نام استان گیلان که به میان می‌آید، ذهن‌ها به سمت سرسبزی، کوه، دشت، دریا و آب و هوای خوش می‌رود. اغلب بر این باورند که زندگی در چنین جغرافیایی امید به زندگی ساکنان آن را افزایش می‌دهد.

آمار‌ها هم در نگاه اول همین را می‌گویند: گیلان، پیرترین استان کشور است. خوش‌بینانه می‌توان نتیجه گرفت که همه چیز رو به راه است و گیلانیان خوش و خرم در سرزمین گل و بلبل، سال‌های سال عمر می‌کنند.

حال آنکه برخی پژوهشگران و کارشناسان جمعیت شناسی نظر دیگری دارند. آنها کاهش نرخ موالید در گیلان و افزایش مهاجرت را سبب رشد سالمندی در این استان اعلام می‌کنند.

گیلان، سالمندترین استان کشور

بر اساس اعلام مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ تمام کشور‌های دنیا به سمت سالمندی پیش می‌روند و سازمان بهداشت جهانی پیش‌بینی می‌کند که در سال ۲۰۵۰ جمعیت سالمندان دنیا به ۲ میلیارد نفر برسد.

در کشور ما هم اگر به همین منوال پیش برویم و از جوانی جمعیت غفلت کنیم؛ در سال ۱۴۳۰ حدود ۳۰ میلیون نفر از جمعیت ایران، سالخورده خواهند بود که بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از جمعیت را شامل می‌شود. 

طبق آمارها، در سال ۱۳۹۵ بالاترین نرخ افراد بالای ۶۵ سال کشور مربوط به استان گیلان بود و در حال حاضر نیز گیلان از نظر درصد جمعیت، سالمندترین استان کشور است.

از نظر آماری؛ اگر شاخص میانگین جمعیت هر جامعه‌ای زیر ۲۰ سال باشد، جمعیت آن جامعه «جوان» است. میانگین جمعیت اگر بین ۲۰ تا ۳۰ سال باشد، جمعیت آن جامعه «میانسال» و میانگین جمعیت بالای ۳۰ سال یعنی جامعه «پیر» است.

در حال حاضر میانگین جمعیت ایران ۳۱ سال است؛ یعنی کشور ما رو به سمت پیر شدن دارد. این میانگین در گیلان ۳۵.۵ سال است؛ یعنی این استان پیرتر از کل کشور است.

گیلان، پیشتاز کاهش جمعیت در ایران 

شاخص دیگر جمعیت می‌گوید: اگر میزان افراد زیر ۱۵ سال یک جامعه زیر ۴۰ درصد باشد، آن جامعه «جوان» است.در سرشماری سال ۱۳۵۵ حدود ۴۵ درصد از جمعیت گیلان زیر ۱۵ سال بود که این شاخص در آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن (سال ۱۳۹۵) به ۱۷ درصد رسید، یعنی افراد زیر ۱۵ سال این استان به شدت کاهش داشت. 

از طرف دیگر در سال ۱۳۵۵ جمعیت بالای ۶۵ سال گیلان ۴ درصد بود که در سال ۱۳۹۵ به ۱۴ درصد رسید؛ یعنی رقم جمعیت بالای ۶۵ سال این استان به شدت افزایش یافت.

شاخص دیگر بُعد خانوار است که حداقل باید عدد ۴ باشد (یعنی هر زوج حداقل باید ۲ فرزند داشته باشد) تا جمعیت آن جامعه «ثابت» اعلام شود؛ این شاخص در کشور ۳.۵ و در استان گیلان ۳.۲ است. به عبارت دیگر گیلان جلوتر از کل کشور به سمت کاهش جمعیت می‌رود. 

سالمندی، ابرچالش حوزه جمعیت در گیلان

روند سالمندی جمعیت در ایران، فزاینده است و کارشناسان مدت‌ها است درباره آن هشدار می‌دهند. بر اساس آخرین آمار‌های اعلام شده، جمعیت ایران بالای ۸۵ میلیون نفر است. نرخ رشد جمعیت کشور در سال ۱۴۰۰ برای نخستین بار به زیر یک درصد ( ۰.۷ درصد) رسید.

