تقریباً هفته‌ای نیست که خبری درباره حمله سگ‌های ولگرد به مردم روی خروجی خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها قرار نگیرد. بنا بر آمار روزانه بیش از ۵۰۰ نفر در کشور توسط سگ‌های صاحب‌دار و ۵۵ نفر توسط سگ‌های بدون صاحب در کشور گزیده می‌شوند که این یعنی روزی ۸۰۰ میلیون تومان از منابع مالی وزارت بهداشت، به صورت یارانه‌ای برای درمان این افراد هزینه می‌شود. از طرف دیگر وزارت بهداشت نیز سالانه نزدیک به ۱۰ میلیون دلار برای واکسن ضد هاری هزینه می‌کند.

علیرغم همه هزینه‌ها و مشکلاتی که سگ‌ها و گربه‌های ولگرد برای مردم، بهداشت و درمان و محیط زیست کشور به بارآورده‌اند، مدتی است صحبت کردن درباره آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی به یک تابو تبدیل شده است. گروه‌های حامی سگ و گربه، مسیر گفتگو‌ها را بسته‌اند و به اسم حیوان‌دوستی رفتار‌هایی را رواج می‌دهند که در بلندمدت آسیب‌زا خواهد بود. برای مثال به طور فزاینده‌ای غذادهی به حیوانات بدون صاحب را تبلیغ می‌کنند و به نظر می‌رسد بعضی از آن‌ها با فروشندگان غذای حیوانات بی‌ارتباط نباشند.

با رسیدن پاییز و نزدیک شدن هوای سرد، موج جدید از تبلیغات فضای مجازی و به ویژه اینستاگرامی درباره رسیدگی به حیوانات ولگرد آغاز می‌شود. به همین بهانه سراغ «حسین آخانی» استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران و فعال محیط‌زیست رفته‌ایم تا درباره سگ‌ها و گربه‌های ولگرد و نحوه صحیح مواجهه با این موضوع صحبت کنیم و نگاهی به راه‌حل‌های کارشناسی و منطقی بیندازیم.

آقای آخانی! جمعیت سگ و گربه‌های ولگرد در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده، چه دلایلی باعث این افزایش آماری و همچنین بیشتر شدن تعداد گروه‌های حامی سگ و گربه شده است؟

وقتی یک موضوع در دایره قانون تعریف نمی‌شود، تبدیل به یک «پدیده پنهانی» می‌شود و ناخودآگاه برای بعضی افراد منافعی را ایجاد می‌کند. سگ‌های ولگرد برای عده‌ای منافع مختلفی دارند؛ رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی، به خصوص شبکه من‌وتو به این مسأله دامن می‌زنند و آن را به یک کنش اعتراضی تبدیل کرده‌اند. همین موضوع باعث شد عده‌ای حمایت از سگ و گربه را نماد روشنفکری و نوعی مخالفت بدانند.

این قضیه تا جایی پیش رفت که اگر شهرداری‌ها می‌خواستند سگ‌های ولگرد را کنترل کنند، ماجرا را در بوق‌وکرنا می‌کردند و از آن استفاده ابزاری می‌کردند؛ حتی در مقطعی برخی رسانه‌های داخلی، روزنامه‌ها و رسانه‌ها بدون آگاهی با این حرکت همراه شدند و فریب آن‌ها را خوردند. حتی خود من هم ابتدا از همین افراد بودم و وقتی حامیان سگ جلوی سازمان حفاظت از محیط زیست ریخته بودند و شعار می‌دادند برایم جالب بود و آن‌ها را تحسین می‌کردم! خوشحال بودم که افراد به اصطلاح «فعالان محیط زیستی» منسجم عمل می‌کنند.

این گروه در آن مقطع به قدری برنامه‌ریزی شده و جدی رفتار کردند که عملاً مبارزه با سگ‌های ولگرد در ایران توسط شهرداری‌ها متوقف شد؛ بنابراین دست قانون از آن دور ماند و به عنوان یک تجارت پنهانی شد برای عده‌ای منفعت درست کرد. حتی واردات خوراک سگ و گربه برای مدتی عوارض گمرکی نداشت.

