مردم دارالعباده یزد از گذشته‌های دور ارادت خود را به اهل‌بیت ثابت کردند و به‌ نوعی پرچم‌دار عزای امام حسین (ع) در محرم و صفر هستند، این مردم مانند تمامی اقوام  ایرانی آداب و رسوم خاص خود را در دهه‌های محرم و به خصوص روز تاسوعا و عاشورا دارند.

عشق به  اباعبدالله الحسین (علیه السلام) نسل به نسل منتقل  و هر روز حرارتش در قلب مومنین دارالعباده شعله‌ورتر می‌شود، در استان یزد هم  شور حسینی در مردم به ویژه جوانان و نوجوانان با سیاه پوش کردن هر کوی و برزن، برافراشتن پرچم‌ها و بیرق سیاه به یاد مظلومیت امام حسین و خاندانش در کوچه‌ها و خیابان از روز‌های قبل محرم نمایان است.

مراسم پوش کشی  

یکی از آیین‌های روضه خوانی، پامنبری بود؛ پامنبرخوان‌ها افرادی سید و خوش صدا بودند که اکثراً هم دو نفر بودند که با صدای بلند در مرثیه امام حسین (ع) و با هدف نظم بخشیدن به مجلس تا اینکه روحانی بعدی به منبر بیاید مرثیه می‌خوانند.

 روضه‌های معروف شامل روضه حضرت علی اکبر (ع)، حضرت علی اصغر (ع)، حضرت ابولفضل (ع) و روضه الوداع بود که روضه الوداع از پرشورترین و سوزناک‌ترین روضه‌ها محسوب می‌شد که در آن حادثه کربلا و وداع امام حسین (ع) با پسر یزرگش گفته می‌شد.

 آیت الله صدوقی، حاج غلامرضا فقیه خراسانی، آیت الله مدرسی، محمد علی علومی و شیخ محمد زارچی از جمله روضه خوان‌های معروف یزد هستند که نقش مهمی در پاسداری از ارزش‌های عاشورایی ایفا کردند.

پوش پارچه محکم و به نقوش واقعه کربلا مزین است و توسط مردم برپا می‌شود تا عزاداران حسینی از سرما و گرما در امان باشند، در زمان پوش بالا کردن هم چاووشی خوانان اشعاری را در رابطه با حادثه کربلا می‌خوانند.

دوستداران امام حسین و جوانان قوی بنیه پوش را بالا می‌کشند، پوش روی تیرک بنا و استوار می‌شد و با گفتن یا حسین و یا ابوالفضل بالا کشیده می‌شد و بعضی از افراد قربانی کرده و یا صدقه می‌دادند تا اتفاقی نیافتد و در پایان هم نقل و شربت توزیع کرده و برای کسانی که پوش می‌کشیدند دعا می‌کنند.

پوش پارچه سفیدی بود که کارخانه هراتی در یزد بافت آن‌ها را بر عهده داشت و پوشدوز‌ها پارچه‌های عریض را به هم وصل می‌کردند و نقوشی مانند شیر، فرشته، شمشیر، درخت سرو و ... بر روی آن می‌دوختند.

مراسم جوش دوره در یزد

جوش دوره یکی از سبک‌های عزاداری است به این نحو که عده‌ای به صورت دایره‌وار می‌ایستند و با یک دست کمر بغل‌دستی خود را گرفته و با دست دیگر سینه می‌زنند؛ سادات هم در سر دسته این عزاداری می‌ایستند و به اجرای جوش می‌پردازند.

عزاداران حسینی در روز تاسوعا به دو دسته تقسیم می‌شوند و با اشعاری محزون در حالی که به سینه می‌زنند و یک پای خود را جلو و پای دیگر را به عقب و سپس پای راست بلند کرده و به زمین می‌زنند به دور علمی که وسط محل عزا داری نصب شده می‌چرخند در این روز برای افرادی که در طول سال یعنی از محرم پارسال تا تاسوعای امسال از دنیا رفته اند جوش دوره می‌زنند.

مراسم‌های روضه خوانی، سخنرانی، دست‌های سینه زنی و زنجیرزنی یزد از شهرت خاصی برخور دارند و از هیات‌های معروف یزد می‌توان هیات فهادان، علقمه، خلف باغ، باغ گندم، بعثت، خرمشاه، گنبدسبز، پنبه کاران و مسجدجامع را نام برد.

سبک خاص عزاداری یزدی ها در محرم

در یزد نیز مانند بسیاری از شهر‌های کشور، هیئت‌های عزاداری در قالب هیئت سینه‌زنی و زنجیر زنی تشکیل می‌شود قدمت برخی از هیئت‌های استان یزد به قرن‌ها می‌رسد که آداب و سنن و حتی تجهیزات عزاداری نسل به نسل به یادگار گذاشته شده به گونه‌ای که حفظ و صیانت از آن سرلوحه کار دست‌اندرکاران هیئت‌های عزداری در هر دوره است.

