استفاده بی رویه از سفرهای های آب زیرزمینی،عدم مدیریت مصرف بهینه آب در حوزه های کشاورزی، خانگی و صنعتی، کاهش بارش برف و باران و تداوم خشکسالی در منطقه کاشان روز به روز بر شدت و پیامدهای تخریبگر پدیده فرونشست زمین می افزاید.

این وضعیت تا آنجا پیش رفته که اکنون نه تنها تامین آب مورد نیاز برای منطقه شمال استان اصفهان دشوار شده، بلکه نشست زمین یا پدیده فرونشست روز به روز عمق بیشتری پیدا می کند و اگر فکری برای این پدیده نشود، به زودی زمین دهان بازکرده و همه چیز را خواهد بلعید که این شرایط عواقب بسیار ناخوشایندی را برای ساکنان منطقه رقم خواهد زد.

فرونشست، فروریزش یا نشست سطح زمین است که می تواند علت های متفاوتی داشته باشد اما علت اصلی به وجود آمدن این شکافهای عمیق در دشت کاشان، چیزی جز مصرف بی رویه آب های زیرزمینی و عدم مدیریت صحیح منابع آب نیست.

این شکاف ها زیرساختهای شهرها را ارجمله راه ها،مناطق مسکونی و املاک تجاری نشانه گرفته اند و تشدید آنها ممکن است اتفاقات ناخوشایند و جبران ناپذیری را برای منطقه کاشان در پی داشته باشد.

برداشت بی رویه آب از سفرها های آب زیرزمینی، علت اصلی فرونشست ها در دشت کاشان

رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان  به بحرانی بودن وضعیت منابع آبی کاشان اشاره کرد و گفت: وجود هزار چاه ائم از مجاز و غیرمجاز در دشت کاشان برآورد می شود،۲۵۵ میلیون متر مکعب میزان آبی است که در سال از آبخوان کاشان تخلیه شده و ۹۰ درصد آن در حوزه کشاورزی مصرف می شود.

 رضا قضاوی افزود:از میزان ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب برداشتی از آبخوان کاشان،۲۲۰ میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی استفاده می شود و ۶ میلیون متر مکعب آب در بخش صنعت و ۶ میلیون متر مکعب آب در بخش شرب استفاده می شود.

وی اظهار کرد:از میزان ۲۲۰ میلیون متر مکعب آب برداشتی برای بخش کشاورزی تنها ۳۰ درصد آن به زمین نفوذ می کند،دمای بالا موجب تبخیر ۷۰ درصد آب می شود.

رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان بیان کرد:بزرگ ترین معضل ما در دشت کاشان مربوط به حوزه کشاورزی است،اضافه برداشت سالانه آب در دشت کاشان ۳۵ میلیون متر مکعب است و این میزان اضافه برداشت افت ۶ دهم متر در سال را به همراه دارد.

آبخوان کاشان تا ۵۰ سال آینده تخلیه می شود

قضاوی گفت: طبق مطالعات این دانشکده تا ۴۰ سال پیش ارتفاع لایه آب دار سفره های زیرزمینی ۱۱۰ متر بود،در حال حاضر ارتفاع لایه آب دار به ۶۰ متر رسیده و با این روند اگر مشکل هجوم آب شور به آب شیرین پیش نیاید،۵۰ سال اینده آبخوان کاشان تخلیه می شود.

وی افزود:مشکل دیگری که دشت کاشان با آن مواجه است مجاورت با دریاچه آب شور است و اگر این افت ارتفاع لایه آب دار ادامه یابد دیگر آب شیرین در دشت کاشان باقی نمی ماند.

وی اظهار کرد:در برخی نقاط این تعادل از بین رفته و آب بعضی از چاه ها شور شده است،وضعیت دشت کاشان به لحاظ منابع آب بحرانی است.

رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان بیان کرد: در دنیا میزان تولید محصول کشاورزی به ازای هر متر مکعب آب،۲.۵ کیلوگرم محصول تولید می شود،در حالیکه این میزان در کشور کمتر از یک کیلوگرم است.

