کوهستان کرکس دراستان اصفهان، سالانه یک میلیارد تُن از حجمش را از دست می‌دهد تا در مقابل از دست رفتن این منبع استراتژیکِ تولیدِ آب شیرین، سنگِ ساختمان تولید شود. آنچه، اما گفته می‌شود، این کوهستان را دچار خام فروشی کرده، قانون معادن است که روز به روز کرکس را در مقابل معادن لاغرتر کرده است.

مقامات حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گویند، انرژی‌ای که برای نظارت بر معادن در نطنز و پیگیری مسائل آن‌ها در شورای عالی معادن گذاشته اند، معادلِ همه ۹۵۰ معدن دیگر استان است، اما مساله اینجاست که تغییر قوانین معدن در شورای عالی معادن پیچیده و دشوار و مهم‌تر از آن اینکه با قوانین فعلی معادن، کارِ چندانی نمی‌توان کرد مگر اینکه این قوانین تغییر کند.

کوهستان کرکس، اما حالِ خوبی ندارد و هر روز در مقابل قانون معادن که عرصه را بر آن تنگ‌تر کرده، لاغرتر می‌شود. اهالی روستا‌ها و شهر‌ها هم به این واسطه از آنچه به واسطه فعالیت معادن، محیطِ زیست و منابع آبی شان را تهدید می‌کند، نگرانند.

به گفته فعالان محیط زیست، روزانه بیش از ۱۰۰ دستگاه تریلی حامل سنگ از کرکس روانه کارخانه‌های سنگبری می‌شود. با این وجود باید گفت، در کمترین مقیاس، روزانه ۳ هزار تُن، ماهانه ۷۸ هزار تُن و سالانه ۹۳۶ هزار تُن، از کوهستان کرکس، دومین منبع آب شیرین اصفهان کم می‌شود تا در ساختمان‌ها استفاده شود. فرایندی که به گفته مقامات حفاظت محیط زیست کشور، چهره کرکس را مانندِ مناطق جنگ زده کرده است.

نطنز نگین زمردینی در حاشیه کویر و اتلاق چنین عنوانی به این خطه واقع شده در شمالِ اصفهان، تنها دلیلش، کوهستان کرکس است. کرکس دومین منبع آب شیرینِ اصفهان پس از زاینده رود شمرده می‌شود که تمامی روستا‌ها و شهر‌های شهرستان نطنز را سیراب و قنات‌ها و باغ‌ها آن‌ها را پرآب و سرسبز می‌کند. اما آنچه از دهه ۷۰ به این سو، به واسطه ایجاد معادن سنگِ تراورتن و گرانیت سیاه در این منطقه رخ داده، از این کوهستان چهره مخوفی ساخته است که رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور آن را به مناطق جنگ زده تشبیه می‌کند.

آنچه سلاجقه از مشاهداتش در کرکس توصیف و شرایط کنونی این کوهستان را ناشی از فعالیت معادن، رها شدن باطله‌ها و به هم ریختن چهره این منطقه می‌داند که موجب از بین رفتن هویت و تخریب منابع آبی شده است، سالهاست که اهالی روستا‌ها و شهر‌های دامنه‌های کرکس، آن را فریاد می‌زنند و صدایشان هم به جایی نمی‌رسد. کم آب شدن قنات‌ها، گرد و غبار ناشی از فعالیت معادن که مناطق مسکونی و باغاتِ آن‌ها را تحت تاثیر قرار داده است، تنها بخشی از آسیب‌هایی است که اهالی روستا‌ها و شهرهایی، چون کُمجان، طرق رود و اوره را نسبت به آینده‌ی شهر و دیارشان نگران کرده است.

نگرانی زمانی پررنگ‌تر می‌شود که بدانیم، در محدوده ۳ هزار و ۴۱۸ کیلومتری شهرستان نطنز در حدود ۶۰ معدنِ فعال وجود دارد که گفته می‌شود دستکم روزانه ۳ هزار تن، ماهانه ۷۸ هزار تن و سالانه ۹۳۶ هزار تن، انواع سنگ از کوهستان کرکس را روانه سنگبری‌ها در اصفهان، کاشان و قم می‌کنند. این، اما در حالی است که گفته می‌شود روزانه بیش از صد تریلی، سنگ‌های کوهستان کرکس را از منطقه خارج می‌کنند.

