بالندگی هنر تعزیه‌خوانی به شکل کنونی به دوره قاجار برمی‌گردد که و همه ساله با فرارسیدن ماههای محرم و صفر، پیرغلامان و تعزیه‌خوانان پیشکسوت، واقعه عاشورا و ماجراهای قیام کربلا را در قالب نمایش زنده آیینی برای مشتاقان و علاقه‌مندان به این هنر دینی در نقاط مختلف شهرها و روستاها به اجرا می‌گذارند.

تعزیه‌گردان ها و شبیه خوانان در این نمایش ها سعی می‌کنند با پوشیدن لباس های نزدیک به آن دوران و استفاده از ادوات جنگی کهن مانند نیزه، شمشیر و سپر و خواندن اشعاری حماسی،‌ صحنه های آن مقطع از تاریخ اسلام را بازآفرینی کرده و بینندگان را با عبور دادن از دالان تاریخ به تماشای سرگذشت امام حسین، اصحاب و یارانش بنشانند.

هنر دینی تعزیه در میان مردم و به خصوص اقشار متدین و مذهبی، طرفداران بسیاری دارد و در عین حال با جذابیت های دیداری و سرگرم کننده، کودکان، نوجوانان و جوان‌ترها را با آن برهه از تاریخ و شخصیت های حاضر در آن دوران آشنا ساخته و در شکل گیری اطلاعات تاریخی و نیز شخصیت و هویت دینی آنان نقش کم نظیری دارد.

در عین حال نباید از نظر دور داشت که میدان‌داری رسانه های نوین و فناوری های امروزین در عرصه نمایش، می تواند به تدریج سکه هنر سنتی و دینی تعزیه را نیز از رونق انداخته و عرصه را بر فعالان این عرصه تنگ و تنگ تر کند، که حیات و رونق این هنر و ایجاد انگیزه در دست اندرکاران این شاخه هنر آیینی برای برافراشته نگه داشتن پرچم این هنر، در گرو حمایت همه جانبه مسوولان و تصمیم‌گیران این بخش است.

خراسان، خاستگاه نمایش‌های آیینی

خراسان رضوی و مشهد به عنوان زادگاه حماسه سرای بزرگ حکیم ابوالقاسم فردوسی، آفریننده اثر جاودانه "شاهنامه"، از دیرباز در حوزه هنرهای نمایشی آیینی ایران زمین در اوج بوده است و قدیمی‌ترین گروه های نمایشی و تعزیه‌خوان محرم نیز متعلق به همین خطه بوده اند.

معاون هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد خراسان رضوی در این خصوص گفت:‌ سابقه تعزیه خوانی در مشهد و خطه خراسان به بیش از ۱۵۰ سال قبل برمی گردد و معابر و خیابان این دیار در نقاط مختلف، همواره با صدا و نوای تعزیه خوانان مانوس بوده است.

جواد روشندل افزود: تعزیه خوانی به صورت کنونی بیشتر در مشهد و جنوب خراسان رواج دارد که اوج این هنر نیز در محرم و صفر عرضه می‌شود.

وی اضافه کرد: تعزیه خوانان در مشهد و خراسان رضوی همیشه بی منت و با خلوص نیت به بهترین نحو در عزای امام حسین (ع) هنر خود را به نمایش گذاشته اند اما این هنر آیینی برای زنده ماندن نیازمند حمایت مسوولان و مدیریت شهری است.

روشندل ادامه داد: ایجاد مکانهایی ثابت در نواحی شهری به خصوص در مشهد برای تعزیه خوانی از جمله مطالبات گروه های تعزیه است که در این خصوص با شهرداری رایزنی هایی صورت گرفته است.

معاون هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد خراسان رضوی افزود: گروه های تعزیه خوان در شهرستان ها مشکلات کمتری در زمینه یافتن مکان های مناسب برای اجرای نمایش خود دارند اما در مشهد باید موضوعات ترافیکی و همجواری ها لحاظ شود.

انتظارات پیرغلامان و تعزیه‌خوانان

خراسان رضوی در هنر تعزیه خوانی جایگاه برتر کشور را داشته و به نوعی مهد این هنر است اما حال و روز هنرمندان و پیشکسوتان این حوزه در روزگار کنونی چندان تعریفی ندارد.

یکی از پیرغلامان اهل بیت (ع) و از پیشکسوتان هنرهای نمایشی خراسان رضوی  لازمه زنده نگه داشتن هنر تعزیه خوانی را حفظ هویت این آیین بیان کرد و افزود: مردم علاقه فراوانی به تعزیه خوانی خیابانی دارند.

سیدیحیی عطایی افزود: باید مکانهایی در مسیرهای پرتردد و شلوغ برای اجرای برنامه گروه های تعزیه اختصاص داده شود تا انس مردم با این هنر حفظ شود.

یکی دیگر از فعالان عرصه تعزیه خوانی در مشهد اظهار کرد: اکنون جامعه ما در معرض تهاجم فرهنگی دشمنان است،‌ بر این اساس می توان با تقویت فعالیت های فرهنگی و حمایت از عناصر فعال در این حوزه، تهاجمات دشمنان را خنثی و بی اثر کرد.