قضاوی گفت:در کشورهای توسعه یافته برای استفاده از یک متر مکعب آب ۲.۵ دلار آورده مالی حاصل می شود اما در ایران این آورده کمتر از یک دهم دلار است،برای تولید یک کیلوگرم میوه طالبی،۳۵۰ لیتر َ آب مصرف شده و هر کیلوگرم طالبی پنج هزار تومان فروخته می شود و این تولید کشاورزی آب بر به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد.

کشاورزی به روش کنونی سفره های آب زیرزمینی را نابود می کند

وی افزود:برای تولید یک کیلوگرم گندم در دشت کاشان هزارو ۵۰۰ لیتر آب استفاده می شود،باید به سمت جایگزینی این محصولات با محصولات کم آب بر باشیم وگرنه سفره های آب زیرزمینی با این نوع کشاورزی نابود می شود.

وی اظهار کرد: منابع آب زیرزمینی میراثی است که طبیعت به ما هدیه کرده،از صد سال قبل و با ورود صنعت به داخل کشور به دلیل عدم فرهنگ سازی برای استفاده بهینه از صنایع دچار آسیب شد،حفرچاه های عمیق در دشت کاشان شروع شد و عمق برداشت حداکثر ۱۰ متر بود اما امروز با ورود صنعت حفاری و توسعه برداشت آب منابع آبی کشور و به تبع آن کاشان در حال نابودی است.

رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان بیان کرد: فرونشست زمین پدیده ای غیر قابل برگشت است،بارندگی فراوان هم نمی تواند حفره های مسدودشده سطح زمین در اثر فرونشست زمین را باز کند و انسان قادر به ترمیم آن نیست چون آبخوان نابود می شود.

قضاوی گفت:وقوع سیلاب،عدم نفوذ پذیری زمین،خطر تخریب جاده ها و منازل مسکونی از آسیب های پدیده فرونشست زمین است،طبق مطالعات دانشگاهی به ازای هر ۱۰ متر افت سطح آب زیرزمینی احتمال وقوع ۵۰ سانتی متر فرونشست وجود دارد،در کاشان در سال ۶۰ سانتی متر در سال فرونشست زمین را دارمی که طی ۱۰ سال نیم متر فرونشست زمین خواهیم داشت.

وی افزود:میانگین بارش در کاشان ۱۳۰ میلی متر در دراز مدت است،عمق آب زیرزمینی در دشت کاشان در منطقه جنوب غرب ۱۵۰ متر و در منطقه جعفرآباد ۱۰ متر است،عمیق ترین نقطه در منطقه خوزآب با ۱۵۰ متر عمق است،افزایش تعداد چاه ها این شرایط را برای دشت کاشان ایجاد کرده است.

وی اظهار کرد:میانگین مصرف هر نفر آب در مناطق شهری در کشورهای توسعه یافته ۸۰ لیتر است،در ایران هر نفر در روز ۲۲۰ لیتر آب مصرف می کند،راندمان آبیاری دینا در بخش کشاورزی ۶۵ درصد است اما در ایران ۳۰ درصد است یعنی هدررفت آب در کشور ما در بخش کشاورزی ۷۰ درصد است.

محصولات کم آب بر جایگزین محصولات پر آب شود

رییس دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان بیان کرد:اگر بخواهیم با مشکل فرونشست در دشت کاشان به درستی مقابله کنیم یا باید کشاورزی در این منطقه تعطیل شود و یا به جای تولید محصولات پرآب بر ازجمله هندوانه،طالبی،گندم و غیره ، تولید محصولات کم آب بر جایگزین شود.

قضاوی گفت:در دشت کاشان اگر بهره بردای بیش از حد از آب های زیرمینی متوقف نشود به زودی فرونشست مناطق شهری را درگیر می کند،باید بررسی شود اگر در دشت کاشان استعداد کشاورزی ضعیف است از اجرا کشاورزی به روش های سنتی با محصولات پرآب بر جلوگیری شود،بحص پرورش ماهیان زینتی بسیار درآمد زاست و اگر کشاورز به جای کشت ۱۰ هکتار زمین به پرورش ماهی زینتی روی َآورد هم درآمد بیشتری داشته و هم سفرهای آب زیرزمینی حفظ می شود.

وی افزود:پدیده فرونشست زمین به مثابه یک اژدهای دمان است و به زودی فراگیر می شود،باید آبیاری به روش نوین جایگزین آبیاری قطره ای شود و تغییر الگوی کشت در این منطقه ضروری است.

