یکی از شایعترین اختلالات دوران کودکی اختلالات اضطرابی است که در سنین پایین و به دلایل مختلف در بچه‌ها ظهور و بروز پیدا می‌کند و روان‌شناسان معتقدند این اختلال در برخی از کودکان با گذشت زمان ماندگار خواهد بود.

اختلال اضطراب در کودکان به دلایل مختلف از جمله ناسازگاری والدین با همدیگر در منزل، سخت‌گیری و کنترل بیش از حد کودکان توسط والدین و توجه بیش از حد به کودکان و عدم استقلال آنان ایجاد می‌شود که اگر مورد توجه قرار نگیرد تا سن بزرگسالی هم ادامه می‌یابد.

وقتی والدین در دوران کودکی به وجود این اختلال در فرزندان خود پی نبرند و به دوران نوجوانی و بزرگسالی برسد، زندگی آنان را در زمینه‌های مختلف تحصیلی، روابط شغلی و اجتماعی و حتی ازدواج با مشکل مواجه می‌کند؛ بنابراین برای بهبود این اختلال باید از همان دوران کودکی اقدام شود.

یک روان شناس کودک در این رابطه می‌گوید: اضطراب دوران کودکی بر اثر رابطه و تعامل (بخصوص با مادر) بوجود می‌آید، وقتی کودکان به این حس امنیت و استدلال که " دنیای جایگاه امنی است" نرسند و به دنیا اعتماد نکنند، بنابراین دچار چالشی می‌شوند و، چون برایشان غیرقابل پیش بینی است، مضطرب می‌شوند و بیشترین علایم آن هم به شکل اضطراب و جدایی خود را نشان می‌دهد.

هوشنگ مهدویان افزود: وقتی کودک با اختلال "اضطراب جدایی" مواجه می‌شود، زمانی که قرار است از والدین جدا شده و پا به محیطی دیگر غیر از منزل از جمله مهد کودک، باشگاه ورزشی یا هرجای دیگر، بگذارد، وابستگی‌اش بیشتر می‌شود و این وابستگی هم والدین و هم کودک را عاصی می‌کند و این مساله به این معنی است که مادر نتوانسته بچه را به این استدلال که "دنیای جایگاه امنی است" برساند.

وی اضافه کرد: گاهی اختلال اضطراب می‌تواند مبنا‌های ژنتیکی هم داشته باشد، اما برای این مساله خیلی نمی‌توان روی مسائل بیولوژیکی و ژنتیکی تاکید کرد؛ چرا که اضطراب از جو رابطه بوجود می‌آید، بنابراین اگر قرار باشد آن را کنترل کنیم باید از جو رابطه اقدام کنیم.

مداخلات والد محور

این روان‌شناس کودک ادامه داد: برای کاهش و یا بهبود این اختلال ما به عنوان روان شناس و مشاور، مداخلات والدین محور انجام می‌دهیم، یعنی والدین را به این توجیه می‌رسانیم که اضطرابی که خلق شده، در ارتباط شما با این کودک بوجود آمده است؛ به این معنا والدینی که نتوانسته اند به موقع نیاز‌های فرزندش را پیگیری و یا برآورده کنند، جو مضطربی در وی ایجاد کرده اند.

وی افزود: ما با برگزاری جلسات مختلف با والدین، رگه‌های والدگری آنان را در آورده و در واقع به دنبال علل ایجاد اختلال اضطراب در کودک می‌گردیم چرا که بیشترین اضطراب دوران کودکی ترس از دست دادن پدر و مادر است و باید والدین حس امنیت را در فرزندان خود ایجاد کنند.

والد مضطرب و کنترل گر

مهدویان در جواب این سوال که آیا تک فرزندی در ایجاد این اضطراب تاثیر دارد یا نه؟ که اظهار کرد: جواب این سوال خیلی پیچیده است، چون والدین تک فرزند اگر بخواهند فرزندشان را خیلی به سمت پیشرفت سوق دهند و به معنی دیگر کنترل گر باشند و در تمام مسائل بیش حساسیتی داشته باشد می‌تواند اضطراب زا بوده و کودک را دچار این اختلال کند.

وی اضافه کرد: والدین مضطربی که از آینده فرزند می‌ترسند، با بیش حمایتی باعث می‌شوند کودک نتواند خود را پیدا کند و مدام در فکر پیشرفت جدید و نفر اول شدن باشد، بنابراین مدام استرس و اضطراب دارد و همین امر باعث می‌شود آنگونه که باید نتواند پیش برود.