برخی افراد و گروه‌های حامی سگ و گربه، کاری فراتر از حمایت انجام می‌دهند؛ بعضی از آن‌ها رفتار‌های بزرگنمایی شده‌ای دارند.

خلأ معنوی بعضی افراد، یکی دیگر از دلایلی است که آن‌ها اینطور افراطی به سمت سگ و گربه کشیده شده‌اند. در صفحه‌های اینستاگرامی آن‌ها می‌بینید که عملاً حیوانات را در حد پرستش نگاه می‌کنند. این خیلی خطرناک است. آن‌ها به قدری در رابطه با قداست سگ و گربه خوب سخنرانی می‌کنند که بخشی از جامعه که خلأ معنوی و عاطفی دارند، با خودشان همراه کرده‌اند. حمایت از سگ و گربه برای آن‌ها آنچنان جدی است که اگر به کارشان ایراد بگیری، انگار به مقدسات‌شان توهین کرده‌ای.

الگوگیری طبقه متوسط جامعه ما از مردم ترکیه یکی دیگر از دلایل رفتار‌های امروزی است. ترکیه کشوری است که سال‌های اخیر یکی از مقاصد گردشگری طبقه متوسط ایرانی‌ها بوده است و در این کشور، غذادهی به سگ و گربه به یک فرهنگ تبدیل شده است. البته در، اما شرایط آن‌ها کنترل‌شده برخورد و همه آن‌ها عقیم شده‌اند. متأسفانه برخی ایرانی‌ها بدون آنکه این نکات و شرایط را بدانند از رفتار آن‌ها به صورت افراطی تقلید کرده و شروع به تبلیغ سگ و گربه کرده‌اند. همه این مسائل باعث شد وضعیت حیوانات ولگرد در کشور ما به این نقطه خطرناک برسد.

آماری منتشر شد مبنی بر اینکه تعداد سگ‌های ولگرد در ایران ۸ برابر ترکیه است! چرا کارشناسان جمعیت زیاد سگ و گربه را برای محیط زیست ایران خطرناک می‌دانند؟

ما در بوم‌شناسی بحثی به نام «هرم غذایی» داریم. کف این هرم غذایی معمولاً از موجودات میکروسکوپی و تولیدکننده‌ها هستند، بعد مصرف‌کننده‌های گیاه‌خوار و سپس گوشت‌خواران هستند. هر چقدر به طرف بالای هرم غذایی می‌رویم، با حیوانات بزرگ‌تر مواجه می‌شویم. در طبیعت این فرایند کنترل می‌شود. جمعیت موجودات طبق یک سری مکانیزم‌های کنترل‌کننده طبیعی مثل «طعمه و شکارچی»، کنترل می‌شود و جمعیت هرگز بحرانی نمی‌شود. به همین دلیل شما نمی‌بینی که کره زمین پر از ببر، شیر یا گرگ شود.

اما اتفاقی که الآن در رابطه با سگ و گربه افتاده باعث به هم خوردن چرخه‌های طبیعی شده است. عده‌ای برای آن‌ها غذا تهیه می‌کنند و در نبود دشمن طبیعی مانع کنترل آن‌ها می‌شوند. این حمایت افراطی از سگ و گربه، آن‌ها را به موجودات خطرناک و به شدت مهاجم تبدیل کرده که سلامتی ما و هم محیط زیست را با بحران مواجه کرده است. در نتیجه، با توجه به اینکه زاد و ولد سگ‌ها و گربه‌ها خیلی بالا است، در عرض چند سال کشور ما به عرصه سگ و گربه‌های ولگرد تبدیل شده است.

یک سگ در سال چند توله به دنیا می‌آورد؟

سگ‌ها می‌توانند دو بار در سال توله به دنیا بیاورند و اگر وضعیت غذایی‌شان مناسب باشد، در هر تولید مثل حدود ۵ تا ۱۰ توله به دنیا می‌آورند. نتیجه آن چیست؟ یک سگ در سال بین ده تا بیست توله به دنیا آورده و همان توله‌ها، در عرض ۶ ماه تا یک سال به مرحله بلوغ و تولیدمثل می‌رسند. اینگونه است که یک دفعه با انفجار جمعیت این حیوانات مواجه می‌شویم. اتفاقی که همین حالا در کشور ما رقم خورده است. افزایش جمعیت سگ و گربه‌های ولگرد تبعاتی دارد که مدیریت آن برای هیچ کشوری ممکن نیست.