وی اظهار کرد:اگر از یک چاه کشاورزی بیش از میزان مجاز آب استفاده می شود باید اداره کل آب منطقه ای آن چاه را پلمب کرده به جریمه نقدی اکتفا نکنند.

فرونشست در منطقه طاهرآباد و روستای فخره در سال ۱۳۹۵ مشاهده شد

دانشیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان هم گفت:سال ۱۳۹۵ پیمایش صحرایی در خصوص فرونشست زمین در همه دشت کاشان شامل هزارو ۵۷۰ کیلومتر مربع انجام شد،آن موقع در روستای فخره شهر ابوزیدآباد شکاف های بزرگی با عمق زیاد را مشاهده کردیم ،در منطقه طاهر آباد و اطراف روستای یزدل هم فرونشست مشاهده شد.

ابراهیم امیدوار افزود:در بخش های از دشت آران و بیدگل و در قسمتی از روستای سن سن بعد از راه آهن به سمت مرکز دشت هم عوارض فرونشست مشاهده شد اما بیشترین تراکم فرونشست زمین در منطقه طاهر آباد و روستای فخره مشاهده شد.

وی اظهار کرد:بیشترین افت آب زیرزمینی با ۶ دهم متر در منطقه روستای فخره ابوزیدآباد و مرکز دشت و منطقه طاهر آباد مشاهده شد و در سال ۱۳۹۸ با تکنیک های تداخل سنجی راداری و تصاویر ماهواره ای در خصوص فرونشست تحقیقی انجام شد که به طور متوسط پدیده فرونشست در دشت کاشان در مناطق مختلف در طول سال از یک سانتی متر تا ۹ سانتی متر مشاهده شد.

افت آب زیرزمینی پدیده فرونشست را تشدید می کند

این استاد دانشگاه کاشان بیان کرد:هر جایی که بیشترین افت آب زیرزمینی را داشته از جمله طاهرآباد و فخره دچار بیشترین فرونشست زمین شده است.

امیدوار گفت: هرچند پدیده فرونشست غیرقابل جبران است اما اگر سفره های آب زیرزمینی به درستی تغذیه شود و برداشت آب از چاه های کشاورزی کاهش یابد روند گسترش فرونشست در دشت کاشان به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.

وی افزود: اکنون از اقامتگاه گردشگری مارال در کنار اتوبان امیرکبیر تا ابوزیدآباد این فرونشست قابل مشاهده است و طول آن حدود ۱۰۰ کیلومتر است،در مناطق مختلف دشت کاشان هم ترک هایی وجود دارد که قابل مشاهده نیست و امتداد آن به مرور وارد شهر شده و مناطق شهری را دچار خطر می کند.

وی اظهار کرد:اگر سطح آب های زیرزمینی به این شکل کاهش یابد تا ۵۰ سال آینده کاشان خالی از سکنه می شود،فونداسیون شهر و زیرسازی آن با فرونشست زمین درحال نابودی است،جمع آوری و مدیریت آب رواناب های شهری برای مصارف غیرشرب ،تغییر الگوی کشت و تعطیل کردن چاه های برداشت آب ضروری است.

دانشیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه کاشان هم گفت:در دنیا مناطقی بوده که به لحاظ فرونشست در حالت بحرانی قرار داشته اند اما با مدیریت صحیح مشکل آنها رفع شده است.

راندمان آب در بخش کشاورزی کمتر از ۳۰ درصد است

امیدوار افزود:میزان برگشت آب کشاورزی در دشت کاشان کمتر از ۳۰ درصد است و باید برای این معضل راهکارهایی ازجمله کشت گلخانه ای به کشاورزان ارائه شود تا راندمان مصرف آب ما در بخش کشاورزی به ۹۰ درصد برسد.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان هم گفت:۳۵ دشت مطالعاتی در استان داریم که از این تعداد ۲۹ دشت مواجه با افت سطح آب زیرزمینی داشته و به طور متوسط هر سال نیم الی یک متر افت ارتفاع آب در سطح آب های زیرزمینی را داشته است.

منصور شیشه فروش افزود:دشت های اصفهان،کاشان،اردستان،گلپایگان و غیره در سال های اخیر به دلیل برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی و کاهش بارش ها دچار کاهش جدی سطح اب زیرزمینی شده اند.