کریمی پژوهشگر مسائل فرهنگی و مذهبی یزد گفت: نوحه‌های شورانگیز یزد و مداحان یزدی شهره عام و خاص هستند.

او افزود: ضرب آهنگ سینه زنی یزدی‌ها بصورت سه ضرب چهارضرب، پنج ضرب، شش ضرب و بالاتر و در برخی از محله‌های شهر یزد این نوحه‌ها با ضرب آهنگ حماسی است که در نوع خود کم نظیر است.

کریمی گفت: برخی افراد همچنین در دهه اول محرم بین مردم و دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی شربت و شیر و آش و غذا توزیع می‌کنند.

همه این نذورات بهانه‌ای است برای عرض ارادت مردم متدین یزد به خاندان اهل بیت (ع) و  یزدی‌ها صاحب مجالس، مراسم و نذورات خود را این خاندان می‌دانند.

 مردم نذر‌ها را برای برآورده شدن حاجت هایشان ادا می‌کنند.

مراسم تعزیه خوانی در روز عاشور 

نمایش کاروان اسیران کربلا، بازار شام و شبیه سازی شمربن ذی الجوشن، حارث و گهواره علی اصغر و همچنین اجرای تعزیه و به آتش کشیدن خیمه‌های فرزندان امام حسین (ع) از برنامه‌های عزاداران یزدی در عصر روز عاشورا است.

وی ادامه داد: طبق این سنت در این روز که پیشینه آن به هفتاد سال قبل می‌رسد، هیئتی با عنوان بنی‌اسد درحالی که لباس سیاه بر تن دارند با در دست داشتن بیل، کلنگ و ریختن مقداری کاه بر سر به یاد مظلومیت شهیدان و آمادگی برای دفن پیکر شهدای کربلا عزاداری می‌کنند.

نخل برداری از دیگر آداب عزاداری یزدی ها

نخل برداری از دیگر آداب عزاداری در این استان که اوج و شکوه عزداری مردم این خطه کویری است.

مراسم نخل برداری از ویژگی‌های منحصر به فرد مراسم محرم و عزاداری در یزد محسوب می‌شود که با همکاری و همیاری گوناگون اهالی در تمام مراحل مراسم، از کمک مالی و تهیه چوب و دیگر وسایل آن گرفته تا کمک در تزئین و عَلَم کردن آن و حمل آن در روز عاشورا و ... برگزار می‌شود و جالب اینکه در برخی موارد، زرتشتیان یزد نیز در ساختن نخلها، همیاری و همکاری دارند، زیرا آنهاحضرت سیدالشهدا (ع) را هم سر شهر بانوی ایرانی دانسته و نسبت به ایشان احترام و ارادت خاصی قائل هستند.

در گذشته مراسم آذین بندی و آماده کردن نخل‌ها برای ایام عزاداری ماه محرم با یک فراخوان، بسیج همگانی اهل محل و یا آبادی صورت می‌گرفت.

رسم سنتی بر این شکل بود که وقتی می‌خواستند نخل‌ها را برای انجام مراسم محرم و عاشورای حسینی آماده کنند، چند روز پیش از فرارسیدن محرم، آیین‌هایی برای گرد آوری کمک‌های گوناگون از مردم انجام می­‌شد و مردم نیز از یک تکه ریسمان گرفته تا پارچه ­، خنجره، دشنه، سپر‌ها و دیگر زیور آلات را برای آذین بندی هرچه باشکوه‌تر نخل چراغ‌های الوان، آیینه ­ها، پیاله، زنگوله­، ­به میدان‌های محل تحویل می‌دادند.

حتی در برخی موارد درختانی به این منظور وقف می‌شدند تا در زمان کهنسالی درخت از چوب آن برای مرمت نخل استفاده شود.

نخل یک سازه چوبی است که قسمت جلو و عقب آن از قطعات کوچک چوب به شکل نخلی بزرگ و شبکه شبکه ساخته شده و وسط آن با چوب اسکلت بندی شده است.

برای پایه­‌های آن، چهار قطعه چوب به صورت عمودی در چهار طرف و برای بلند کردن آن چند قطعه چوب به صورت افقی تعبیه شده است. برای بستن آن، تعدادی از خدام حسینیه از صبح هشتم محرم دست به کار می‌شوند.

آن‌ها بر روی پارچه مشکی و در جلو و عقب آن، خنجر، آیینه ­های بزرگ و نیز یک سازه چوبی به شکل سرو در جلو و عقب نصب می‌کنند که این کار تا ظهر روز نهم محرم ،تاسوعا، ادامه می‌یابد­.