اما از ۶۰ معدن فعالِ شهرستان نطنز، ۳۹ معدن در منطقه حفاظت شده کرکس که حدود ۱۱۴ هزار و ۵۰۰ هکتار از مساحت حدود ۳۰۰ هکتاری این کوهستان را تشکیل می‌دهد، قرار دارند و مابقی در خارج از این محدوده فعال هستند.

همچنین با استناد به آمار به دست آمده از وب سایت" کاداستر" وابسته به وزارت صمت هم، تاکنون بیش از ۴۰ محدوده برای مزایده ساخت معدن جدید و نزدیک به ۴۵ درخواست اکتشاف در شهرستان نطنز صادر شده است.

این شرایط در حالی است که اهالی روستا‌ها و شهر‌های توابع نطنز، به شدت از روند فعالیت معادن و تاثیر آن‌ها بر آبدهی قنوات، تولید گرد و غبار و تاثیر آن بردرختان، باغ‌ها و همچنین تخریب منظر کوهستانِ کرکس و به تبع آن، روستا‌ها و شهر‌ها ابراز نگرانی می‌کنند.

در همین ارتباط یکی از اهالی کُمجان که فعال محیط زیست هم هست، گفت: که اینجا مثل منطقه جنگی می‌ماند، تمام کوه‌ها را از بین برده اند، منابع آبی ما تحت تاثیر قرار گرفته اند. همه جا را داغون کرده اند. در کمجان، یک چشمه آب سرخ داشتیم که آبِ معدنی داشت؛ آب از دل زمین می‌جوشید و بالا می‌آمد، اما حالا این چشمه چند سالی است که خشک شده است. ما دلیل این اتفاق را انفجار‌های معادن می‌دانیم.

ناهید قاسمی کُمجانی با استناد به نظر کارشناسان که معتقدند برخی فعالیت معدنی لایه‌های زمین را تحت تاثیر قرار می‌دهد، گفت: علاوه بر تاثیر بر منابع آبی، گرد و خاکِ فعالیت معادن تمام زمین‌های ما را هم متاثر کرده است. برگه‌ای از جهاد کشاورزی _سال ۹۰ _ داریم که کارشناسانِ این نهاد گفته اند به مرورِ زمان، درختان این منطقه و باغ‌ها خشک می‌شوند؛ دلیل آن‌ها هم این بود که به مرور با نشستن گرد و غبار، فتوسنتز گیاهان با مشکل مواجه می‌شود.

به گفته وی سیلیسِ سنگ‌ها همه جا بر روی برگ درختان و گیاهان می‌نشیند و این موضوع به مرور باغ‌ها روستا‌های منطقه و از جمله کمجان را تحت تاثیر قرار داده است.

قاسمی گفت: علاوه بر همه اینها، برای همه رسانه‌ها و دولت باید واضح باشد که وقتی یک منطقه حفاظت شده است؛ چگونه می‌تواند این حجم از تخریب محیط زیست و منابع طبیعی اتفاق بیفتد؟! فقط هم دلیلشان این است که در اینجا قبل از اینکه منطقه حفاظت شده بشود، مجوز معدن داده است.

او در پاسخ به اینکه رشد جمعیت و توسعه روستا‌ها منجر به نزدیک شدن منازل مسکونی به معادن و کاهش شعاع کافی با آن‌ها شده است، گفت: از زمانی که معدن داران به روستا‌ها آمدند، قیمت زمین‌ها انقدر بالا رفته است که حتی بچه‌های ما نمی‌توانند، زمین بخرند. این معدن داران هستند که موجب این وضعیت و پیچیده شدن معضلات روستا شده اند.

به گفته قاسمی، اهالی روستای کمجان، زمین هایشان را می‌فروشند چرا که معتقدند روستایشان با این شرایطِ برداشت معادن از سنگ‌های کوهستان، آبدهی قنات هایش کمتر هم خواهد شد و تا دو سال آینده آبی نخواهد داشت. شرایطی که منجر شده روستاییان فروش زمین‌ها و حتی مهاجرت شان را در لحظه کنونی نسبت به سال‌های آینده ترجیح بدهند.