افزایش جمعیت سگ و گربه چه مشکلاتی را برای ما به وجود آورده؟

یکی از مشکلات آن افزایش حیوان‌گزیدگی است که عمدتاً هم توسط سگ‌ها انجام می‌شود. بر اساس آماری که اخیراً مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده، سال گذشته ۳۲۰ هزار حیوان‌گزیدگی داشته‌ایم. سگ، میزبان یکی از خطرناک‌ترین ویروس‌های کره زمین است که آن هم «هاری» است که هیچ درمانی ندارد و کسی که مبتلا شود بلا استثنا جان خود را از دست می‌دهد. نکته خطرناک این است که «هاری» به راحتی می‌تواند به حیوانات مختلف منتقل شود و از طرق مختلفی به انسان برسد.

هاری، بیماری بسیار وحشتناکی است که یک دوره خفته دارد و اگر در چند روز اول گزیدگی، واکسن هاری تزریق نشود، مرگ بیمار حتمی است. سال گذشته حدود ۳۰ نفر در کشور ما به خاطر هاری کشته شدند. در سال ۱۴۰۲ نیز تا امروز نزدیک ۲۰ نفر هاری گرفته‌اند. هزینه‌های درمان‌ای بیماری بالا است. فرد مبتلا باید چهار دُز واکسن تزریق کند که هر دُز آن حدود ۵ دلار هزینه دارد و از آنجا که در ایران تولید نمی‌شود مجبور به واردات آن از هند و فرانسه هستیم. سالیانه مبالغ زیادی صرف خرید واکسن و خدمات درمانی بعد از حیوان گزیدگی می‌شود که بهداشت و درمان کشور به صورت رایگان هزینه‌هایش را تأمین می‌کند؛ اما این هزینه گزافی است که بر دوش کشور قرار گرفته است.

به غیر از هاری، بیماری دیگری هم از سگ به انسان منتقل می‌شود؟

بعد از هاری، «کیست هیداتید» را داریم که یک نوع آلودگی انگلی است که از طریق کرمی به نام «اکینوکوکوس» معمولاً از طریق مدفوع سگ‌ها منتقل می‌شود. این کرم از طریق مدفوع سگ‌ها وارد بدن گیاهخواران و دام شده و از بعد از آن به بدن انسان وارد می‌شود. در مقاله‌ای که دکتر فصیحی رئیس «مرکز تحقیقات کیست هیداتید» سال ۲۰۱۲ منتشر کرد، هزینه سالیانه کیست هیداتید بر دوش بهداشت کشور ایران، بیش از ۲۳۲ میلیون دلار تخمین زده شده است! این تنها یک رقم از هزینه‌های افزایش سگ‌ها در کشور است.

این در حالی است که ۹ بیماری مهم دیگر از طریق سگ‌ها به انسان و شمار بیشتری به دام و گونه‌های حیات وحش منتقل می‌شود. اما مسئله مهم‌تر از بیماری‌ها، تهدید جانی مردم به خصوص کودکان و افراد کم‌توان و آسیب‌های روحی است که بعد از حمله سگ در این افراد رخ می‌دهد.

وقتی فقط در یک سال ۳۲۰ هزار گزیدگی ثبت شده در کشور داریم، یعنی میلیون‌ها حمله به انسان‌ها رخ داده است. از طرف دیگر به دلیل افزایش این سگ‌ها، محیط‌های طبیعی به خصوص پارک‌ها و مناطق کوهستانی برای مردمی که می‌خواهند تفریح، ورزش یا پیاده‌روی کنند ناامن شده است. متأسفانه سال‌های اخیر رفتن به کوه‌های شمال شهر و پارک‌های اطراف تهران در ساعات صبح و غروب چندان امن نیست.

