درختچه زرشک بی دانه با قدمت بیش از ۲۵۰ سال در منطقه خراسان جنوبی توانسته است با شرایط قلیمی و اکولوژیک این ناحیه سازش یافته و خشکسالی‌های پیاپی را تحمل کند.
خراسان جنوبی تنها قطب تولید زرشک بی دانه ایران و جهان، با سطح زیرکشت ۱۸ هزار و ۲۰۰ هکتار، ۹۸ درصد زرشک تولیدی کشور را به خود اختصاص داده است.
درختچه زرشک دامنه بردباری وسیع و حساسیت کمتری دارد؛ به همین دلیل در مقابل باد‌های گرم و خشک، تغییرات درجه حرارت شبانه روزی، کم آبی و کاهش نزولات جوی بسیار مقاوم بوده و حتی در مقابل آفات و بیماری‌ها نیز نسبت به سایر گیاهان مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهد.
زنگی جارویی زرشک را تهدید می‌کند
خشکسالی‌های پی در پی سالیان اخیر رمق درختان زرشک را نیز در این استان گرفته است؛ علاوه بر این بیماری زنگ زرشک که با نام زنگ جارویی نیز نامیده می‌شود به جان درختان افتاده است.
آفت زنگ جارویی ابتدا به صورت لکه‌های زرد رنگ مایل به نارنجی در سطح فوقانی برگ‌ها ظاهر می‌شود؛ درختان آلوده در مراحل بعدی آلودگی علائم دیگری نیز از خود نشان می‌دهند مثل حالت جارویی شدن شاخه‌های آلوده بدین صورت که تعداد زیادی شاخه از یک نقطه خارج می‌شود که به شکل جارو در می‌آیند.
همچنین درختانی که سابقه این بیماری را دارند، زودتر از سایر درختان سبز می‌شوند و درنهایت در صورت شدت آلودگی شاخه‌های آلوده و یا خود درختان خشک می‌شوند.
وقتی کشاورز زحمات ۳۰ ساله خود را کف بُر می‌کند
روستای نوغاب در شهرستان درمیان یکی از قطب‌های تولید زرشک در خراسان جنوبی است؛ آفت زنگ جارویی به جان درختان این روستا افتاده و کشاورزان نگران از دست دادن محصولاتشان، دست به دامان جهاد کشاورزی شده اند.
یکی از کشاورزان روستای نوغاب به خبرنگار ما می‌گوید: ۳۰ سال است زحمت می‌کشم و محصول دیگری به جز زرشک ندارم؛ زنگ زرشک باعث شد تا امیدم از برداشت زرشک خوب از بین برود و محصولات نابود شود.
او افزود: مجبور هستیم به واسطه وجود این آفت، درختان زرشک را از کف ببریم و دیگر امیدی برای کار باقی نمی‌ماند.
دیگر کشاورز روستای واشان شهرستان بیرجند نیز می‌گوید: از هر درخت باید ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم محصول برداشت می‌کردیم، اما به واسطه این بیماری، درخت‌های خود را قطع می‌کنیم.
او ادامه داد: اگر قرار بر سلامتی درخت هم باشد باید ۲ تا ۳ سال دیگر صبر کنیم تا درخت دوباره ثمر دهد.
این کشاورز بیان کرد: می‌بایست عزم عمومی ایجاد شود و مسئولین نیز همت کنند تا جلوی فاجعه نابودی درختان زرشک را بگیریم.
آلودگی بیش از هزار هکتار باغ زرشک
بیماری زنگ جارویی زرشک از سال ۱۳۸۸ در روستا‌های خوان و نوقند (شهرستان درمیان) و زهان به صورت همزمان از سوی اعضای شبکه مراقبت و پیش آگاهی از باغات استان گزارش شد.
ضیائیان احمدی مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی به خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: هم اکنون هزار و ۱۸۷ هکتار از باغات شهرستان‌های درمیان، زیرکوه، بیرجند، سربیشه و قاینات آلوده به بیماری هستند و بیشترین خسارت زنگ زرشک در مناطق کوهستانی که رطوبت بالاتری نسبت به دشت‌ها دارند در شهرستان‌های درمیان، زیرکوه و بیرجند مشاهده می‌شود.