وی اظهار کرد:طبق دسته بندی اداره کل آب منطقه ای اصفهان، دشت کاشان به دلیل برداشت بی رویه آب از سفره های آب زیرزمینی دشت ممنوعه بحرانی است،فرونشست زمین نتیجه برداشت بی رویه آب از سفره آب زیرزمینی است،در سال های اخیر در اثر برداشت بی رویه آب در مناطقی ازجمله ابوزیدآباد،لتحر و آران و بیدگل زبانه های فرونشست قابل مشاهده است.

نرخ فرونشست در دشت کاشان بین پنج تا ۱۵ سانتی متر است

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان هم گفت:پهنه بندی خطر فرونشست زمین انجام شده و سازمان زمین شناسی با نصب دستگاه جی پی اس و انجام مطالعات میدانی نرخ فرونشست زمین را اعلام کرده و این نرخ در کاشان بین پنج تا ۱۵ سانتی متر است.

شیشه فروش افزود: طبق قانون ،وزارت راه و شهرسازی باید ارزیابی خطر ساختمان های بلندمرتبه در حوادثی ازجمله فرونشست زمین و زلزله انجام دهد و کارگروه شهرستانی آن با عنوان کمیته پایش ایمنی ساختمان ها در برابر حادثه در اداره های راه و شهرسازی شهرستان ها ایجاد شده است.

وی اظهار کرد: ۱۰ تیم گشت و نظارت در کاشان کار شناسایی و برخورد با چاه های غیرمجاز و توقیف دستگاه های حفار غیرمجاز را انجام می دهد.

۳۸۵ کنتور هوشمند روی چاه های کشاورزی نصب شد

مدیر امور آب کاشان هم گفت: برای جلوگیری از فرونشست در محدوده دشت کاشان که شامل شهرستان های کاشان و آران و بیدگل است،باید از اضافه برداشت آب جلوگیری شود،این اداره از سال ۱۳۷۵ تاکنون ۴۳۷ حلقه چاه غیرمجاز در راستای صیانت از سفره های آب زیرزمینی مسدود و ۳۸۵ دستگاه کنتور هوشمند بر روی چاه های مجاز شهرستان نصب شده است.

محمدرضا نرگسیان افزود:اگر مصرف آب از میزان مجاز بیشتر شود آن چاه پلمب خواهد شد،کارت شارژ چاه تمدید نمی شود.

مدیر امور آب کاشان بیان کرد: مردم در صورت مشاهده هرگونه تخلف ازجمله ساخت و ساز در بستر رودخانه ها،حفر چاه غیرمجاز و انتقال و فروش آب مراتب را به سامانه تلفتی ۳۸۴۸ اطلاع دهند

محمدرضا نرجسیان افزود:۳۵ میلیون متر مکعب کسری تجمعی آب در دشت کاشان داریم،شهرستان کاشان سالانه ۵۰ سانتی متر افت سطح آب زیرزمینی دارد و این روند از سال ۱۳۷۰ شروع شده است.

واقعیت این است که حال سفره‌های آب زیرزمینی در دشت کاشان مساعد نیست و همین که سالانه تا ۵۰ سانتی متر سطح آب در این منطقه کاهش می‌یابد وقوع رخدادهایی چون فرونشست، تخریب منازل و راه‌ها، خشکی باغات و مزارع و حتی کمبود آب آشامیدنی در سال‌های آینده در این منطقه محتمل است ،کارشناسان و محققان صنعت آب تغییر الگوی کشت، استفاده از روش‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی مصرف آب در بخش مصارف خانگی، کشاورزی و صنعت و آگاه سازی مردم نسبت به الگوی مناسب مصرف را جمله مهمترین راهکارها و راه حل‌ها برای مدیریت پدیده فرونشست بیان کردند.

دشت‌ کاشان روزگاری نه چندان دور ،آب‌های زیرزمینی و قنات‌های پرآب داشت که امروز این قنات ها و دشت آن در حال فرو رفتن است، خطر فرونشست باید به صورت جدی مورد توجه مسوولان و مردم قرار گیرد.

شهرستان کاشان با جمعیت افزون بر ۳۶۴ هزار نفر در فاصله ۲۰۰ کیلومتری شمال اصفهان قرار دارد.

منبع: ایرنا