تداوم این روند تا سال ۱۴۱۵ ما را به نرخ رشد صفر درصد می‌رساند که نگران کننده است، یعنی افزایش جمعیت ما متوقف می‌شود، این در حالی است که از سال ۱۴۲۰ به بعد شاهد نرخ رشد منفی خواهیم بود که نشان دهنده کاهش جمعیت کل کشور است.

داده‌های آماری نهاد‌های متولی امر می‌گوید: ۱۲ درصد جمعیت کشور «سالمند» است و لذا ایران در مرحله گذار به میانسالی و سالمندی قرار دارد. 

استان گیلان، اما با ابرچالش جمعیت غالب سالمندی و رشد منفی جمعیت مواجه است. از حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر جمعیت گیلان حدود ۴۵۴ هزار نفر یعنی معادل حدود ۱۶ درصد از کل جمعیت استان، سالمند هستند که بسیار بالاتر از سطح کشور است.

املش گیلان، پیرترین شهر ایران است

شاخص جمعیت در ۲ شهرستان صومعه سرا و لنگرود منفی اعلام شده است یعنی هر چه زمان می‌گذرد، جمعیت آنها کمتر می‌شود. شهرستان‌های شرق گیلان جزء پیرترین شهر‌های کشور هستند و املش با ۱۷.۵ درصد جمعیت سالمند، پیرترین شهر گیلان و ایران است. 

به اعتقاد کارشناسان؛ گیلان از دوره‌ای به بعد علاوه بر مهاجرت جوانانِ در سن کار به خارج از استان به علت نبود صنایع، با جذب افراد بازنشسته و سالمند به این سرزمین شمالی به علت شرایط جغرافیایی و اقلیمی مطلوب و به دنبال آن کاهش ازدواج و کاهش زاد و ولد با افزایش سن جمعیت مواجه شد.

بیشتر بخوانید

• ۱۱ درصد سالمندان گیلان به تنهایی زندگی می‌کنند
• املش، همچنان سالمندترین شهر ایران است 
•  سیرصعودی سالمندی در گیلان

هشدار نابودی قوم گیلک با تداوم رشد فعلی جمعیت

به باور صاحبنظران؛ با تداوم این وضعیت (افزایش مهاجرت جوانان، روند نزولی ازدواج و فرزندآوری و افزایش اقشار سالمند در این استان) طی چند دهه آینده چالش‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قابل توجهی بر گیلانیان تحمیل خواهد شد. 

بنا بر اعلام دانشگاه علوم پزشکی گیلان، از دست دادن فرصت رشد جمعیت در این استان، شاید به نابودی قوم «گیلک» منجر شود و گیلان در سال‌های آینده به استانی مهاجرپذیر از استان‌ها و کشور‌های دیگر تبدیل شود.

اهمیت جوانی جمعیت به عنوان رکن مهم توسعه

جمعیت در کنار جغرافیای مشخص و حکومت مستقل اساس یک کشور را تشکیل می‌دهد. جوامع بشری برای رسیدن به هر نوع اقتداری نیازمند نیروی انسانی هستند. سرمایه انسانی و جمعیت جوان پایه قدرت اقتصادی، نظامی و ژئوپلیتیکی کشور‌ها است.

نیروی مولد و جوان یکی از مهمترین ارکان موثر بر توسعه هر جامعه‌ای است و بستر خلاقیت و پویایی را در ابعاد مختلف توسعه اقتصادی برای کشور فراهم می‌آورد. به اذعان صاحبنظران حوزه جمعیت؛ توازن و جوانی جمعیت نکته مهم و اساسی جهت برنامه ریزی تحول و تعالی خانواده به عنوان اولین نظام اجتماعی است.

حفظ تعادل و پویایی ساختار جمعیت، اساسی‌ترین عامل در برنامه ریزی توسعه است. افزایش میانگین سنی جمعیت و کمی نسل جوان از مشکلاتی است که پیشرفت هر جامعه را با رکود مواجه می‌سازد؛ بنابراین هر چقدر هرم سنی جمعیتی قاعده بزرگتری داشته باشد، با افزایش نسل جوان مولد در کنار پیشکسوتان سنی با تجربه موفقیت در جامعه بیشتر خواهد بود.

