با گسترش و افزایش شبکه‌های اجتماعی، زمینه و شرایط طوری شده تا اخبار جعلی و غیرجعلی به‌سرعت میان مردم منتشر شوند. همین موضوع باعث شده تا ما نتوانیم راست و دروغ بودن اخبار را تشخیص دهیم. این در حالیست که پخش شدن اخبار جعلی میان مردم می‌تواند به راحتی بر سلامت روح و روان آنها تاثیر بگذارد. 

روز جهانی سلامت روان (۱۰ اکتبر) بهانه‌ای شد تا با دو روانشناس در این باره به گفتگو بنشینیم.

تاثیر اخبار کذب بر سلامت روان مردم  
شبنم مقتدری عضو سازمان نظام روانشناسی در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار داشت:خبر‌های غیرواقعی در افراد می‌تواند دو واکنش متفاوت به دنبال داشته باشد، یعنی می‌توانند هیجان‌مدار یا مسأله‌مدار پیش روند؛ زمانی که ما متناسب با هیجانات خود واکنش نشان دهیم هیجان‌مدار رفتار کرده‌ایم. اما زمانی که اگر هر خبری را شنیدیم تأمل کنیم و دنبال آگاهی بیشتر در مورد آن، واضح شدن و حل مسأله باشیم. در این صورت مسأله‌مدار پیش رفته‌ایم.

او گفت: اخبار نامعتبر به دلیل هیجان‌های منفی که ایجاد می‌کند می‌تواند توجه افراد بیشتری را جلب کنند. این اخبار غیرواقعی که دارای منبع علمی معتبری نیستند، می‌توانند آسیب‌های بسیاری را برای فرد، دیگران و جامعه به دنبال داشته باشد؛ به خصوص در ایام کرونا شاهد اخبار با منابع نامعتبر و پخش آن در سراسر دنیا بودیم که منجر به افزایش گوشه‌گیری، استرس، افسردگی و وسواس فکری و عملی شد.

عضو سازمان نظام روانشناسی بیان کرد: اخبار غیرعلمی و نامعتبر با هر موضوعی می‌تواند استرس، اضطراب، کاهش احساس امنیت، از دست دادن احساس آرامش، ایجاد احساس بی‌اعتمادی و ناامیدی را به همراه داشته باشد. فکری که فرد در مورد آن خبر می‌کند، می‌تواند منجر به احساس ترس و سایر احساسات منفی شود و در نتیجه رفتار نامناسب مانند بازنشر آن مطلب برای دیگران را به دنبال داشته باشد.

او گفت: برخی مقالات نشان می‌دهد از قرن ۱۸ و شاید خیلی قبل‌تر این گونه اخبار نامعتبر و غیرواقعی وجود داشته است و در تمام دنیا به دنبال مدیریت این اخبار غیر واقعی هستند؛ در کشور فنلاند از راهکار آموزش تفکر انتقادی از دوره پیش دبستانی و مهد کودک بهره جسته‌اند.

ما چگونه می‌توانیم به کاهش آسیب‌های اخبار جعلی کمک‌ کنیم؟
مقتدری تصریح کرد: قدم اول، آگاهی‌بخشی به شکل صحیح از سمت خانواده‌ها و بهره جستن از سبک فرزندپروری مقتدرانه است که به موقع و به شکل صحیح نیاز‌های کودک در نظر گرفته شود تا هر زمان آگاهی‌بخشی درمورد این اخبار صورت گرفت، فرزندان پذیرش بیشتری داشته باشند و آموزش دادن پذیرش مسئولیت هر رفتار تا هنگامیکه فرزند ما رفتاری مانند انتشار اخباری نامعتبر را انجام دهد از نقش خود در پخش آن خبر و آسیب‌هایی که به دنبال دارد آگاه باشد.

عضو سازمان نظام روانشناسی بیان کرد: اگر ما به عنوان والدین فرزندان اخبار نامعتبر را می‌پذیریم و متناسب با آن رفتار می‌کنیم فرزندان ما رفتار ما را می‌بینند و می‌تواند به یادگیری مشاهده‌ای منجر شود و بیشتر فرزندان والدین را الگوی خود قرار می‌دهند. در قدم بعدی نیاز به آگاه‌سازی و آموزش در مدارس و رسانه‌ها است و آموزش صحیح تفکر انتقادی هم می‌تواند نگاه کردن از زوایای متعدد به یک موضوع مشترک را به دنبال داشته باشد.

او گفت: هر کدام از ما باید بتوانیم تعداد دفعات خواندن اخبار در طول برنامه روزمره را کاهش دهیم و مانند سایر فعالیت‌ها در برنامه روزمره ساعت برای آن مشخص کنیم و آگاهانه و با هدف به سمت فضای مجازی و رسانه‌ها برویم و با انتخاب آگاهانه، رسانه‌ای که به پخش اخبار معتبر می‌پردازد را انتخاب کرده ودنبال کنیم و با خواندن یک خبر در یک منبع به دنبال بررسی آن در سایر منابع وجستجو گسترده‌تر باشیم.

تاثیر اخبار جعلی بر سلامت روان 
لیلا شقاقی روانشناس بالینی هم در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: دنیای ما پر از اخباری است که  می‌تواند سلامت جسمانی و روانی ما را تحت تاثیر قرار دهد. اگر ما دائما درگیر حوادث و اخبار نامناسب قرار بگیریم ذهن ما کمتر سمت و سو خواهد گرفت. 

او گفت: ذهن ما ذاتا تمایل به شنیدن اخبار ناگوار دارد؛ حال اگر اخبار جعلی و بی‌اساس را دنبال کنیم موجب می‌شود ذهن ما را تحت تاثیر قرار داده و به اخبار جعلی اولویت دهیم. 

شقاقی بیان کرد: زمانی که خودمان را در شرایط عدم‌اطمینان می‌بینیم، این اطلاعات باعث می‌شود مکانیزم دفاعی بدن ما فعال شود. زمانی که سیستم مکانیزم دفاعی ما فعال شد باید مراقبت کنیم و به دنبال راه‌حل‌های مناسب باشیم.

او گفت: اختلالی هم مانند بدخوانی وجود دارد که افراد دچار وسواس آن می‌شوند. همانطور که می‌دانید اخبار جعلی به وفور وجود دارد و  اگر ما دچار این اخبار شویم بیشتر مورد آزار و اذیت قرار می‌گیریم. در نظر داشته باشید که اخبار جعلی به چه میزان می‌تواند ما را تحت تاثیر خود قرار دهد. اخبار جعلی می‌تواند نورون‌های ما را تحت تاثیر قرار دهد و هورمون‌هایی را ترشح کند. ترشح این هورمون‌ها آسیب‌های زیادی را به بدن وارد می‌کنند. تجمع سموم در واقع ناشی از همان هورمون‌هایی هستند که در مواقع استرس ترشح می‌شوند. 

شقاقی تصریح کرد: وقتی این هورمون‌ها پشت هم منفی و اشتباه ترشح می‌شوند به صورت روان تنی (اختلال سایکوسوماتیک) در بدن شکل می‌گیرند. به همین دلیل بهتر است خواندن اخبار از منابع نامعتبر را فاکتور بگیریم و میزان اطلاعات و آموزش خود را بالا ببریم تا بتوانیم با انواع اخبار جعلی مقابله کنیم. منابع خبری مهم و دقیق را شناسایی کنیم و فقط همان‌ها را دنبال کنیم. بیشتر مواقع برای تحلیل آنها بهتر است با افراد صاحب‌نظر مشورت و صحبت کنیم. در این صورت به احساس امنیت بیشتری می‌رسیم.