خراسان جنوبی با دارا بودن بیش از ۱۷ هزار هکتار سطح زیر کشت زرشک، بیش از ۹۸ درصد زرشک ایران را در اختیار دارد. علی رغم اینکه این دیار یکی از مهم‌ترین و با کیفیت‌ترین تولیدکنندگان زرشک به شمار می‌رود، مشکلات زیادی در زنجیره کشت زرشک و در لایه‌ها و سطوح مختلف دست به دست هم می‌دهند تا در نهایت کشاورز با اشک نسبت به وضعیت موجود اعتراض کند.

از سویی دیگر کشاورزی در خراسان جنوبی قدمتی چند صد ساله داشته و بخش مهمی از زندگی اقتصادی کویرنشینان را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که طی سال‌های اخیر آفت به جان درختان زرشک افتاده و امید زرشک کاران را بیمار کرده است.

در کنار مسائل و مشکلات ریز و درشتی که همواره کشاورزان را تهدید می‌کند، میدان تازی دلالان دردی مضاعف بر پیکره زرشک کاران است. چرا که بدون کوچک‌ترین زحمتی ثمره یک سال تلاش کشاورزان را با کمترین قیمت خریده و با بالاترین قیمت در سطح بازار به فروش می‌رسانند. آنچه می‌تواند دست دلالان را از مزارع زرشک کوتاه کند، ایجاد بارگاه زرشک و یا خرید تضمینی از سوی دولت بوده که نیازمند توجه است.

صدای زنگ جارویی زرشک در مزارع

صدای زنگ جارویی زرشک برای نخستین بار در سال ۱۳۸۸ در روستا‌های «خوان» و «نوقند» شهرستان مرزی درمیان به صدا درآمد و به مرور به دیگر نقاط شهرستان به ویژه مناطق مستعد آلودگی از جمله مناطق کوهستانی با درصد رطوبت بالا سرایت کرد.

امسال که بارندگی‌های بهاری بیش از دیگر سال‌ها بوده سبب شده تا زنگ جارویی زرشک حالت طغیانی تری به خود بگیرد به گونه‌ای که در شرایط فعلی ۳۰۰ هکتار از اراضی شهرستان درمیان درگیر این آفت شده و نگرانی‌های زرشک کاران سومین قطب تولید یاقوت سرخ در استان را دوچندان کرده است.

به گفته کارشناسان یکی از علل شیوع آفت خشکسالی است که رمق درخت زرشک را گرفته و آهسته و آهسته جانشان را می‌گیرد، درختانی که با شرایط آب و هوایی استان بومی گزینی شده‌اند.

افزایش آفت زنگ زرشک باعث نگرانی کشاورزان استان شد، درخت زرشک هر دو سال یک بار محصول می‌دهد و به ثمر نشستن هر درخت پنج الی شش سال زمان می‌برد.

یکی از کشاورزان روستای خوان درمیان به نمایندگی از کشاورزان این روستا بیان کرد: متأسفانه زنگ زرشک از مدت‌ها پیش به جان مزارع این روستا افتاده است.

رضا بخشی با بیان اینکه شغل بیشتر مردم روستا کشاورزی است، اظهار کرد: بسیاری از کشاورزان راه مبارزه با این آفت را نمی‌دانند و در بسیاری از موارد استفاده از سموم کارساز نیست.

وی خواستار توزیع کود و سم رایگان بین کشاورزان شد و گفت: با توجه به خشکسالی‌های چند ساله، کشاورزان خسارت‌های زیادی در بخش‌های مختلف متحمل شدند که وجود آفت‌ها بر مشکلات شأن افزوده است.

بخشی با اشاره به برگزاری جشنواره زرشک در خراسان جنوبی بیان کرد: در جشنواره زرشک وعده‌های زیادی برای حمایت از کشاورزان داده شد که خواستاریم محقق شود.

افزایش آفت زرشک در شهرستان درمیان

مدیر جهاد کشاورزی درمیان چندی پیش بیان کرد: شهرستان درمیان با سطح زیر کشت دو هزار و ۷۰۰ هکتار و با تولید سالانه سه هزار تن زرشک خشک، سومین تولیدکننده این محصول راهبردی در خراسان جنوبی است.

جاویدی افزود: سال گذشته ۲۰۰ هکتار از اراضی زیرکشت زرشک این شهرستان به آفت زنگ زرشک آلوده بود، اما امسال با توجه به بارندگی‌های اخیر و ایجاد رطوبت بیشتر احتمال می‌رود این میزان به ۳۰۰ هکتار افزایش یابد.

وی ادامه داد: عملیات مقابله با زنگ زرشک سرفصل اعتباری ندارد و با همراهی نهادهایی، چون بسیج، بنیاد علوی و همکاری بهره‌برداران، دهیاران و شورای اسلامی روستا‌ها انجام می‌شود.

جاویدی اظهار کرد: با توجه به افزایش بارندگی‌ها در سال زراعی جاری و افزایش رطوبت هوا، امسال این آفت در مقایسه با سال‌های گذشته شیوع بیشتری دارد و حالت طغیانی به خود گرفته است.

مدیر جهاد کشاورزی درمیان مبارزه همگانی را راهکار مناسبی برای از بین بردن آفت زنگ جارویی زرشک دانست و اضافه کرد: در برخی روستا‌ها همه کشاورزان برای مبارزه دست به کار نمی‌شوند از طرفی صاحبان برخی باغات در شهر‌ها حضور دارند و برای هرس و رعایت بهداشت باغ خود اقدام نمی‌کنند.