مردم و عزاداران هر کدام از عناصر به کار برده شده در نخل را نمادی از یک حادثه و متعلق به شخص خاصی در حادثه کربلا می‌دانند.

چوب نخل سیاهپوش به عنوان نماد تشییع سیدالشهدا(ع)،  نخل شمشیر و نیزه‌ها نماد تیر و نیزه‌های وارد شده بر بدن امام حسین (ع) ، سرو نخل نماد قد و قامت علی اکبر (ع)، آیینه به عنوان نور وجود مبارک امام حسین (ع)، علم‌هایی که بر نخل بسته می‌شود نماد علمدار امام حسین (ع)، پارچه‌های زینتی که برنخل میبندند به عنوان حجله حضرت قاسم (ع)، زنگ‌هایی که در قدیم بر آن می‌بستند به عنوان زنگ کاروان امام حسین (ع)، عزادارانی که نخل را بر می‌دارند به عنوان تشییع کنندگان برای مردم شناخته شده است.

هر چند امروز نخل‌هایی با این وسعت تزئین کمتر دیده می‌شود و تنها به سیاه پوش کردن و تزئینات ساده بسنده می‌شود، اما باز هم نخل بندی و نخل گردانی، آیینی باشکوه است که با عظمت خاصی در بین یزدی‌ها برگزار می‌شود و ازجمله آیینه ایی است که کمتربه فراموشی سپرده شده و از همه مهمتر اینکه کمتر دچار تحریف شده است.

نخل‌ها پس از آذیین بندی بسیار سنگین‌تر از آنچه هستند می‌شوند و وزن برخی نخل‌ها نظیر نخل میدان امیرچخماق یزد که از جمله نخل‌های بزرگ استان یزد به شمار می‌رود یا نخل تفت به چندین تن می‌رسد و برای نخل گردانی نیاز به حضور و همکاری شاید صد مرد قوی هیکل است.

نخل‌های میدان بعثت، امیر چخماق و میدان امام تفت از جمله نخل‌های معروف یزد هستند و مراسم نخل برداری عصر روز عاشورای میدان امام تفت که تا غروب روز عاشورا ادامه دارد از شکوه وجلال خاصی برخوردار است.

طباطبایی با اشاره به برگزاری مراسم شام غریبان در این استان گفت: در این مراسم عزاداران به یاد فرزندان اباعبدالله الحسین (ع) آرام و با دردست داشتن شمع و حرکت در کوچه پس کوچه‌های تاریک عزاداری می‌کنند.

نخل‌ها در دیگر ایام سال بدون تزئیین در کنار حسینه ها، تکایا و میادین بزرگ شهر قرار دارند و سنبل عشق و ارادت مردم یزد به امام حسین (ع) به شمار می‌روند و مردم نسبت به آن احترام وارادت خاصی قائل هستند.

روز ۱۳ محرم نیز هیات‌ها و دسته‌های عزاداری با حضور در محل اقامه نماز جمعه در مسجد ملااسماعیل با حضور نماینده ولی فقیه وامام جمعه یزد، علما، روحانیون و جمع کثیری از مردم به عزاداری می‌پردازند و بازار یزد در این روز تعطیل است.

این فرهنگ و باور مردم استان یزد همچنین مراسم ویژه عزاداری به عنوان یکی از فرهنگ‌های ملی در فهرست آثار معنوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

موسوی استاد تاریخ دانشگاه یزد افزود: آیین ویژه‌ای هم روز سیزدهم محرم براساس یک سنت دیرینه و به یاد سومین روز شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و یاران با وفایشان برگزار می‌شود.

برای دیدن مراسم باشکوه عزاداری امام حسین (ع) در استان یزد بسیاری از توریست‌های کشور‌های خارجی و حتی مردم سایر نقاط کشورمان در روز عاشورا به استان یزد سفر می‌کنند و درمراسم نخل گردانی که یکی از پرشور‌ترین مراسم عزاداری امام حسین (ع) است شرکت می‌کنند.

البته این مراسم در شهرستان‌هایی نظیر تفت، مهریز و یزد بسیار ویژه وبا شکوه خاصی نسبت به سایر شهرستان‌ها برگزار می‌شود و جمعیت بسیاری حتی از مرکز استان برای تماشای این مراسم به تفت و مهریز می‌روند.

 همه ساله  در محرم  مراسم‌های مختلف عزاداری با آداب و سبک خاصی  برگزار می شود  به یزد، حسینیه ایران ، سفر کنید و با سبک عزاداری یزدیها در این ایام آشنا شوید.