جمعیت‌شناسان می‌گویند: باید به جمعیت نگاهی پویا داشت. فرصت‌ها و چالش‌های جمعیتی همواره در حال تغییر هستند، ازاین‌رو تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های جمعیتی در هر دوره‌ای مسلتزم شناخت روند‌های آسیب‌زا و چالش‌ها است. تک‌ فرزندی، بی‌فرزندی و افزایش جمعیت سالمند بدون توجه به جوانی جمعیت از چالش‌های مهم جمعیتی دوران کنونی به شمار می‌رود.

پیامد‌های بی توجهی به جوانی جمعیت

شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» و تبلیغ تک فرزندی و داشتن تنها ۲ فرزند در دهه‌های گذشته، ایران را دچار چالش جمعیتی سالمندی کرده است. مشکلات اقتصادی و تغییرات ایجاد شده در سبک زندگی، افزایش سن ازدواج و انتخاب فرزند کمتر از جمله عوامل بی‌توجهی جامعه به بحران جمعیت بوده است.

عابدین قاسمیان، معاون امور توانبخشی بهزیستی استان گیلان در گفت‌وگویی پیامد‌های بی توجهی به جوانی جمعیت را چندوجهی دانست و گفت: اولین پیامد غفلت در حوزه جوانی جمعیت، سالمندی است.

او افزود: یعنی اگر به موضوعات ازدواج، تشکیل و حفظ خانواده و فرزندآوری به عنوان عناصر مهم جوانی جمعیت توجه نشود، جامعه سالمند خواهد شد. 

معاون بهزیستی گیلان با بیان اینکه نیاز‌های سالمندان از بقیه اقشار جامعه بیشتر است، تصریح کرد: سالمندان از نظر سلامت، امنیت، مشارکت، وابستگی ها، کاهش درآمد و ... نیاز به حمایت و امکانات دارند. 

شیب تند رشد جمعیت سالمندی در گیلان

قاسمیان از شیب تند وقوع سالمندی جمعیت در ایران و گیلان خبر داد و گفت: این در حالی است که ما هنوز برنامه ریزی و تمرکز کافی در این زمینه نداریم و ساماندهی امور سالمندان از پشتوانه قانونی و اجرایی کافی برخوردار نیست.

او افزود: در برخی کشور‌ها حدود ۱۰۰ سال فرصت دارند تا امکانات، تسهیلات و قوانین مربوط به سالمندان را ۲ برابر کنند، حال آنکه در کشور ما این عدد ۲۰ سال است؛ یعنی ما ۲۰ سال فرصت داریم تمام امکاناتی که امروز داریم را برای سالمندان ۲ برابر کنیم.

حدود ۷۵ درصد سالمندان گیلان متولی ندارند

به گفته معاون امور توانبخشی بهزیستی گیلان، در حال حاضر از مجموع حدود ۴۵۴ هزار نفر سالمند استان؛ حدود ۱۵ هزار نفر (معادل ۲ یا ۳ درصد سالمندان گیلانی) در این سازمان و حدود ۸۰ هزار نفرشان (معادل ۲۲ درصد آنها) در کمیته امداد امام خمینی (ره) پرونده دارند. 

قاسمیان با اشاره به اینکه در واقع حدود ۷۵ درصد سالمندان گیلان متولی مشخصی ندارند، تصریح کرد: هرچند در سند ملی سالمندان وظایفی برای بسیاری از دستگاه‌ها تعیین شده، اما آن هم مشارکتی است و متولی این امر نیستند.

مهاجرت جوانان جویای کار و رفاه از روستا‌های گیلان

او به هم خوردن ترکیب جنسیتی جوامع را از دیگر عواقب بی توجهی به مقوله جوانی جمعیت اعلام کرد و گفت: در حال حاضر در بسیاری از روستا‌های گیلان در ازای هر ۱۰۰ زن ۶۰ مرد ساکن هستند.