این بیماری‌ها درباره گربه‌ها هم صدق می‌کند؟ گربه‌ها هم حامل بیماری‌های هستند؟

گربه‌ها چیزی حدود ۱۳۰ نوع بیماری مشترک با انسان دارند که انگل گربه یکی از آنهاست که این انگل طیف وسیعی از بیماری‌ها را ایجاد می‌کند که یکی از آن‌ها نابینایی و سقط جنین است. وقتی گربه‌ای به این انگل آلوده می‌شود، میلیارد‌ها عدد از این انگل در مدفوعش دفع می‌شود که وارد طبیعت، منابع آبی از جمله آب‌های زیرسطحی و آب‌های کشاورزی می‌شود. این انگل می‌تواند خاک پارک‌ها را آلوده کند و به راحتی وارد بدن کودکانی شود که در پارک بازی می‌کنند.

در بسیاری از کشور‌های دنیا مثل آلمان ورود حیواناتی، چون سگ و گربه به محل بازی کودکان اکیداً ممنوع است. طبق آمار، حدود ۴۰ درصد از مردم ما به این انگل آلوده‌اند که تا آخر عمر در بخش‌های مختلف بدن زنده باقی می‌ماند و باعث اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی می‌شود. متأسفانه حامیان سگ و گربه درباره این مسائل حرف نمی‌زنند و برخی از دامپزشکان سودجو هم با دادن اطلاعات نادرست با بی‌اخلاقی خطرات این حیوانات، به خصوص حیوانات ولگرد را لاپوشانی می‌کنند.

موضوع دیگری که در این باره شنیده می‌شود این است که ازدیاد سگ و گربه در دهه‌های اخیر باعث انقراض گونه‌های مختلف جانوری شده است.

بله. حیوانات زیادی توسط سگ و گربه در دنیا منقرض شده‌اند؛ به خصوص برخی پرندگان و دوزیست‌ها. تعداد حیوان‌هایی که سالیانه توسط سگ و گربه خورده می‌شوند، یک عدد ماورایی است. بیشترین آسیبی که گربه وارد می‌کند، به خزندگان و جوندگان و پرندگان است. برای مثال محققان تعداد حیواناتی که سالانه در آمریکا توسط گربه‌ها کشته می‌شوند را ۲۰ میلیارد تخمین زده‌اند که بین ۱ تا ۴ میلیار از این عدد، پرندگان هستند. در کشور خودمان تا به حال حداقل ۱۷ قلاده یوزپلنگ توسط سگ‌های گله و ولگرد کشته شده‌اند.

از طرف دیگر، انگل گربه به بدن هر حیوانی وارد شود، زندگی آن گونه را با خطر مواجه می‌کند. به عنوان نمونه تحقیقی در ترکیه نشان داده که نشان داده این انگل در ۹۰ درصد پرندگان و ۳۶ درصد گوسفندان مشاهده شده است؛ اگر پرنده‌ای آلوده به این انگل، توسط عقاب یا شهاب شکار شود، آن‌ها هم زنجیره‌وار آلوده خواهند شد؛ بنابراین چرخه آلودگی و بیماری ادامه پیدا می‌کند و متوقف نمی‌شود.

در مورد سگ‌ها هم همین‌طور است. سگ‌ها یکی از مهم‌ترین منابع بیماری در حیات وحش هستند. حساب کنید با این تعداد سگ ولگرد در کشور، چه حجم از بیماری به حیات وحش ما منتقل می‌شود؟ سگ‌های ولگرد در تمام مناطق حفاظت شده کشور دیده می‌شوند. جنگل‌های ما پر از سگ‌های ولگرد شده است. سگ‌ها، توله حیوانات دیگر را می‌کشند و می‌خورند. در منطقه حفاظت‌شده ورجین لواسان، سگ‌های ولگرد یکی از مهم‌ترین تهدید‌ها برای قوچ و کل و بز هستند. شمار حیوانات بزرگ مثل قوچ و میش و یوز و پلنگ و خرس و مرال در طبیعت ایران زیر ۲۰۰ هزار تا هستند که طبیعتاً در مقابل میلیون‌ها سگ ولگردی که در کشور رها هستند به راحتی آسیب می‌بیند.

راه حل شما برای کنترل این جمعیت چیست؟

شما وقتی سرما می‌خورید، ممکن است سرماخوردگی معمولی داشته باشید و با کمی استراحت و دمنوش بهتر شوید، ولی گاهی بیماری شدیدتر است و ممکن است عفونت کنید. اگر دیر به بیمارستان مراجعه کنید، ممکن است حتی به مرگ شما منجر شود. درمان، به عمق بیماری بستگی دارد.

