استان گیلان اکوسیستم‌های متنوع بسیاری از نظر دریایی، تالابی، رودخانه‌ای، جنگلی، کوهستانی و مرتعی با تنوع زیستی فراوان دارد. وجود طیف گسترده‌ای از تغییرات آب و هوایی و همچنین اقلیمی با کم و زیاد شدن ارتفاع و زیستگاه گونه‌های جانوری و گیاهی منجر شده است تا استان گیلان با وجود مساحت کم، یکی از متنوعترین گونه‌های جانوری و گیاهی را در خود جای دهد.

حیات وحش بخشی از این محیط طبیعی است. گیاهان و جاندارانی که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کنند. حیات وحش استان گیلان؛ علاوه بر انواع گیاهان، گونه‌های شناسایی شده بی مهرگان در مصب رودخانه ها، انواع پرندگان، خزندگان، پستانداران، دوزیستان و ماهیان را شامل می‌شود.

۱۶ تا ۲۲ خرداد ماه «هفته محیط زیست» نامگذاری شده است. به مناسبت این هفته نگاهی به حیات وحش گیلان و وضعیت آن در بهار ۱۴۰۲ خواهیم داشت.

تعدد گونه‌های جانوری گیلان و خطر انقراض آن‌ها

گیلان با دارا بودن اقلیم‌های درهم تنیده، بارش فراوان و منابع غذایی سرشار، امروز یکی از مهمترین استان‌های کشور در حوزه محیط زیست است. این استان گونه‌های جانوری همچون بزرگترین گیاهخوار (مرال)، گوشتخوار (خرس قهوه‌ای) و بزرگترین گربه‌سانان (پلنگ) کشور را در خود جای داده است. 

وجود تنها پستاندار گوشتخوار آب‌های داخلی کشور (شنگ) و تنها پستاندار دریای کاسپین (فک خزری) از دیگر ویژگی‌های مهم محیط زیست گیلان است.

حمزه عشوری، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با بیان اینکه این استان یکی از متنوع‌ترین تنوع زیستی ایران را دارا است، می‌گوید: حدود ۴۵ درصد از گونه‌های جانوری کشور در استان گیلان جای گرفته است.

به گفته او، حیواناتی چون مرال، شوکا، کل و بز، قوچ و میش، گراز، پلنگ، سیاھگوش، گربه جنگلی، گربه وحشی، گرگ، شغال، روباه معمولی، کفتار، خرس قھوه ای، راسو، خارپشت اروپایی، شنگ، رودک، سمور، فک خزری، راکون، خفاش، خرگوش، موش صحرایی و تشی از مهم‌ترین گونه‌های جانوری استان گیلان است. 

در طبیعت سرسبز گیلان و مناطق حفاظت شده این استان همچنین می‌توان به پرندگانی مانند شامل قو، غاز، اردک، خوتکا، باکلان، انواع حواصیل، سهره، قرقاول، درنا، فیلوش، کبک، ابیا، دارکوب، عقاب تالابی، کرکس، لیل، دلیچه، بحری، سنقر تالابی، پرستو‌های دریایی، کاکایی و … اشاره کرد.

مناطق حفاظت شده استان گیلان

مناطق حفاظت شده، اراضی به نسبت وسیع با هدف حفظ و احیای رویشگاه‌های گیاهی و زیستگاه‌های جانوری هستند که برای اجرای برنامه‌های آموزشی و پژوهش‌های زیست‌محیطی در نظر گرفته می‌شوند.

پناهگاه حیات وحش (تالاب) سِلکِه در صومعه سرا، مناطق حفاظت شده (تالاب) سرخانکل و سیاه کِشیم در بندر انزلی، مناطق حفاظت شده آلالان، ناواسالم و لیسار در تالش، مناطق حفاظت شده تالاب استیل و لوندویل در آستارا و منطقه حفاظت شده (تالاب بین‌المللی) امیرکلایه در لاهیجان، منطقه حفاظت شده سیاهرود رودبار، منطقه حفاظت شده سرولات و جواهردشت در رودسر و منطقه حفاظت شده گشت رودخان و سیامزگی در شهرستان‌های فومن، شفت و بخش کوچکی از آن نیز در محدوده شهرستان رودبار از مناطق حفاظت شده استان گیلان هستند. 