او در ادامه با اشاره به سفر رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به " طَرق رود"، یکی از شهر‌های دامنه کرکس که گرفتار فعالیت‌های معدنی است، افزود: وقتی گفتند سلاجقه به طرق رود رفته است، دست و دلم لرزید. می‌دانید چرا! چون چند سال پیش هم خانم ابتکار به منطقه ما آمدند و تا روستا‌ها و معادن هم رفتند، اما فقط مثل آقای سلاجقه ابراز تاسف کردند. وقتی خانم ابتکار رفت، وضعیت خیلی بدتر شد؛ انگار تحرکات و عملیات معدن کاران بیشتر شد.

قاسمی یادآور شد: خانم ابتکار می‌گفتند چرا مردم گذاشته اند معادن تا این جا پیش بروند. ولی پرسش من این است که مردم چه اهرم فشاری باید داشته باشند تا بتوانند جلوی این اقدامات را بگیرند. سازمان‌ها هم باید کمکِ مردم باشند که در عمل، هیچ اتفاقی هم نمی‌بینیم.

اما مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به سفر رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به طِرق رود و تعیین یک ضرب الاجل یک ماهه برای بررسی تخلفات معادن، گفت:کاری که باید در این ضرب الاجل یک ماهه انجام بدهیم این است که قانون شکنی‌ها را استخراج کنیم؛ در طرق رود ۱۷ معدن وجود دارد و در حال بررسی این معادن هستیم که چه تخلفاتی انجام داده اند. یک به یک دستگاه‌ها باید در این رابطه به ظایف قانونی خودشان عمل ورود پیدا کنند.

احمدرضا لاهیجان زاده افزود: ضایعات و باطله‌هایی که در محیط رها شده اند، بحث عوارض آلایندگی، حقوق دولتی که معادن باید می‌دادند، بحث یک درصدِ قانون برنامه ششم که باید اعمال شود و از این دست موارد را باید حفظت محیط زیست استان اخراج و گزارش کند.

به گفته وی حفاظت محیط زیست استان بنا دارد گزارشی هم در این رابطه به بازرسی استانداری بدهد و اگر رییس کل دادگستری موافقت کند، در شورای حفظ حقوق بیت المال به طور جامع این موضوع را طرح کنند تا بتوانند برای رسیدگی به وضعیت معادن این منطقه دستور قضایی بگیرند.

لاهیجان زاده یادآور شد: در منطقه طرق رود، به فاصله‌های ۲۰۰ متری و ۵۰۰ متری خانه‌های روستایی، معادن در حال کار هستند و آسایش را از این روستا‌ها گرفته اند. این موارد را هم دنبال می‌کنیم که پروانه این معادن تمدید نشود. این معادن پروانه‌های پنج و ۱۰ ساله دارند که پیگیری می‌کنیم در پایان مهلت پروانه، دیگر تمدید نشوند و تعطیل بشوند.

اما آن طور که این مقام حفاظت محیط زیست استان گفت: کار اساسی و راه چاره اینکه حفاظت محیط زیست بتواند دست این معادن را از محیط زیست منطقه کرکس کوتاه کند این است که قانون معادن اصلاح شود، این موضوع را دنبال می‌کنیم، با نمایندگان اصفهان هم وارد مذاکره شده ایم که در این رابطه لایحه‌ای به مجلس برود. قانون معادن باید اصلاح شود و محیط زیست دوباره به این قانون برگردد.

اشاره لاهیجان زاده به حذف استعلام از اداره کل حفاظت محیط زیست برای معادن با تصویب قانون معادن در سال ۱۳۹۰ است. وی معتقد است که تمام معضلات و مشکلاتی که در این ده سالخودش را نشان داد، آثار این قانون است که منابع طبیعی کشور را آسیب پذیر کرده است.

انفجار در نزدیک‌ترین فاصله با گله‌های کَل و بُز در قلب کرکس کوه غم انگیز است

در ادامه محمد درویش، فعال محیط زیست در خصوص اینکه چگونه نقش نهاد‌های نظارتی، چون حفاظت محیط زیست یا منابع طبیعی در رابطه با معادن کم رنگ‌تر شد، به ایرنا گفت: این ماجرا در زمان دولت دوم محمود احمدی نژاد اتفاق افتاد که توانست با هم فکر‌های خودش بسیاری از مراحل نظارتی که برای فعالیت‌های معدنی لازم بود را حذف کند و آرام آرام شاهد کمرنگ شدن نقش محیط زیست و منابع طبیعی در اهدا مجوز فعالیت‌های معدنی بودیم.