درباره جمعیت سگ و گربه، ما مرحله بحران را هم گذرانده‌ایم! وضعیت طوری است که شما در جای جای ایران با گله‌های بزرگ سگ و گربه مواجه می‌شوید. وقتی شما با جمعیتی به این بزرگی مواجه هستید، ممکن است با روش‌های معمول نتوانید این معضل را درمان کنید.

تجربه دیگر کشور‌ها چه می‌گوید؟ آن‌ها چطور جمعیت این حیوانات را کنترل کرده‌اند؟

ما در دنیا دو نوع در برخورد با حیوانات داریم. یک سری کشور‌های غربی مثل آمریکا، کانادا، استرالیا و کشور‌های اروپایی، به خصوص اروپای میانه و شمالی قوانین بسیار محکمی در زمینه سگ‌های ولگرد دارند. در این کشور‌ها سگ و گربه ولگرد اصلاً پذیرفتنی نیست. در آلمان چیزی به نام سگ و گربه ولگرد وجود ندارد. هر سگی صاحبی دارد که تمام مسئولیت آن بر عهده اوست. در این کشور‌ها اگر سگ و گربه ولگردی مشاهده شود پلیس آن را به پناهگاه می‌برد. اگر حیوان خطرناک باشد و به انسان حمله کند بلافاصله، مانند مواردی که اخیراً در انگلیس گزارش شده کشته می‌شوند.

سگ‌های سرگردان را مدتی نگه می‌دارند، اگر صاحبش پیدا نشود آن را به یک داوطلب می‌دهند. اگر داوطلبی پیدا نشود، آن را در طبیعت رها نمی‌کنند، بلکه اصطلاحاً «یوتانایز» می‌کنند؛ یعنی با «مرگ راحت» حیوان را خلاص می‌کنند. چرا؟ چون در این کشور‌ها پولی وجود ندارد که برای سگ و گربه‌های ولگرد خرج کنند.

اقتصاد این کشور‌ها بر اساس مالیات مردم می‌چرخد. مالیات‌دهنده هم پول نمی‌دهد تا دولت سگ و گربه نگهداری کند! به همین دلیل به روش‌های مختلف این حیوانات را حذف می‌کنند. بعضی سال‌ها تا سقف ۴ میلیون سگ و گربه در آمریکا کشته می‌شوند. سال گذشته نیز یک و نیم میلیون حیوان از جمله ۶۷۰ هزار سگ و ۸۶۰ هزار را یوتانایز کردند. در دیگر کشور‌های دنیا هم تقریباً همین‌طور است. دلیلش هم مشخص است؛ نمی‌توانند سگ‌ها و گربه‌های ولگرد را از جیب مردم نگه دارند و اجازه نمی‌دهند سلامت عمومی تهدید شود.

یکی از راه‌هایی که بعضی از فعالان محیط زیستی پیشنهاد می‌دهند، عقیم‌سازی است…

عقیم‌سازی یک کاسبی پرسود برای برخی دامپزشکان است و به همین دلیل روی آن تاکید زیادی می‌شود. کسی هم بررسی نمی‌کند که آیا حیوان به درستی عقیم شده است و یا فقط پول عقیم‌سازی پرداخت شده!

سال ۲۰۱۳ در اکلاهامای آمریکا پژوهشی انجام شد که نشان داد روش عقیم‌سازی و رها کردن تأثیری در کاهش جمعیت گربه‌ها نداشته است. مطالعات متعدد نشان داده عقیم‌سازی زمانی مؤثر است که جمعیت ایزوله باشد؛ یعنی سگ و گربه جدیدی وارد آن نشود و راه دیگری برای ورود حیوانات دیگر وجود نداشته باشد.. اگر جمعیت سگ یا گربه ایزوله نباشد عقیم‌سازی هیچ نقشی ندارد. اگر صد سگ در منطقه‌ای داریم، نباید بشوند صد و دو تا! همه آن‌ها باید هم‌زمان عقیم شوند و راهی هم برای ورود سگ‌های جدید نباشد.