معاون بهزیستی گیلان افزود: این پدیده بیشتر به دنبال مهاجرت نیروی کار جوان از روستا‌ها و استان برای دستیابی به کار و رفاه بیشتر رخ داده است.

قاسمیان با تأکید بر اینکه اگر به موضوع جوانی جمعیت توجه نشود، بحران جمعیتی آینده بسیار گسترده‌تر خواهد بود، تصریح کرد: اگر می‌خواهیم در سال‌های آینده نیروی جوان و آماده به کار داشته باشیم، باید امروز را دریابیم چرا که غفلت ما در این حوزه آسیب‌های فراوانی را به همراه خواهد داشت.

روند نزولی فرزندآوری در گیلان 

محمدتقی آشوبی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گیلان نیز در نشست قرارگاه دانشگاهی جوانی جمعیت و حمایت از خانواده از کاهش تعداد موالید در نیمه نخست امسال در این استان در مقایسه با سال گذشته خبر داد.

او روند نزولی فرزندآوری در گیلان را تهدیدی جدی خواند و افزود: اگر نرخ جانشینی جمعیت به میزان مشخصی نرسد و روند زادآوری همچنان نزولی باشد، گستره تهدیدات و بحران‌ها بیشتر خواهد شد.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان تصریح کرد: کاهش موالید در این استان مسئله‌ای بسیار مخاطره آفرین است و نشان می‌دهد اقدامات همگانی و حساسیت در برابر صیانت از جمعیت باید مضاعف شود.

آشوبی با بیان اینکه شیب کاهش جمعیت در استان در مقایسه با سال‌های اخیر ملایم‌تر شده است، افزود: از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ شیب کاهش موالید در گیلان ۱۰ درصد بود، اما این شیب در سال منتهی به سال ۱۴۰۲ در مدت مشابه به حدود ۶ درصد رسیده است.

او با اشاره به رتبه دوازدهم گیلان در تراکم جمعیتی تصریح کرد: پنجره جمعیتی استان از سال ۱۳۷۵ باز شد که با توجه به روند سالمندی پیش‌بینی می‌شود این پنجره تا سال ۱۴۳۰ بسته شود یعنی جمعیت فعال گیلان تا آن سال فرصت فرزندآوری دارد.

اجرای قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» در همین راستا به عنوان یک راهکار برای گذر از بحران سالمندی در این استان و افزایش رشد جمعیت در اولویت قرار گرفته است.

وضعیت گیلان در اجرای برنامه‌های جوانی جمعیت

کمیسیون جوانی جمعیت مجلس شورای اسلامی، قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» را در مهر ماه ۱۴۰۰ تصویب کرد، این قانون بعد از بررسی در آبان همان سال مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفت و جهت اجرا به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان در تشریح اقدامات این دانشگاه در راستای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در استان گفت: این قانون دارای ۷۳ ماده است که ۴۳ ماده قانونی آن از تکالیف مستقیم و غیرمستقیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

آشوبی افزود: از این ۴۳ ماده تکلیفی، ۳۳ ماده قانونی جزء وظایف تکلیفی دانشگاه‌های علوم پزشکی است.

بیشتر بخوانید: قانون جوانی جمعیت چیست؟ + متن قانون

به گفته او، بر اساس ماده ۳۸ قانون جوانی جمعیت، آموزش و آگاه‌سازی زوجین پیش از ازدواج، برعهده دانشگاه علوم پزشکی است.

لزوم همکاری دستگاه‌ها برای اجرای قانون جوانی جمعیت

رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان تصریح کرد: در این دانشگاه اقداماتی نظیر انجام مصاحبه تخصصی، تأیید و جانمایی مربیان بهداشت و آموزش حقوق، اخلاق و احکام و روانشناسی از ابتدای ابلاغ قانون طبق دستورالعمل همکاری بین بخشی انجام شده است. 

آشوبی با بیان اینکه انعقاد تفاهم‌نامه همکاری بین دستگاهی یک ساله با ۷۰ نفر از مربیان در حال انجام است، گفت: دانشگاه علوم پزشکی گیلان دارای ۱۶ مرکز آموزش و مشاوره هنگام ازدواج در ۱۷ شهرستان است.