جوجه‌آوری پرندگان آبزی در تالاب انزلی

اوائل اردیبهشت امسال، حمزه عشوری مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان از جوجه‌آوری پرندگان آبزی در پهنه آبی غرب تالاب بین المللی انزلی خبر داد و گفت: پرندگان کشیم بزرگ، پرستوی دریایی تیره و کاکایی سرسیاه در این محل با گردآوری گیاهان آبزی در حال آشیانه‌سازی و تخم‌گذاری هستند.

او همچنین افزود: سرشماری‌های اولیه در توده جنگلی قلم گوده تالاب انزلی نشان می‌دهد حداقل ۵۰۰ جفت انواع حواصیل شامل حواصیل شب، اگرت کوچک و گاوچرانک روی درختان در این جزیره در حال آشیانه‌سازی هستند. 

مشاهده ۲۷ قطعه فلامینگو در سواحل رودسر 

رحمان پورحسین، سرپرست اداره حفاظت محیط زیست رودسر نیز با اشاره به مشاهده ۲۷ قطعه پرنده فلامینگو در سواحل این شهرستان گفت: فلامینگو‌های مشاهده شده در فاصله ۱۵۰ متری از ساحل و در محدوده پایاب و کم عمق دریا، نابالغ بوده و از مهاجرت گروه‌های اصلی جا مانده اند و پس از تغذیه و تجدیدقوا به مسیر خود جهت مهاجرت به زیستگاه‌های تابستانی ادامه خواهند داد.

فلامینگو از راسته لک لک سانان است که از سخت‌پوستان و جلبک‌های نواحی ساحلی، گِلی و باتلاقی و دریاچه‌های نمکی تغذیه می‌کند. این پرنده با پا‌هایی دراز و منقاری خمیده و گردنی بلند خمیده، بدنی بسیار کشیده و پر و بالی به رنگ‌های سفید و صورتی، آبچر است. 

مشاهده ۲ گونه کرکس در ارتفاعات املش

در همان ایام همچنین لطیف جواهردشتی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست املش از مشاهده ۲ بهله پرنده نادر و در معرض انقراض کرکس در ارتفاعات این شهرستان خبر داد و گفت: گیلان در مسیر پرواز انواع پرندگان است و یک استراحتگاه امن برای آن‌ها محسوب می‌شود، به طوری که بعضی از آنان تا ۲ ماه می‌مانند و بعضی هم جوجه‌آوری دارند.

به گفته او، ۲۳ گونه کرکس در دنیا وجود دارد و گونه‌های اصلی و رایج کرکس در ایران ۴ گونه کرکس معمولی، سیاه، کوچک (مصری) و هما است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست املش تصریح کرد: اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های عمومی برای بالا بردن آگاهی مردم، گشت‌های کنترلی برای جلوگیری از تخلفات شکار، برگزاری کلاس‌های آموزشی در روستا‌ها و شهر‌های واقع در حاشیه زیستگاه‌های حساس و ارتقای سطح مدیریتی مناطق آزاد استان از جمله اقدامات برای حفاظت از این گونه پرندگان است.

بهار ۱۴۰۲ و مشاهده ۳ قلاده پلنگ در ارتفاعات گیلان

از ابتدای امسال تاکنون ۳ قلاده پلنگ در ارتفاعات سیاهکل و رودسر مشاهده و تصویربرداری شده است. مشاهده پلنگ و یا هر حیوان وحشی دیگری در استان گیلان خبر خوشایند و امیدوارکننده‌ای است و نوید آینده‌ای روشن را در حوزه محیط زیست استان می‌دهد، اما چگونگی رفتار با این حیوانات مسئله‌ای است که باید برای آن چاره‌ای اندیشیده شود.

حمزه عشوری، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با اشاره به مشاهده یک قلاده پلنگ در ارتفاعات رودسر گفت: در پی گشت‌های مکرر مأموران یگان حفاظت محیط زیست این شهرستان در پاسگاه محیط بانی اشکورات و رصد کارشناسی نمایه‌های حضور گونه ارزشمند پلنگ مشاهده شد.

او افزود: مشاهده پلنگ در منطقه با پراکنش قابل قبول و قلمرو‌های مختلف نشان دهنده جمعیت رو به افزایش این گوشتخوار یکه‌تاز جنگل‌های شمال کشور است.

به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان، پس از نصب دوربین در اطراف لاشه حیوان شکار شده به وسیله پلنگ، محیط بانان موفق به ضبط فیلم از حضور این حیوان شده‌اند.