مدیر مرکز مشاوره رشد اندیشه و رفتار در سنندج ادامه داد: از جنبه دیگر نیز گاهی بچه‌ای که با بدنیا آمدن خواهر یا برادر مواجه شده است، چون قبلا والدین فقط متعلق به خودش بوده‌اند و بعضی حمایت‌هایی که قبل از تولد فرزند دوم داشت را الان ندارد یک حس حسادت و نگرانی در وی شکل می‌گیرد و منجر به اضطراب می‌شود.

وی یادآور شد: والدین رشد یافته، حتی اگر یک فرزند هم داشته باشند، اما کنترل‌گر نباشند، نمی‌توانند اضطراب زا باشند، بنابراین تک فرزندی حداقل در جامعه ما گزینه بدی نیست.

این روان شناس کودک افزود: پژوهش‌های قبلی به ما می‌گوید که کلا تیپ اضطرابی در میان دختران وجود دارد، اما اخیرا این اختلال بیشتر در میان پسران نمود پیدا کرده و دلیل آن هم هیجان طلبی پسران است.

اضطراب حذف نمی‌شود

وی در ادامه اظهار کرد: اضطراب جزوی از سازماندهی روانی ما است و هیچوقت از بین نمی‌رود، اما می‌تواند بهبود پیدا کند؛ آن هم بصورت نُرم، نظام یافته و انضباط ذهنی مدیریت کردن که این مدیریت بیشتر آموزش والدین محور است.

مهدویان اضافه کرد: زوج درمانی که حل شود، اضطراب کودک از بین خواهد رفت، چون برخی از والدین با هم سازگاری ندارند و کودک هم در فضای مضطربی قرار گرفته و به این استدلال رسیده است که" دنیا جایگاه امنی نیست".

غربالگری اضطراب

چند سالی است که سازمان بهزیستی در راستای کنترل اضطراب در میان کودکان طرحی را با عنوان"غربالگری اضطراب" آغاز کرده است که خانواده‌ها با حضور در مراکز مشاوره‌ای و در قالب این طرح از میزان اضطراب کودکان خود مطلع می‌شوند.

این روان شناس کودک اجرای این طرح را اقدامی مناسب برای بهبود اضطراب کودکان برشمرد و اظهار کرد: خانواده‌های کردستانی بویژه در شهر سنندج استقبال خوبی از این طرح دارند و والدین در تمام جلسات شرکت کرده تا بهبود روند درمان، آن را ادامه می‌دهند.

معاون امور پیشگیری بهزیستی کردستان نیز در این رابطه اظهار کرد: شایع‌ترین اختلالات دوران کودکی اختلالات اضطرابی است و بسیاری اوقات علائم این اختلال با فرآیند رشد طبیعی کودک اشتباه گرفته شده و مانع تشخیص و مداخلات به موقع می‌شود.

ناصر کریمیان افزود: اختلال اضطراب کودکی پدیده‌ای گذرا نبوده و در صورت بی توجهی و درمان نشدن تا سنین نوجوانی و بزرگسالی ادامه می‌یابد و موجب افت عملکرد تحصیلی، اجتماعی و شغلی فرد و یا منجر به افسردگی و سوء مصرف مواد مخدر می‌شود.

وی اضافه کرد: طرح غربالگری اضطراب کودکان پنج تا ۶ ساله با هدف شناسایی، تشخیص و درمان به موقع اضطراب کودکان، هرساله توسط دفتر مشاوره معاونت امور پیشگیری بهزیستی استان اجرا می‌شود.

معاون امور پیشگیری بهزیستی کردستان ادامه داد: این طرح با هدف شناسایی کودکان در معرض خطر اضطراب پیگیری می‌شود و همچنین کمکی به والدین برای توجه به نشانه‌های اضطرابی کودکان و ارائه خدمات ارزان‌تر به والدین و کودکان جهت شناسایی و درمان این اختلال است.

وی با بیان اینکه اگر اضطراب در دوران کودکی نادیده گرفته شود، ممکن است در دوران بزرگسالی منجر به برخی بیماری‌های روحی و روانی می‌شود، گفت: طرح غربالگری اضطراب کودکان نیز در راستای شناسایی مشکلات گروه هدف در این حوزه و تلاش برای رفع آن‌ها برگزار می‌شود تا از مشکلات بزرگسالی جلوگیری شود.

پاسخگویی به ۳۴ سوال

کریمیان در ادامه اظهار کرد: طرح غربالگری اضطراب کودکان پنج تا ۶ ساله از سال ۱۳۹۳ شروع شد و براساس آن والدین به فرم پرسشنامه اضطراب که مباحث روان‌شناسی بوده و ۳۴‌سؤال دارد، پاسخ می‌دهند.