وی با اشاره به اینکه کانون آلودگی‌های آفت زنگ زرشک بیشتر روستا‌های بخش قهستان است گفت: به همین منظور قبل از سال جدید در روستا‌های این بخش که قرار است عملیات هرس درختان زرشک انجام شود، کلاس‌های آموزشی برگزار شد.

مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیان کرد: خراسان جنوبی با ۱۶ هزار و ۵۰۴ هکتار باغ زرشک، ۹۸ درصد زرشک تولیدی کشور را به خود اختصاص داده است.

ضیائیان احمدی با اشاره به زنگ زرشک بیان کرد: بیماری زنگ جارویی زرشک از سال ۱۳۸۸ در روستا‌های «خوان» و «نوقند» از توابع شهرستان درمیان و زهان به صورت همزمان توسط اعضای شبکه مراقبت و پیش آگاهی از باغات استان گزارش شد.

وی ادامه داد: در حال حاضر هزار و ۱۸۷ هکتار از باغ‌های شهرستان‌های درمیان، زیرکوه، بیرجند، سربیشه و قاین آلوده به بیماری هستند.

ضیائیان احمدی اظهار کرد: اگرچه گزارش رسمی این بیماری در سال ۱۳۸۸ صورت پذیرفت، اما این بیماری از سال‌های قبل‌تر در استان وجود داشته که متأسفانه در چند سال اخیر به دلایل ثانویه گسترش یافته است.

وی پراکنش نامناسب بارندگی‌ها، درجه حرارت، اختلاف دمای معنی دار شب و روز، خشکسالی‌های پی در پی، عدم رعایت دور آبیاری، ضعف درختان ناشی از فقر خاک‌های این باغات از لحاظ مواد غذایی و عدم توجه و مبارزه شیمیایی با بیماری توسط تعدادی از کشاورزان را از جمله عوامل گسترش این بیماری دانست.

گام‌هایی برای مبارزه با آفت

مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیان کرد: علائم ظاهری بیماری شامل ظهور لکه‌های زرد یا نارنجی رنگ روی سطح برگ، ساقه‌های جوان و میوه‌ها بوده که در ابتدای شروع بیماری نمود می‌کند.

وی با بیان اینکه با پیشرفت بیماری علائم جارویی شدن در درختان ظاهر می‌شود، گفت: در راستای کنترل بیماری عملیات مبارزه در سال گذشته، هزار و ۱۷۴ هکتار مبارزه مکانیکی (هرس) و ۶۴۹ هکتار مبارزه شیمیایی در باغات زرشک استان انجام شده است.

ضیائیان احمدی با اشاره به حمایت‌های انجام شده از کشاورزان بیان کرد: زنگ جارویی زرشک بر اساس قوانین سازمان حفظ نباتات جزو بیماری‌های خصوصی بوده و رسالت این سازمان تنها هدایت و ارائه توصیه‌های فنی به کشاورزان است، ولی با توجه به اقتصاد ضعیف خانوار و استراتژیک بودن این محصول، اقداماتی برای جلوگیری و مبارزه با آفت انجام می‌شود.

وی تشکیل ستاد کنترل بیماری زنگ زرشک، شناسایی مناطق آلوده و تهیه نقشه پراکنش بیماری و پهنه بندی و پایش مستمر باغات زرشک در تمام نقاط استان را از اقدامات انجام شده دانست و افزود: انجام طرح تحقیقاتی تأثیر سموم مختلف بر کنترل پاتوژن با همکاری مرکز تحقیقات استان، خرید ۱۱ دستگاه دیتالاگر جهت پیش آگاهی و ردیابی آفات و بیماری‌های مهم استان از جمله زنگ زرشک و برگزاری کارگاه‌های آموزشی- ترویجی، تهیه و نصب بنر، پمفلت و پوستر، تهیه و ارسال تقویم باغی عوامل خسارت زای زرشک از دیگر اقدامات انجام شده است.

تهیه و تدوین طرح اعتباری کنترل زنگ جارویی زرشک

بنا به گفته ضیائیان احمدی، تهیه و توزیع سموم رایگان مناسب در راستای کنترل بیماری به منظور تشویق کشاورزان به انجام به موقع مبارزه علی رغم خصوصی بودن این بیماری و عدم اعتبار در این خصوص، تهیه و تدارک به موقع سموم مورد نیاز در مبارزه علیه زنگ زرشک با همکاری فروشندگی‌های سموم و تجهیز ناوگان سمپاشی در مناطق آلوده استان از دیگر اقدامات انجام شده برای مبارزه با این بیماری است.

مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیان کرد: طرح اعتباری کنترل زنگ جارویی زرشک تهیه و تدوین و به وزارت جهاد کشاورزی و استانداری جهت جذب بودجه از محل اعتبارات بحران ارسال شده است.

وی بیان کرد: استفاده از نیرو‌های بسیج سازندگی جهت انجام هرس و مبارزات شیمیایی در مناطق آلود، هرس درختان زرشک جهت کاهش آلودگی و کنترل بیماری در مناطق آلوده و جلوگیری از گسترش آن به سایر نقاط استان از طریق اعمال قوانین قرنطینه‌ای از دیگر اقدامات مقابله‌ای بوده است.

اگرچه زرشک کاران از سال‌ها پیش با تیغ مشکلات سر و کار دارند، اما بعد از برگزاری جشنواره بین‌المللی زرشک در خراسان جنوبی، چشم انتظار بودند تا برخی از این مشکلات رفع شود. انتظار می‌رفت در بستر این جشنواره، مشکلات زرشک کاران اعم از شبیخون آفت زنگ زرشک در مزارع، برند سازی و موانع پیش روی صادرات هم مورد توجه ویژه قرار گیرد تا روزنه‌های امید برای کشاورزان هم نمایان شود.

منبع :مهر