اما چنین چیزی در ایران امکان‌پذیر نیست، چراکه سگ‌ها به راحتی در مناطق مختلف رفت‌وآمد می‌کنن؛ حتی اگر سگ‌ها رفت و آمد نکنند؛ مردم آن‌ها را جابجا می‌کنند. از طرف دیگر جمعیت سگ‌ها زیاد است. حتی بعضی تیم‌های پیمان‌کاری جمع‌آوری سگ‌های ولگرد به گروه‌های حامی سگ زنگ می‌زنند تا بیایند شلوغ‌کاری کنند. چون منفعت‌شان در این است که کارشان ادامه داشته باشد.

به غیر از عقیم‌سازی و حذف حیوانات ولگرد، راه دیگری نیست؟

اگر بخواهم راه‌حلی بدهم که در آن خشونت نباشد، به مسأله غذا اشاره می‌کنم. هر موجودی که غذا در اختیارش نباشد، جمعیتش کنترل می‌شود. اولین کاری که دولت و دستگاه‌های ما باید انجام بدهند، قطع منبع غذایی این حیوانات است. یکی از منابع غذایی سگ‌های ولگرد، غذایی است که مردم به سگ و گربه‌ها می‌دهند. این کار در خیلی از کشور‌ها جرم است و جریمه‌های سنگین پانصد دلاری و هزار دلاری دارد. شما نباید به حیوانی که صاحبش نیستید، غذا بدهید! ولی در ایران این کار به وفور انجام و تبلیغ می‌شود؛ بنابراین اولین کاری که باید بکنیم، اعلام جریمه برای غذادهی به حیوانات ولگرد است.

راه دوم این است که تفکیک زباله از مبدأ و کنترل زباله‌ها صورت بگیرد. دومین منبع غذایی سگ‌ها و گربه‌های ولگرد، پسماند زباله‌ها است. اگر این دو منبع غذایی کنترل شود، جمعیت سگ و گربه به صورت طبیعی و بدون خشونت کنترل می‌شود.

چرا هنوز راهکاری به صورت جدی دنبال نشده است؟

سال‌هاست این حرف‌ها را می‌زنیم، ولی گوش کسی بدهکار نیست. هیچکس توجه نمی‌کند که جمعیت فراوان سگ و گربه چه مشکلاتی برای سلامت و بهداشت و محیط زیست ما به وجود آورده است. تا حرف می‌زنیم، عده‌ای به ما حمله می‌کنند و ما را به انواع و اقسام برچسب‌ها مزین می‌کنند. حتی تعدادی از حامیان سگ و گربه من را تهدید جانی کرده بودند، به همین دلیل رفتم و از آن‌ها شکایت کردم. تمام توهین‌ها و پیام‌ها را به صورت مستند تحویل دستگاه قضائی دادم، البته بعد از دو سال هنوز نتیجه‌ای نگرفته‌ام.

صفحات بعضی فعالان و حامیان سگ و گربه خیلی عجیب است؛ برخی از آن‌ها از خارج پول می‌گیرند و درآمد دلاری دارند. در صفحه‌شان اعلام می‌کنند که می‌خواهیم به سگ‌ها غذا بدهیم و ایرانی‌هایی که خارج کشور هستند برای آن‌ها دلاری پول می‌فرستند. خیلی از آن‌ها از این ماجرا نفع می‌برند. لازم است که مجموعه‌های قضائی مماشات با این مافیا را کنار بگذارند.

حتی ۵۴ نفر از استادان دانشگاه به دادستان کل کشور نامه نوشتیم و تمام پیشنهاد‌های لازم را در موضوع سگ و گربه‌های ولگرد به همراه تمام مستندات قانونی‌اش را ارائه کردیم. این نامه را به وزیر کشور و وزیر بهداشت و معاون محیط زیست و همچنین شهرداری‌ها ابلاغ شد. مدت‌ها از این نامه گذشته، پیشنهاد شده بود با نویسندگان نامه ارتباط گرفته شود، اما هنوز هیچ تماسی نگرفته‌اند! بنابراین شرایط ادامه دارد. حملاتی که هرروز سگ‌ها به مردم می‌کنند، بیماری‌هایی که در کشور پخش می‌کنند و تبعات محیط زیستی و اقتصادی‌اش..

منبع: مهر