او از راه اندازی یک مرکز فوق تخصصی ناباروری سطح ۳ فعال در مرکز آموزشی درمانی الزهرا (س)، ۳ مرکز درمان ناباروری خصوصی در استان و همچنین ۲ مرکز تخصصی سطح ۲ درمان ناباروری در قطب‌های شرق و غرب استان خبر داد.

بیشتر بخوانید

• درمان ناباروری در بیمارستان الزهرا (س) رشت
• ۳ و نیم میلیون زوج در کشور نابارور هستند
•  خطرات کاهش نرخ باروری در گیلان

رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان به فعالیت ۳ مرکز ناباروری خصوصی در استان نیز اشاره کرد و یادآور شد: هر ۳ مرکز درمانی ناباروری خصوصی با بیمه پایه عقد قرارداد دارند و به صورت ۱۰۰ درصدی، متعهد به جبران هزینه‌ها هستند. 

آشوبی همچنین افزود: هم اکنون ۶۱ مطب پزشکی بر اساس قراردادی که با بیمه‌ها دارند، در حوزه جوانی جمعیت مشارکت فعالانه دارند.

راه اندازی کلینیک طب سنتی درمان ناباروری در گیلان 

او با بیان اینکه ۲ پزشک متخصص طب سنتی در استان مشاوره‌های ناباروری به زوج‌ها ارائه می‌کنند، تصریح کرد: با توجه به استقبال زوج‌های نابارور از طب سنتی، این نوید را می‌دهیم که کلینیک تخصصی طب سنتی درمان ناباروری در کلینیک شهدای سلامت رشت دائر خواهد شد.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان همچنین گفت: طبق ماده ۴۹ قانون جوانی جمعیت، به ازای هر ۲ مادر حین زایمان طبیعی باید یک ماما حضور داشته باشد.

آشوبی افزود: تقریبا مطابق برنامه پزشک خانواده که جمعیت تحت پوشش به پزشک و مراقب سلامت (ماما) سپرده شده، همه خدمات مراقبتی از جمله آموزش‌های پیش از بارداری، مراقبت بارداری، مراقبت پس از زایمان، مراقبت از نوزاد و ... به ماما‌ها واگذار شده که در تمامی مراکز تحت پوشش حضور فعالانه دارند.

او یکی دیگر از طرح‌های نظام سلامت در کشور را اجرای طرح ضربتی نفس (نجات فرزندان سقط) اعلام و تصریح کرد: در این طرح اقدامات حمایتی و مداخله‌ای در راستای حمایت از خانواده‌ها و مادران باردار انجام می‌شود. 

رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان همراهی نکردن و غفلت بسیاری از دستگاه‌های موازی در اجرای قوانین تکلیفی جوانی جمعیت را یکی از بزرگ‌ترین موانع در این مهم برشمرد. 

برنامه‌های تکلیفی قانون جوانی جمعیت

بر اساس سیاست‌هایی که در برنامه هفتم  تعیین شده است نرخ باروری باید به ۲ و نیم برسد، از این رو تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و حاکمیتی باید در این خصوص برنامه عملیاتی داشته باشند تا این مهم در کشور اتفاق بیفتد.

تصویب و ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال ۱۴۰۰ را می‌توان نقطه عطفی در تحولات جمعیتی کشور طی دهه‌های اخیر تلقی کرد. 

این قانون در یک کمیسیون مشترک بررسی شد و پس از موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن به مدت ۷ سال، ۱۰ آبان ۱۴۰۰ به تأیید شورای نگهبان رسید.

طبق قانون جوانی جمعیت، حمایت از خانواده‌ها، تسهیل ازدواج و فرزندآوری در دستور کار قرار گرفت. در همین راستا مسئولان به خانواده‌هایی که تصمیم به داشتن چند فرزند دارند، قول و وعده‌هایی برای حمایت در قالب تسهیلات و زمین دادند.