وی افزود: تا سال ۱۳۹۸ روند اینگونه بود که هم‌زمان با آغاز کار مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها، مراکز سلامت روان محلی که مراکز سطح اول پیشگیری هستند و در رشته روان‌شناسی یا مشاوره تخصص دارند، جلساتی را برای اطلاع‌رسانی به والدین برگزار و پرسش‌نامه را ارائه می‌کردند.

معاون امور پیشگیری بهزیستی کردستان اضافه کرد: ۲۹ سوال اولیه پرسش‌نامه به بررسی اختلال اضطراب می‌پردازد و اگر نمره کودک بالای ۳۴ بدست می‌آمد او را به مراکز مشاوره دارای مجوز از بهزیستی ارجاع می‌دادند؛ پنج سؤال پایانی نیز درباره استرس پس از سانحه است و اگر والدین به آن‌ها پاسخ مثبت می‌دادند نیز به مرکز مشاوره ارجاع می‌شد.

وی ادامه داد: در سال ۱۴۰۰ با توجه به شیوع بیماری کرونا سازمان بهزیستی کشور اقدام به راه اندازی سامانه غربالگری اضطراب کودکان کرد و از خانواده‌های دارای کودک پنج و ۶ ساله درخواست شد تا از طریق سامانه به نشانی http://moshavereh.behzisti.gov.ir در این طرح ثبت نام کنند.

کریمیان همچنین با اشاره به اینکه طرح غربالگری اضطراب یارانه دارد که به خانواده‌های ناتوان در پرداخت هزینه‌های آموزش و درمان اضطراب تعلق می‌گیرد، گفت: افرادی که تحت پوشش بهزیستی هستند و سامانه به آن‌ها اعلام کرده است باید برای پیگیری موضوع، به مراکز مشاوره مراجعه کنند.

وی یادآور شد: دیگر افرادی که از لحاظ مالی خود را واجد شرایط می‌دانند نیز می‌توانند با مراجعه به ادارات بهزیستی شهرستان مربوطه راهنمایی لازم را دریافت کنند.

معاون امور پیشگیری بهزیستی کردستان یادآور شد: شاید این سوال پیش بیاید که چرا این سن برای غربالگری انتخاب شده است و مثلا چهار یا هشت‌سالگی نه؟ به این دلیل که کودک در سن پنج تا ۶‌سالگی در آستانه ورود به مدرسه است و اختلال‌هایی مثل اضطراب جدایی در همین سنین ایجاد می‌شود.

وی افزود: اصولا اگر اختلال اضطراب کودک قبل از مدرسه کشف و درمان شود بهتر است؛ چراکه از افت تحصیلی جلوگیری می‌کند، ارتباط کودک با دوستان و اطرافیان بهتر می‌شود و ماجرا به دوره نوجوانی و پس از آن کشیده نمی‌شود.

کریمیان ادامه داد: در مجموع ۲ نوع اضطراب داریم که یکی اضطراب آشکار است، مثل اضطراب جدایی از والدین و گاهی هم اضطرابِ پنهان است که علایمش را در قالب دیگری نشان می‌دهد؛ مثلا در قالب لج‌بازی یا پرخاشگری کودک، ترس از تنهایی، ترس از حیوانات و دیگر ترس‌های غیر واقعی، حضور طولانی در سرویس بهداشتی.

روان‌شناس می‌تواند نظر قطعی را در این‌باره بدهد، برای همین توصیه ما به والدین، شرکت در غربالگری اضطراب است.

غربالگری بیش از سه هزار کودک کردستانی

به گفته وی در سال ۱۴۰۱ در استان سه هزار و ۵۵ کودک پنج تا ۶ ساله مورد غربالگری قرار گرفتند و تعداد ۸۳۷ کودک مشکوک به اضطراب شناخته شدند که جهت ارزیابی و مشاوره به مراکز مشاوره فعال در طرح ارجاع داده شدند.

وی اظهار کرد: در حال حاضر ۱۱ مرکز مشاوره غیر دولتی در این طرح فعال هستند که از این تعداد سه مرکز مشاوره تخصصی کودک و نوجوان و مابقی مرکز مشاوره عمومی هستند.

در ۹ شهرستان کردستان هر کدام یک مرکز مشاوره و در شهر سنندج ۲ مرکز مشاوره جهت ارجاع موارد مشکوک در نظر گرفته شده است.

منبع: ایرنا