عشوری تصریح کرد: این دومین فیلم ضبط شده از پلنگ در طول سه روز گذشته در اکوسیستم غنی منطقه حفاظت شده اشکورات است.

او گفت: این امر نشان می‌دهد که این منطقه مأمن و زیستگاه فوق‌العاده مناسبی برای این‌گونه نادر در کشور است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان از تلاش شبانه‌روزی محیط بانان و همراهی ساکنان جوامع محلی در حفظ گونه‌های ارزشمند تشکر کرد و از همه دوستداران طبیعت و حیات وحش خواست در صورت مشاهده حیوانات وحشی از نزدیک شدن به آن خودداری کرده و چنین مشاهداتی را به نزدیکترین پاسگاه محیط بانی و یا اداره حفاظت محیط زیست اطلاع دهند.

اردیبهشت امسال نیز یکی از دوستداران محیط زیست شهرستان سیاهکل در ناحیه پیرکوه روستای جلیسه دیلمان، موفق به مشاهده و تصویربرداری از یک قلاده پلنگ شده بود. پیش از این نیز در گشت و پایش‌های محیط‌بانان در مناطق تحت مدیریت استان گیلان به دفعات این گونه مشاهده و از آن تصویربرداری شد.

جمعیت پلنگ ایرانی در دهه‌های اخیر در گستره پراکنش خود به شدت کاهش یافته است، به گونه‌ای که این زیرگونه از پلنگ‌های آسیایی در برخی مناطق ناپدید شده است. 

کارشناسان کاهش طعمه بر اثر شکار بی رویه، مزاحمت‌های انسانی و از میان رفتن زیستگاه شامل چیدن گیاهان و قارچ‌های خوراکی، ساخت معدن، جاده‌سازی، جنگل‌زدایی، آتش‌سوزی و چرای دام را از عوامل تکه‌تکه شدن زیستگاه‌های این جانور در کشور اعلام کرده اند.

مشاهده یک قلاده خرس در جواهردشت رودسر

اوائل خرداد امسال نیز یک قلاده خرس قهوه‌ای در جاده جواهردشت شهرستان رودسر مشاهده و تصویربرداری شد.

حمزه عشوری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان گفت: یکی از دوستداران طبیعت و حیات وحش موفق به مشاهده و فیلمبرداری از یک قلاده خرس قهوه‌ای در مسیر جاده روستای جواهردشت سیاهکلرود شد.

به گفته او، خرس‌ها در زمره گونه‌های حمایت شده سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند و در زیستگاه‌های خود تراکم پایینی دارند، به همین خاطر خطرات متعددی آن‌ها را تهدید می‌کند لذا حفاظت از آن‌ها یکی از اولویت‌های اساسی در برنامه‌های مدیریتی و حفاظتی در کشور به شمار می‌رود.

بازگشت پرنده شکاری دلیجه به طبیعت ماسال

حمید سلطان خواه، رئیس اداره حفاظت محیط زیست ماسال نیز در واپسین روز‌های اردیبهشت امسال، از رهاسازی یک بهله پرنده شکاری و حمایت شده دلیجه در طبیعت این شهرستان خبر داد و گفت: این پرنده که توسط یک شهروند شاندرمنی به محیط زیست تحویل شده بود، پس از تیمار در زیستگاه خود رهاسازی شد.

دلیجه از پرندگان شکاری و از تیره شاهینیان در زمره پرندگان حمایت شده است. معمولا پستانداران کوچک، مارمولک ها، نرم تنان، موش ها، قورباغه‌ها یا حشرات بزرگ را شکار می‌کند و به این ترتیب نقش مهمی در کنترل بیولوژیکی آفات دارد.

رهاسازی یک بهله کرکس در ارتفاعات فومن

ابراهیم غلامی، سرپرست اداره محیط زیست فومن هم در روز‌های گذشته از رهاسازی یک بهله کرکس بومی در ارتفاعات سیاهکوه ماکلوان این شهرستان خبر داد.

او با بیان اینکه این پرنده که دچار مسمومیت بوده توسط دوستداران طبیعت به این اداره انتقال یافت، گفت: این کرکس بومی پس از مراحل تیمار و بهبودی کامل در قلمرو خود توسط محیط بانان اداره محیط زیست فومن رهاسازی شد.