واگذاری ۱۱۵ قطعه زمین رایگان به ۲۳۰ خانوار گیلانی

محمدرضا فلاحتگر، سرپرست اداره کل راه و شهرسازی گیلان در تشریح واگذاری اراضی رایگان به خانوار‌های دارای ۳ فرزند گفت: دریافت زمین در قالب قانون جوانی جمعیت شامل خانواده‌هایی می‌شود که نرخ باروری شهرستان محل زادگاه پدر را در زمان اجرای این قانون افزایش داده باشند و فرزند بالای ۲ و نیم سال نداشته باشد. 

او افزود: به هر یک از ۲۳۰ خانوار ثبت نام شده در این طرح ۲۰۰ متر مربع زمین در روستا و شهر‌های کمتر از هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت واگذار می‌شود و در صورت آنکه متراژ زمین بیش از ۲۰۰ متر مربع باشد متقاضی باید بهای مازاد را بر مبنای قیمت کارشناسی روز و به صورت نقد پرداخت کند.

سرپرست اداره کل راه و شهرسازی گیلان تصریح کرد: قیمت کارشناسی کل زمین به صورت خام باید کمتر از یک میلیارد و ۱۷۲ میلیون تومان باشد و اگر قیمت زمین بیش از این مقدار باشد به ۲ متقاضی واجدالشرایط واگذار می‌شود.

بیشتر بخوانید

•  ثبت‌نام ۴۳۶ هزار و ۵۵۰ نفر برای دریافت سهام نوزادان متولد ۱۴۰۱
•  واگذاری اراضی رایگان به خانوار‌های دارای ۳ فرزند گیلان
• واگذاری ۳۲ هزار قطعه زمین رایگان به خانواده‌های دارای ۳ فرزند در کشور

فلاحتگر با بیان اینکه با توجه به ارزش بالای زمین در گیلان این زمین‌ها به ۲ خانوار واگذار می‌شود، گفت: در اجرای این قانون تأمین، واگذاری، پالایش متقاضیان و آماده سازی زمین برعهده بنیاد مسکن است.

ثبت نام ۱۱۵۷ نفر برای دریافت زمین رایگان در گیلان

او تصریح کرد: این  اداره کل راه و شهرسازی گیلان با تمام ظرفیت نسبت به شناسایی زمین با توجه به اهمیت و ساخت مسکن اهتمام خواهد داشت لذا با تشکیل کارگروهی نسبت به تهیه زمین در مناطق آستانه اشرفیه، صومعه‌سرا، تولم‌شهر، فومن و شفت اقدام کرد و ۲۳۰ خانوار طی زمان حدود ۲ ماه، ۱۱۵ قطعه زمین دریافت کرده و می‌کنند.

به گفته سرپرست اداره کل راه و شهرسازی گیلان، یک هزار و ۱۵۷ نفر برای دریافت زمین رایگان در سامانه قانون جوانی جمعیت این استان ثبت نام کردند.

فلاحتگر با اشاره به رشد ۲۰ برابری تأیید پرونده متقاضیان دریافت زمین ویژه قانون جوانی جمعیت در ۲ ماه گذشته در گیلان گفت: پرونده ۴۵۵ نفر از متقاضیان دریافت زمین تأیید شده است و ۵۳۷ نفر نیز در مرحله انتظار و بررسی قرار دارند.

او همچنین از ارسال پرونده ۱۱۲ متقاضی زمین ویژه قانون جوانی جمعیت در روستا‌های گیلان برای تأمین اراضی به بنیاد مسکن استان خبر داد و افزود: همه خانواده‌هایی که تاریخ تولد فرزند سوم آنها همزمان یا پس از زمان تصویب قانون جوانی جمعیت (۲۴ آبان ۱۴۰۰) باشد، مشمول دریافت زمین رایگان می‌شوند.

خطر کاهش جمعیت جوان در گیلان جدی گرفته شود

اسدالله عباسی، استاندار گیلان نیز در جلسه ستاد خانواده و جوانی جمعیت گفت: رشد جمعیت در این استان روند نزولی دارد که این امر آینده را با مخاطراتی از جمله پیری جمعیت و کمبود نیروی انسانی کارآمد مواجه می‌کند.