سیدمهدی عطایی اضافه کرد: هرچقدر هنرمندان ما واقعه عاشورا و داستان های کربلا را زیباتر، به‌روزتر و بر مبنای روایات و اسناد متقن تاریخی به تصویر بکشانند، حقیقت فلسفه قیام حضرت سید الشهدا (ع)، آزادی و انسانیت را بهتر می توان برای جوانان و نوجوانان تبیین کرد.

وی اضافه کرد: متاسفانه برخی از تعزیه‌ خوانان تنها به دنبال گریاندن مردم هستند و فلسفه اصلی نهضت عاشورا و اهداف و ویژگی های اصلی قیام سیدالشهدا که آن را در جهان شاخص کرده، در تعزیه‌ها گم است.

عطایی ادامه داد: گروه های تعزیه به ادوات و تجهیزات مناسب و نیز اعتبارات لازم برای فعالیت و اجرای برنامه نیاز دارند، اجاره سالن های نمایش و نیز رقم دستمزد بازیگران بالا است که برای تامین آن نیازمند حمایت بیشتر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هستیم.

وی روزآمد شدن تعزیه ها را ضروری خواند و گفت:‌ لازم است برای جلب مخاطبان امروزی تعزیه‌ها با سبک جدید و متفاوتی اجرا شود و نسخ این نمایش‌ها به روز رسانی شود.

یک تعزیه گردان نیز اظهار کرد: باید از تعزیه خوانها حمایت شود، این قشر هنرمند نباید دغدغه معیشتی داشته باشند.

علی آزادنیا افزود: باید زمینه ای فراهم شود تا تعزیه خوان ها به جای اجرای برنامه در آرامستان ها و حواشی شهر، بتوانند هنر خود را در نقاط مناسب و پرتردد شهر به نمایش بگذارند.

مشهد باید مرکز نمایش‌های آیینی باشد

یک کارشناس هنرهای نمایشی و مدرس تئاتر نیز اظهار کرد: برای تعزیه ‌خوانی باید مکان هایی در بهترین نقاط شهر پیش بینی و ایجاد شود، و در شرایطی که در بیشتر مناطق کشور مکانهای زیبا برای اجرای تعزیه با مدرن ترین تجهیزات وجود دارد، در مشهد به این موضوع توجه چندانی نشده است.

فرشید تمری افزود: باید شهرداری مکانهای ثابتی را برای تعزیه خوانی پیش بینی و آماده کند، مشهد باید مرکز نمایش های آیینی در کشور باشد و مسوولان فرهنگی در این خصوص اهتمام داشته باشند.

وی تاکید کرد: آیین سنتی تعزیه باید سنتی باقی بماند، اینکه این هنر در طول تاریخ سینه به سینه منتقل شده، به دلیل سنتی بودن آن است.

فقدان بودجه ای برای حمایت از گروه‌های تعزیه خوان

هم اینک تنها حمایت از گروه های نمایشی و تعزیه خوان، صدور مجوز اجرا است، بودجه دولتی برای حمایت از این گروه ها تاکنون اختصاص نیافته استکارشناسی هنرهای نمایشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: هم اینک تنها حمایت ما از گروه های نمایشی و تعزیه خوان، به صدور مجوز اجرا محدود است.

علی اصغر لشکری افزود: تاکنون بودجه دولتی برای حمایت از این گروه ها اختصاص نیافته است و از سویی اگرچه شهرداری مشهد چند سالی است که در نقاط مختلف شهر مکان هایی را برای اجرای این گروه ها تعبیه کرده و دستمزدی نیز پرداخت می کند، اما این پرداخت ها نیز زمانبر است.

وی تاکید کرد: باید شهرداری فضاهایی دائمی را در مکانهای پرمخاطب نظیر بوستان های ملت و کوهسنگی برای اجرای گروه های تعزیه خوان اختصاص دهد تا این نمایش ‌ها تماشاچی ثابت داشته باشند.

وی گفت: هنر نمایشی تعزیه باید به روز به جوانان انتقال داده شود، در کنار استفاده از تجارب پیشکسوتان، جوانان نیز باید ورود فعالی به این حوزه داشته باشند تا مانند نمایش سنتی سیاه‌بازی با مرگ این آیین مواجه نشویم.

حمایت از نمایش‌های آیینی در بوستان‌های بزرگ شهر

معاون فرهنگی و هنری سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد نیز اظهار کرد: به منظور حمایت از گروه های تعزیه‌خوان، درخواست های ارائه شده توسط این گروه ها برای دریافت مجوز مکان نمایش به سرعت بررسی شده و در صورت نبود مشکل خاصی با آن موافقت می شود.

اکران تصاویر ۳۶ نفر از پیرغلامان اهل‌بیت(ع) در ۴۷ قاب عکس مفاخر در سطح شهر مشهدیوسف اسماعیل‌زاده افزود: برای ایام محرم و صفر امسال نیز برای اجرای برنامه های تعزیه خوانی در پنج بوستان بزرگ شهر از جمله "رودپارک، ملت و کوهسنگی" فضاهایی تعیین و آماده سازی شده است.

وی گفت: همچنین با آغاز ماه محرم تصاویر ۳۶ نفر از پیرغلامان اهل‌بیت(ع) در قالب ۴۷ قاب عکس به عنوان مفاخر فرهنگی در سطح شهر به نمایش درآمده است.

منبع؛ ایرنا