او افزود: این اتفاق به دلیل مشکلات اقتصادی کشور و به بهانه تحریم تقویت هم شد و الان به جایی رسیدیم که مافیایی به نام معدن در کشور شکل گرفته و به شدت قدرتمند است و می‌تواند هر کاری که دلش می‌خواهد انجام بدهد. وقتی به پارک ملیِ کلاه قاضی می‌روید می‌بینید که اطراف این منطقه پر از فعالیت‌های معدنی است و شما آهو‌ها را می‌بینید که در همان تراشه‌های سنگ‌های معدنی در حال وضع حمل هستند؛ این شگفت آور و غم انگیز است.

درویش یادآور شد: در همین منطقه اوره در نطنز و در قلب کرکس کوه، گله‌های کَل و بز در نزدیک‌ترین فاصله به معادنی هستند که مدام انفجار دارند. آن‌ها دینامیت استفاده می‌کنند و هیچ نوع اهمیتی به وجود این کوهستان‌های ارزشمند که منطقه حفاظت شده هم هستند نمی‌دهند.

این فعال محیط زیست ادامه داد: یادم است که آقای لاهیجان زاده در دوره قبلی که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان بود، در خصوص منطقه حفاظت شده کرکس می‌گفت، اگر توانستیم اینجا را هم حفاظت شده اعلام کنیم، با یک تمهیدات خارق العاده بوده است. آن‌ها رای موافقت وزیر وقت صمت را گرفته بودند، اما معاون وزیر با دیدن رای شاکی شده بود که چرا وزیر صمت در آن زمان نظر او را نخواسته و چنین موافقتی داشته است. البته بعد از این سنگ اندازی‌ها شرع شد.

درویش در همین رابطه با بیان اینکه کرکس فقط روی کاغذ منطقه حفاظت شده است و هیچ کاری که نشان دهنده این باشد که اینجا منطقه حفاظت شده است نکرده ایم، گفت: شما می‌توانید از دو دهه پیش که فعالیت معدنی در منطقه کرکس شدت گرفت، میزان کاهش آبدهی قنوات، میزان افت سطح آب زیرزمینی، میزان خشک شدن باغ‌ها در نطنز، طرق رود، کمجان، ابیانه و همه روستا‌های اطراف تا بادرود و مهابادِ اردستان را مقایسه کنید. کاملا مشهود است که فعالیت‌های معدنی باعث شده که میزان آب شیرین در کرکس کوه کاهش پیدا کند و این موضوع مردم را در اطراف این کوهستان متاثر کرده است.

به باور درویش راه چاره این ماجرا این است که دولت قانونی را تصویب کند که در ارتفاع بالای دو هزار متر در کوهستان‌هایی که مسوولیتِ تولیدِ آب شیرین دارند و آب شیرین یک محصول استراتژیک است، هر نوع فعالیت تکنوژنیکی از جمله معدن متوقف شود.

او افزود: ما باید به دنبال اراضی دشتی که فاقد کارایی‌های دیگر است یا اراضی با ارتفاع کمتر از دو هزار متر برویم و در آن مناطق فعالیت‌های معدنی را مجوز بدهیم و اجازه ندهیم مهم‌ترین منابع تولید آب شیرین مان این گونه فدای خام خواری شود.

درویش هم معتقد است باید قوانین تغییر کنند تا بتوان کاری برای مناطقی، چون کرکس کوه کرد که به گفته وی گرفتار خام خواری است: تا زمانی که این قانون تغییر نکند، آقای سلاجقه هم بیاید و دستور بدهد، معدن داران می‌توانند به همین قوانینِ موجود اتکا کنند و عملا حرف آقای سلاجقه روی زمین خواهد ماند و کاری از پیش نمی‌بریم. متاسفانه قانونِ ما به این تخریب‌ها چراغ سبز نشان می‌دهد و تا زمانی که این قانون تغییر نکند شاهد تداوم این تخریب‌ها هستیم.

معاون معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان در رابطه با آنچه رییس سازمان حفاظت محیط زیست، موجب بر هم خوردن چهره کوهستان کرکس به واسطه فعالیت معادن شده است، به ایرنا گفت: واگذاری این معادن بر اساس مقررات جاری بوده است. محدوده تعریف شده برای معادن داریم که آن‌ها در داخل این محدوده‌ها و طبق قانون و مقررات عمل می‌کنند.

