کوهپایه شهر قزوین قرار دارد که بر سر راه‌های مواصلاتی شمال، جنوب، شرق و غرب کشور و با باغ‌های بی‌دیوار به قطعات مختلف و با مرزهای بلند و درختان پسته بادام، انگور و زردآلو احاطه شده است.

این پژوهشگر ادامه داد: در دوران حکومت ساسانیان برای جلوگیری از غارت اموال ساکنان دشت قزوین تصمیم گرفته شد که دور تا دور بخشی از دشت که تمرکز بیشتری برای سکونت و یکجانشینی و ساختار شهری از نظر معاملات وجود داشته، حصار یا دژی احداث کنند و پناهگاه بزند تا مرزبانان و نگهبانان تربیت شده از شهر محافظت کنند.

تقوی اضافه کرد: در سلسله ساسانیان دو شاپور سلطنت می‌کردند که نخست شاپور اول پسر اردشیر بابکان بود که از سال ۲۴۱ تا ۲۷۱ میلادی حکومت کرد و پس از او ۱۰ پادشاه حکومت کردند و سپس از سال ۳۱۰ تا ۳۷۹ میلادی شاپور دوم پسر هرمز به تخت پادشاهی نشست و حصار یا دژ مذکور را ساخت.

به گفته تقوی، ابن فقیه ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق بن ابراهیم همدانی در اخبار بلدان نوشته که بکر بن هیثم گفته قزوین دژی بوده که در فارسی به آن کشفین می‌گفتند و در دو طرف آن کوه قرار داشت و در پشت آن دیلمیان زندگی می‌کردند. در خصوص اینکه آیا شهر قزوین در زمان ساسانیان بنا شده یا فقط در دوره ساسانیان دور تا دور آن حصار شده تا محافظت شود روایت مختلفی وجود دارد.

وی توضیح داد: دینوری احمد بن داود در کتاب اخبارالطول می‌گوید؛ در زمان یاران بهرام چوبینه به شهری در پشت کوه دیلم پناه می‌برند که مورد تاخت و تاز خسروپرویز قرار می‌گیرد و برای رهایی از فردی به نام بسطام، به شهری می‌آیند که بعدها به دلیل وجود پسته کوهی، «کشوین، کژوین یا قزوین» نامگذاری می‌شود. شاید هم قزوین با شکل یکجانشینی و شهری در زمان هخامنشیان با جغرافیایی وسیع‌تر شکل گرفته بوده است.

رئیس بنیاد ایران شناسی استان قزوین ادامه داد: در روایتی آمده است، هسته اولیه شهر قزوین و شهرک‌های آن در کنار حصار ایجاد شده یا بر گرد آن توسط شاپور دوم کشیده شده و به تدریج آبادی‌ها بر روی باروهای بزرگ گسترش یافته‌اند.

احاطه قزوین با دو قلعه

طبق اذعان تقوی، دو بارو(قلعه یا حصار) شهر قزوین را احاطه کرده بود که باروی اول از منطقه‌ای که بیشتر شبه یکجانشینی داشته، بنای هسته اولیه قزوین نامیده می‌شد و بیرون آن مزارع، باغ‌ها و تاکستان‌ها قرار داشت. برای محافظت از درختان کاشته شده، از شاخه‌های درختان که وجود داشته را  پر از خاک کرده و به هم گره می‌زدند و شبیه تور بود که از دیلمیان آموخته بودند. زمانی که اسکندر به قزوین حمله می‌کند در باروی اول اسیر و در آماج تیر باروی دوم قرار می‌گیرد.

وی افزود: ختم شدن سیر تاریخی بنای شهر قزوین و بناهای آن به سال ۱۳۲۰ هجری شمسی بدان جهت است که وضع حدود آن و باغ‌های گرد آن نسبتا ثابت مانده و وضع قدیم خود را تا حد قابل ملاحظه‌ای حفظ کرده است که بانی باروی دژ را شاپور و محل و وجه تسمیه آن را قزوین نامیده‌اند و در کتاب‌های تاریخی از قزوین به نام آرساسیا و راژیا هم نام برده شده است.

این مسوول بیان کرد: در کتاب تاریخ گزیده حمدالله مستوفی سال ۷۳۰ هجری قمری به مطالبی در خصوص قزوین و شکل‌گیری آن  اشاره شده که در جلد اول مینودر باب الجنه قزوین نوشته سید محمدعلی گلریز قزوینی و کتاب سرزمین قزوین موقعیت جغرافیایی، آثار تاریخی، طبیعی و وضعیت مختلف شهر قزوین مورد بررسی قرار گرفته است.

رئیس بنیاد ایران شناسی استان قزوین اذعان کرد: اگر از زمان حکومت شاپور دوم بنای شهر محاسبه شود یعنی سال ۳۱۰ میلادی شهر قزوین ۱۷۱۳ سال دارد ولی اگر از زمان خسرو پرویز بررسی شود قدمتی بیشتر داشته که در کتاب اخبار الطول مولف احمدبن داوود دینوری این موضوع مطرح شده و شهر در میان دشت قزوین با مردمانی قوی بنیه و رزمجو بوده است.

تقوی عنوان کرد: می توان نتیجه گرفت که طبق محدوده‌ وسیع این دشت، بیشترین یکجا نشینی نزدیک کوهپایه، با شرحی که در کتاب مذکور آمده به تقریبا دویست سال قبل تر برمی گردد و باید گفت حدود ۱۹۰۰ سال از شکل گیری فرم یکجانشینی در قزوین با قالب شهری طبق مستندات به جا مانده از مورخان می گذرد.

وی یادآور شد: اینکه با وجود سیل های متعدد و وضع طغیان رودخانه ها در قدیم  در دوازدهم آبان ماه «قزوین» ایجاد و شکل گرفته، قابل تامل است اما مستندات متقنی در این زمینه وجود ندارد.

این پژوهشگر تصریح کرد: هر چند در بیشتر تالیفات تاریخی به ساخت حصار و شکل بخشی به هسته اولیه شهر قزوین توسط شاپور ذوالاکتاف که لقب شاپور دوم فرزند هرمز بوده اشاره دارند، حتی اگر به زمان شاپور پسر اردشیر بابکان هم در سال ۲۴۱ میلادی برگردیم الان شهر قزوین ۱۷۸۲ ساله می شد.

منبع: فارس