او با بیان اینکه با ادامه این روند در چند سال آینده دیگر نیروی کار در حوزه کشاورزی و صنعت در گیلان وجود نخواهد داشت، افزود: در حال حاضر نیز برای انجام فرآیند کار‌های کشاورزی و صنعتی به اجبار بعضا نیروی کار از خارج استان وارد می‌کنیم که این امر یک هشدار و زنگ خطر برای گیلان است.

به گفته استاندار، جوانان گیلان در گذشته بنا به دلایل مختلف، زمانی که قادر به فرزندآوری بودند از استان خارج شدند و بعد از رسیدن به سن کهنسالی به این استان مهاجرت کردند و اکنون به عنوان سالمندترین استان کشور مطرح هستیم.

عباسی با تأکید بر حمایت جدی دولت از اهداف پیش بینی شده در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، به خانوار‌های دارای ۳ فرزند به بالا در گیلان اطمینان داد از تمامی ظرفیت‌ها و امکانات برای خانه دار شدن آنها بهره می‌گیرد و علاوه بر زمین برای تأمین خودروی این خانواده‌ها نیز برنامه ریزی خواهد شد.

مردم چه می‌گویند؟

بهروز، یکی از جوانان شالیکار ساکن در شرق گیلان است که سال ۱۳۹۸ ازدواج کرده، ولی هنوز شرایط را برای بچه دار شدن مهیا نمی‌داند. او با اشاره به زیان دهی کشاورزی در استان می‌گوید: در این چند سال که مستقل و به برنجکاری مشغول شدم، بدترین روز‌های عمر خود را سپری کردم به نحوی که دیگر انگیزه‌ای برای شالیکاری در سال آینده ندارم. به گفته این جوان گیلانی، بی پولی، گرانی و ورشکستگی، فکر فرزندآوری را از او دور کرده است.

نگار حسینی، تحصیلکرده پژوهشگری علوم اجتماعی است، کار آزاد دارد و از مدافعان توجه به جوانی جمعیت به ویژه در گیلان است با این حال، معتقد است برای افزایش نرخ جمعیت پیش از هر چیزی باید برای جوانان شغل ایجاد شود، او می‌گوید: جوان امروز اگر از کار و درآمد کافی برخوردار نباشد به سمت ازدواج نمی‌رود، چه رسد به فرزندآوری. 

به اعتقاد این شهروند گیلانی آبادی و رونق تولید در روستا‌های استان به ماندگاری جوانان و امید به آینده آنها کمک خواهد کرد. او همچنین تأمین مسکن مناسب در شهر‌ها را نیاز جدی زوج‌های جوان دانست که اگر برطرف شود، کمک بزرگی به رفع مشکلات زندگی و ترغیب آنها برای فرزندآوری خواهد بود. 

معصومه، یک مادر جوان گیلانی است که از کمبود شیر خشک گلایه می‌کند. او می‌گوید: شیر خشک یا گیر نمی‌آید، یا با دردسر و دوندگی پیدا می‌شود، کمبود، نبود و گرانی مایحتاج نوزاد هر روز ما را نگران‌تر می‌کند. او معتقد است تورم و مشکلات اقتصادی شیرینی بچه دار شدن را از آنها گرفته است.

میرزازاده، دانشجو و مجرد است، می‌گوید: فرزندآوری مستلزم رفاه نسبی و امنیت شغلی، داشتن مسکن و ثبات اقتصادی برای والدین و آینده‌ای روشن از نظر تحصیل، درآمد و امکانات برای فرزند است. به نظر او از حرف تا عمل فاصله زیاد است، چون جوانی که هنوز در تأمین حداقل‌های معیشتی و نیاز‌های اساسی خودش مانده است، حتی نمی‌تواند به ازدواج و تشکیل خانواده فکر کند.

این جوان گیلانی می‌گوید: مهمترین مسئله جوانان داشتن شغل و امنیت اقتصادی است که نبود این عوامل بسیاری از آنها را به سمت زندگی مجردی سوق داده است.