کرکس‌ها (لاشخورها) حیواناتی سودمند برای جلوگیری از گندیدگی و عفونت‌زایی مردار‌ها هستند که با تغذیه از مردار، به پاک شدن زمین از بیماری و عفونت کمک می‌کنند. این پرندگان نقش اکوسیستمی بسیار مهمی دارند و نابودی آن‌ها مجموعه‌ای از خطرات بهداشتی جدی را برای جوامع انسانی ایجاد می‌کند.

مهمترین خطر برای کرکس‌ها سموم آفت‌کش و دارو‌هایی است که این پرندگان به آن‌ها به شدت حساس هستند و خوردن کمترین مقدار آن باعث مرگ آن‌ها می‌شود. در فصل بهار به علت استفاده از سموم کشاورزی در گیلان این حیوانات دچار مسمومیت می‌شوند و تغذیه از مردار آغشته به این سموم هم برایشان بسیار خطرناک است.

مشاهده شوکای نر در جنگل‌های رودبار

شوکا کوچکترین گوزن از خانواده گوزن‌ها است که توسعه انسانی در حوزه مناطق جنگلی فشار روزافزونی را بر زیستگاه‌های این گونه وارد کرده است.

حمزه عشوری، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با بیان اینکه اخیرا در مناطق جنگلی استان گونه جانوری شوکا مشاهده شده است، گفت: ثبت و تصویربرداری این گونه توسط پویش مردمی حیات وحش گیلان انجام شده است.

او افزود: به علت اطلاعات کم از این گونه تصور می‌شد نسل آن‌ها در جنگل‌های گیلان کمیاب شده، ولی اخیرا در مناطق جنگلی این استان مشاهده شده است. 

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان از ثبت و تصویربرداری این گونه توسط ۲ نفر از دوستداران محیط زیست در ارتفاعات جنگلی رودبار خبر داد و تصریح کرد: ثبت حضور این حیوانات در عرصه‌های جنگلی استان نشان دهنده اهمیت حفظ زیستگاه‌ها و وجود محیطی امن برای زندگی این جانوران است. 

شوکا پستانداری کوچکتر از مرال است. این حیوان کمی قوزدار به نظر می‌رسد و دارای دم بسیار کوتاه است. مو‌های این حیوان در فصل تابستان کوتاه و نرم و به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز و در زمستان به رنگ خاکستری است.

تولد یک رأس مرال ایرانی در لوندویل آستارا 

محمدرضا سلامی ریک، سرپرست اداره حفاظت محیط زیست آستارا نیز از تولد یک رأس مرال ماده در پناهگاه حیات وحش لوندویل این شهرستان خبر داد.

به گفته او، از سال ۱۳۸۵ بخشی از پناهگاه حیات وحش لوندویل جهت حفاظت و ازدیاد نسل این گونه بومی ایران محصور شده و چندین رأس مرال (گوزن) در سطح آن رها و نگهداری می‌شود که توسط یگان حفاظت محیط زیست به صورت شبانه روزی تحت حفاظت قرار دارند. 

سرپرست اداره حفاظت محیط زیست آستارا افزود: در این سایت تعداد ۱۳ رأس مرال نگهداری می‌شد که در حال حاضر با تولد این بچه مرال تعداد گوزن‌های این پناهگاه افزایش یافته است.

مرال یا گاو کوهی بزرگترین علفخوار جنگل‌های شمال کشور و بزرگترین گوزن بومی ایران محسوب می‌شود که تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد.

دستگیری یک شکارچی گراز در رودبار

آخرین روز‌های فروردین امسال هم علی فرهی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست رودبار از دستگیری یک شکارچی غیرمجاز گراز و تشکیل پرونده به منظور رسیدگی به این تخلف به مراجع قضایی در این شهرستان خبر داد.

او افزود: از این شکارچی متخلف بقایای لاشه یک رأس گراز به همراه یک قبضه سلاح شکاری غیرمجاز کشف و ضبط شد.

دستگیری شکارچی ۲ طاقه قرقاول در کیاشهر

نیمه اردیبهشت امسال هم احسان باقری پور، سرپرست اداره حفاظت پارک ملی بوجاق گفت: محیط بانان این اداره پس از چند ساعت بررسی و تعقیب و گریز در حوزه پارک ملی بوجاق کیاشهر، یک شکارچی متخلف را دستگیر کردند.

به گفته او، یک قبضه سلاح شکاری، مقادیری فشنگ و لاشه ۲ طاقه قرقاول نر به همراه این شکارچی کشف و ضبط و متهم با تشکیل پرونده به مراجع قضایی تحویل داده شد.