او بیان کرد: اگر در یک باغ حتی یک درخت آلوده وجود داشته باشد، کل باغ به عنوان سطح آلوده در نظر گرفته می‌شود که بر این اساس سطوح آلوده شهرستان زیرکوه ۶۵۰ هکتار، بیرجند ۲۸۶ هکتار، درمیان ۲۵۵ هکتار، سربیشه ۳۲ هکتار و قاین ۳ هکتار است، اما تعداد درختان آلوده واقعی بسیار کمتر از این مقدار است.
بیشتر بخوانید
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی ادامه داد: اگرچه گزارش رسمی این بیماری در سال ۱۳۸۸ صورت گرفت، اما این بیماری از سال‌های قبل‌تر در استان وجود داشته و در چند سال اخیر گسترش یافته است.
او گفت: سطح مبارزه با این آفت در سال ۱۴۰۱ هزار و ۱۷۴ هکتار مبارزه مکانیکی (هرس) و ۶۴۹ هکتار مبارزه شیمیایی و در سال ۱۴۰۲ تا تاریخ ۲۴ فروردین ۴۴۳ هکتار مبارزه شیمیایی و هزار و ۶۳ هکتار مبارزه مکانیکی صورت گرفته است.
دست خالی کشاورزان برای مبارزه با آفت
این بیماری بر اساس دستور العمل‌ها و آئین نامه‌های ابلاغی در ردیف آفات خصوصی قرار می‌گیرد و سرفصل اعتبار ملی و حتی استانی برای آن در نظر گرفته نشده است و تأمین سم و مبارزه بر عهده سازمان و سایر امور کنترلی بر عهده خود باغداران است.
ضیائیان احمدی مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: با توجه به وابسته بودن درآمد اقتصاد حدود ۴۰ هزار خانوار روستایی به زرشک و همچنین اعتبارات موجود سازمان جهاد کشاورزی و پیگیری‌های انجام شده، هر ساله مبلغی برای کمک به باغداران به این امر اختصاص پیدا می‌کند که در امر هرس و تأمین سم و مبارزه به باغداران کمک شده است.
او افزود: امسال نیز تأمین کل سم مورد نیاز را سازمان بر عهده گرفته و به باغداران مربوطه تحویل داده شده؛ همچنین در خصوص تأمین ادوات سمپاشی نیز همکاری لازم با باغداران شهرستان‌های آلوده صورت پذیرفته است.
ضیائیان احمدی در خصوص اقدامات جهاد کشاورزی برای مقابله با این آفت تصریح کرد: تشکیل ستاد کنترل بیماری زنگ زرشک، شناسایی مناطق آلوده و تهیه نقشه پراکنش بیماری و پهنه بندی و پایش مستمر باغات زرشک در تمام نقاط استان و انجام طرح تحقیقاتی تأثیر سموم مختلف بر کنترل پاتوژن با همکاری مرکز تحقیقات استان از جمله این اقدامات است.
قدم برنداریم زنگ جارویی می‌تازد
خراسان جنوبی با ۱۸ هزار و ۲۰۰ هکتار سطح زیرکشت زرشک، ۹۸ درصد تولید زرشک کشور را به خود اختصاص داده است.
این سرمایه گرانبهای خاوران اکنون در معرض آفتی قرار گرفته که دارایی چندین ساله کشاورزان را جارو می‌کند.
زنگ جارویی زرشک، این آفت مهلک از سال ۱۳۸۸ در استان شروع به خسارت زدن کرده و زحمات کشاورزان را از بین می‌برد.
از آنجا که سرفصل اعتبار ملی و حتی استانی برای این آفت در نظر گرفته نشده، بهترین راهکار استفاده از اعتبارات مدیریت بحران برای از بین بردن زنگ جارویی زرشک است.
در این میان کمک‌های دولت برای نابودی آفت می‌تواند دلگرمی برای کشاورز بوده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند؛ چراکه اگر این آفت زمینه جولان بیشتر پیدا کند خسارات جبران ناپذیری به حوزه زرشک خراسان جنوبی وارد می‌شود.
گزارش از زهرا رضایی