محمد سرجوقیان با بیان اینکه بی قانونی در رابطه با معادن کرکس وجود ندارد، افزود: اگر واقعا مدارک و مستنداتی وجود دارد که این معادن غیرقانونی عمل می‌کنند، حفاظت محیط زیست می‌توان با طرح دعوی در مراجع قضایی جلوی آن‌ها را بگیرد. فصل الخطاب ما قانون است.

او گفت: حفاظت محیط زیست ضابط قضایی است. اگر فعالیت معادن و برداشت‌هایی که انجام می‌شود، غیرقانونی است، این نهاد طرح شکایت کند و جلوی این معادن را بگیرد.

سرجوقیان ادامه داد: آنچه من به عنوان ۳۰ سال سابقه کار در سازمان صمت می‌دانم، این است که معادن طبق مقررات و قوانین جاری فعالیت می‌کنند. سوابق معادن این منطقه مربوط بین ۳۰ تا ۴۰ سال قبل است. رشد جمعیت و تبدیل روستا‌ها به شهر‌ها موجب شده که این مراکز مسکونی به معادن نزدیک شوند و به همین دلیل هم مردم این مناطق معترض هستند، هستند در صورتی که اول این معادن در این منطقه وجود داشتند.

معاون معدنی سازمان صمت استان اصفهان با تاکید بر اینکه تمام معادن در کرکس طبق مقررات واگذار شده اند و طبق قوانین جاری کار می‌کنند، گفت: طبق قانون معادن، وسعت معادن در اختیار وزارت صمت است. اینکه ویلاسازی می‌شود و روستا‌ها و شهر‌ها به معادن می‌چسبند، مسئله دیگری است. حتی معدن دار هم می‌توانسته، شکایت کند و آن‌ها را از محدده معدن خارج کند، ولی چون افرادِ محلی هستند دیگه پیگیر شکایت نشده اند. در واقع اینکه تصمیم شورای عالی معادن برای تعطیلی برخی معادن توسط دیوان عدالت اداری شکسته شد، همین موارد بوده که اول معدن دار در منطقه بوده است، بعد روستا‌ها و مناطق مسکونی رشد و توسعه پیدا کرده اند.

او در رابطه با این که گفته می‌شود برداشت معادن از کوهستان در برخی موارد از کوهستان بیشتر از حد مجاز و تعریف شده است، افزود: برداشت‌های معادن کنترل شده است. نقشه برداری انجام می‌شود و سالیانه مبالغی را هم بابت برداشتی که انجام می‌دهند، حقوق دولتی پرداخت می‌کنند.

سرجوقیان در خصوص رها شدن باطله‌ها و اینکه معادن چهره منطقه را به وضع سابق برنمی گردانند، گفت:کجا معادن را پیدا می‌کنید که تمیز و پاک باشد. ذات معدن کاری تخریب و برداشت است. این علم معدن کاری است. این‌ها از نظر شما باطله است، اما همه آن‌ها نوعی از ماده‌های معدنی است که متعلق به دولت است.

او خاطرنشان ساخت: در یک ماه اخیر کمیته‌ای به خاطر منظر روستا‌ها و شهر‌های شهرستان نطنز تشکیل شده است که باطله‌های معادن را سامان دهی کند.

سرجوقیان گفت: این کمیته سامان دهی باطله‌ها و ماده‌های معدنی کارش را آغاز کرده و زیر نظر وزارتخانه صمت از همه ارگان‌ها در آن حضور دارند. اداره کل محیط زیست، اداره منابع طبیعی، شرکت آب منطقه‌ای در این کمیته حضور دارند تا موارد را بررسی کنند و سامان دهی باطله‌ها انجام شود.

او افزود: شرکت آب، تاثیر معادن بر آب منطقه کرکس را بررسی کرده است. گفته اند باطله‌های تعدادی از معادن در مسیل‌ها ریخته شده اند که در این رابطه جلسه برگزار کرده ایم و معادن هم تمکین می‌کنند. این موارد را در کمیته یا شده بررسی می‌کنیم که این مسیل‌ها هم بازگشایی شود.

منبع :ایرنا