ستاره فردی، دیگر شهروند گیلانی، اما پیوند دادن بحران جمعیتی به مشکلات اقتصادی را اشتباه می‌داند و می‌گوید: پس نسل‌های پیشین چگونه با وجود مشکلات اقتصادی بیشتر و امکانات رفاهی کمتر، هر کدام دارای چند فرزند بودند؟ به اعتقاد او، مانع اصلی فرزندآوری در جوامع امروزی موضوعات فرهنگی و تغییر نگرش‌ها است. او می‌گوید: اتفاقا امروزه خانواده‌هایی که دغدغه‌های مالی و مشکلات اقتصادی ندارند بیشتر مایل به تک فرزندی یا بی‌فرزندی هستند.

ضرورت شناسایی چالش‌های قانون جوانی جمعیت

در حال حاضر با بحران سالخوردگی جمعیت در گیلان مواجه هستیم و زمان زیادی هم برای مقابله با آن نداریم. 

با شناسایی چالش‌ها و آسیب‌های پیش روی قانون جوانی جمعیت به ویژه در حوزه اقتصادی می‌توان ضمن افزایش امید به زندگی، از آمار تجرد در کشور کاست و با فرهنگ سازی اصولی زمینه تمایل زوج‌ها به فرزندآوری را تقویت کرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد؛ تغییر چرخه مهاجرت به صورت تمایل جوانان به سکونت در شهر‌ها و بازگشت سالمندان به روستا‌ها یکی از مهمترین علل بحران جمعیت در گیلان است که این امر ضرورت توجه بیشتر مسئولان به حفظ جمعیت جوان در مناطق روستایی استان را طلب می‌کند.

کارشناسان معتقدند؛ یکی دیگر از دلایل اساسی در کاهش نرخ زادآوری در استان سوای موضوعات اقتصادی و معیشتی، موضوعات فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی ناشی از افزایش سن ازدواج، آمار بالای طلاق (از جمله طلاق عاطفی)، تأخیر در فرزندآوری و تمایل به تک فرزندی در گیلان است.

به عبارتی دیگر؛ بیکاری، تورم، افزایش هزینه‌های آموزش، بهداشت، مسکن، موانع ازدواج از یک طرف، تغییر نگرش‌ها و ارزش‌ها و روش‌های زندگی، تمایل به سبک زندگی غربی از سویی دیگر از دلایل کاهش نرخ رشد جمعیت در استان و کشور اعلام شده است.

یک نظریه می‌گوید: رشد جمعیت به پایداری شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی هر جامعه وابسته است. نظریه دیگری هم می‌گوید: موضوع جوانی جمعیت، مسئله‌ای فرهنگی و ملی است که با حمایت‌های مالی و اجتماعی حل می‌شود.

در هر حال شکی نیست که سیاست‌های جمعیتی با مسائلی همچون اشتغال، درآمدزایی، مولد بودن، سرانه‌های ورزشی، آموزشی و درمانی، مسکن، امکانات رفاهی، پیشرفت اقتصادی، تغییرات اجتماعی، تحولات محیط زیست و ... همراه است و نادیده گرفتن هر یک از اینها به موفقیت اجرای قانون و کسب نتیجه دلخواه آسیب جدی خواهد زد.

مسئله جمعیت، از حالت شعاری خارج شود

۲ سال از تصویب و ابلاغ قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» می‌گذرد، میزان توفیق این استراتژی و اینکه چقدر مورد استقبال قرار گرفته را با نحوه اجرا و اینکه تا چه حد از سوی دستگاه‌ها جدی گرفته شده است، می‌توان سنجید.

جوان سازی جمعیت زمانی محقق خواهد شد که مبتنی بر واقعیات، همراه با حل مسائل و رفع مشکلات جامعه باشد. در واقع متولیان امر اگر در اجرای این قانون عزم جدی نداشته باشند، موارد، مقررات و مشوق‌های قانون جوانی جمعیت در عمل امکان اجرا نداشته باشد یا به طور کامل اجرا نشود، سخن گفتن درباره این مهم و سر دادن شعار فرزندآوری به یک اقدام ضد جمعیتی و ضد تبلیغ تبدیل خواهد شد.

گزارش از: سکینه عاشوری پاشاکی