قرقاول از گونه‌های بومی و تحت حمایت سازمان حفاظت محیط زیست و از پرندگان شکار ممنوع است.

برگزاری کارگاه آموزش حفاظت از فک خزری در گیلان 

فُک خَزَری یک گونه پستاندار دریایی کمیاب است که تنها در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن مانند ولگا و اورال زندگی می‌کند. تعداد این گونه به عنوان تنها پستاندار دریای خزر، به علت صید‌های غیرمجاز و یا بیماری‌های مختلف در حال کاهش است.

مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری هر ساله با توجه به احتمال به دام افتادن فُک‌های خزری در تور صیادان در فصل صید ماهیان استخوانی دریای خزر در قالب یک مرکز حمایتی در جلسات صید شیلات استان‌ها شرکت و نسبت به برگزاری کلاس‌های آموزشی رایگان برای صیادان اقدام می‌کند.

این کارگاه آموزشی امسال نیز با حضور جمعی از کارشناسان و محیط بانان ستادی و شهرستانی در سالن اجتماعات اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان برگزار شد.

ثبت لحظه‌های باشکوه از حیات وحش در گیلان 

حمزه عشوری، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان همچنین از ثبت تصاویر زیبا از حضور گونه‌های جانوری در یکی از زیستگاه‌های شهرستان رودبار خبر داد.

او گفت: با همکاری پویش مردمی حیات وحش گیلان و مأموران یگان حفاظت محیط زیست رودبار، تصاویر کم نظیری از حضور گونه‌های حمایت شده پلنگ، خرس، شوکا، گربه جنگلی در یکی از زیستگاه‌های این شهرستان به ثبت رسید که مشاهده و ثبت این تصاویر، از غنای تنوع زیستی این استان حکایت دارد.

مدیرکل محیط زیست گیلان با ابراز خرسندی از این موضوع، آموزش و فرهنگسازی، همراهی و همکاری جوامع محلی شرایط مساعد و امنیت زیستگاه را از عوامل اصلی حضور این گونه‌های ارزشمند اعلام و اظهار امیدواری کرد؛ در آینده‌ای نزدیک شاهد افزایش جمعیت این گونه‌های جانوری در این زیستگاه باشیم.

لزوم توجه بیشتر به جلوگیری از انقراض گونه‌های جانوری گیلان 

استان گیلان با دارا بودن تنوع حیات وحش و تنوع زیست‌بومی، یکی از مهمترین استان‌های کشور از لحاظ حیات وحش و تنوع زیستی محسوب می‌شود و حفاظت از گونه‌های حیات وحش نیازمند مشارکت همه مردم است.

همانطور که گفته شد، تنوع گیاهی و جانوری منحصر بفرد، اکوسیستم مطلوب و وجود امنیت در مناطق مختلف استان گیلان، بهترین شرایط را برای زیست گونه‌های جانوری نظیر پلنگ، شوکا، خرس قهوه‌ای، گربه جنگلی، گراز و سایر جانداران فراهم کرده است.

در عین حال آلودگی‌های محیط زیستی از جمله آلودگی خاک، آب و هوا، تخریب زیستگاه‌های اصلی استان مانند جنگل ها، مراتع، تالاب‌ها و محیط زیست کوهستان، افزایش بی رویه سلاح‌های شکاری از جمله عوامل تهدیدکننده حیات وحش در گیلان است که در صورت کنترل نشدن، این ظرفیت‌ها را با آسیب جدی روبرو خواهد کرد.

در واقع گونه‌های در خطر انقراض جانوری، گنجینه‌ای ناشناخته در پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت شده کشور و استان هستند که حفظ و مراقبت از آن‌ها به توجه بیشتر مسئولان نیاز دارد.

به گفته کارشناسان؛ توجه به ارزش‌های متنوع گونه‌های جانوری در برنامه ریزی‌های توسعه، ایجاد حس حمایت از حیات وحش در سطوح جامعه، انجام پژوهش کاربردی و بنیادی به منظور شناخت و مدیریت گونه‌های جانوری و احیای زیستگاه و جمعیت آنها، فراهم کردن امکانات، تجهیزات و نیروی کیفی و کمی مورد نیاز حفاظتی و جلوگیری از تخریب زیستگاه‌ها نیز از جمله مواردی است که می‌تواند شرایطی مطلوب را برای پویایی و پایداری گونه‌های جانوری کشور و زیستگاه‌های آن‌ها فراهم کند.