علاوه بر وجود زیستگاه‌های انسانی در این ناحیه از دوران‌های پیش از تاریخ و تاریخی، شواهد بر جای مانده از دوره خوارزمشاهیان، تیموریان و صفویه بر رونق و آبادی این ناحیه در آن روزگاران صحه می‌گذارد. علاوه بر آن رشتخوار در سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری نیز به دلیل توجه حاکم وقت «سلطان‌علی خان قرایی» در زمره مناطق آباد خراسان به شمار می‌رفت.

فرهنگ نژاد

ساکنان این محدوده از پارتی نژادهای خراسان هستند و با توجه به اینکه اشکانیان اقوام دلاور، سوارکار و جنگجو بودند برای این امر لباس‌هایی خاص استفاده می‌نمودند که شامل یک شلوار پرچین و پیراهنی که از پهلو چاک داشت و تا بالای زانو دو لبه از جلو و عقب بر روی شلوار پرچین قرار می‌گرفت که این پوشش مناسب‌ترین حالت جهت موفقیت در سوارکاری بود، امروزه می‌بینیم که ریشه‌های این لباس پارتی در این دشت و پوشش مردمان این منطقه به وفور دیده می‌شود.

 این پوشش بر اصالت اقوام پارتی در این شهرستان و این دشت اشاره دارد، وجود فامیل‌های خانوادگی (پرتوه) نیز حکایت از پارتی بودن مردمان این منطقه است؛ اما با هر هجوم تیره‌های مختلف قبیله‌ای در این دشت سکونت می‌گرفتند که تیره‌های عرب (خزائی) که پس از ورود به ایران در صدر اسلام دوباره از سمت ماورالنهر به این منطقه تزریق شدند، مثلاً با هجوم مغولان و تهاجم ازبک‌ها روستاهایی را این اقوام ایجاد نمودند که می‌توان به روستاهایی چون بند ازبک که دقیقاً نام‌گذاری آن بر این اساس است، تیره و قبیله قرایی‌ها که از خاندان یکی از سرداران تیموری هستند، پس از عبور از این منطقه حکومت این نواحی به این خاندان سپرده شد و آنها کم کم به خوانین محلی تبدیل شدند که یکی از معروف‌ترین و تأثیرگذارترین اقوام این منطقه‌اند، قوم بلوچ و فارس از دیگر ارکان نژادی مردم این منطقه هستند، اشاره کرد.

آداب و رسوم و مراسم خاص در عید نوروز

در شهرستان رشتخوار مردم به آداب و رسوم نوروز پایبند و علاقه‌مند هستند. از چند روز به عید مانده همه در اندیشه‌ تهیه لباس هستند، خانه تکانی می‌کنند و جامه‌ نو می‌پوشند، فرش‌ها را می‌تکانند و در و پنجره را پاک می‌کنند و نزدیک به تحویل سال سفره هفت سین می‌چینند و اسپند دود می‌کنند، تخم مرغ می‌پزند و رنگ می‌کنند و در هنگام لحظه‌ سال تحویل، دور سفره‌ هفت سین می‌نشینند و همینکه سال تحویل شد، به هم تبریک می‌گویند و یکدیگر را می‌بوسند و شماری دعای عید می‌خوانند.

روز نخست عید، بزرگ خانواده در خانه می‌نشیند و همه به دیدن او می‌روند و نوروز را تبریک گفته و دستش را می‌بوسند و او هم به هر یک از دیدارکنندگان عیدی می‌دهد.

جاذبه‌های تاریخی شهرستان رشتخوار

 رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رشتخوار در همین خصوص به ایسنا گفت: مسجد جامع تاریخی این شهرستان به عنوان یک بنای ارزشمند از معماری خاصی برخوردار است، شواهد باستان‌شناسی و مقایسه با مساجد جنوب خراسان احتمالاً مسجد-مدرسه‌ای دو ایوانی مربوط به دوره خوارزمشاهیان است.

کاظم کامیاب اظهار کرد: امروزه مسجد جامع رشتخوار مشتمل بر یک ایوان و شبستانی به انضمام محراب در گوشه جنوب غربی آن است. آجرچینی پوشش بنا و طاق نماهای پاکار آن به صورت خفته راسته و زیگزاگ اجرا و در زیر این طاق‌نماها، کتیبه‌ای قرآنی و کمربندی به خط کوفی، گچ‌بری شده است.

وی از خانه تاریخی قرایی به عنوان یکی دیگر از جاذبه‌های این شهرستان نام برد و اظهار کرد: خانه حاج سلطان‌علی خان قرائی ملقب به (حاجی خان یاور) در داخل شهر واقع شده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رشتخوار گفت: این بنا یکی از سکونتگاه‌های زیبای برجا مانده از معماری دوران قاجار است که با توجه به کتیبه‌های موجود در بیستم شعبان ۱۳۴۴ هجری بنیان شده است. فضاهای ساختمانی این مکان شامل پیش ایوان ضلع شمالی با ۶ ستون در یک ردیف با تزئینات کاشی‌کاری و آجرکاری، فضای تابستانی و اتاق بادگیر در ضلع جنوبی، اتاق‌های نشیمن و مهمانخانه با شومینه‌های زیبای گچی، مطبخ، انباری و ... است.

وی عنوان کرد: شهر تاریخی جیزد در ۱۶ کیلومتری جنوب شرق رشتخوار و در جنوب غرب روستای اکبرآباد واقع شده است. بقایای این شهر در محل به «قلعه کهنه جیج» مشهور بوده و در حقیقت همان شهر جیزد است.

کامیاب افزود: بنا به نوشته فصیحی خوافی در زلزله مهیب سال ۷۳۷ هجری جیزد ویران شد و سی هزار آدمی از قصبه زوزن تا به قصبه جیزد جان خود را از دست دادند. امروزه از معماری جیزد تنها تپه ماهورها، بخشی از ارگ و حصار شهر، خندق و برج‌های پیرامونی آن با وسعت ۶۰ هکتار بر جای مانده است. قدمت این شهر با توجه به داده‌های فرهنگی متعلق به قرون ۵ تا ۸ هجری قمری است.

وی در ادامه از وجود آب‌انبار اکبرآباد، آب‌انبار مرکزی جنگل، آب‌انبار دو قلو رشتخوار، آب‌انبار سنگان، آب‌انبار سنگی امین‌آباد، حمام عیسی خان، پل سالار خان، تپه‌های پیش از تاریخی کوده و مسجد حاجی خان یاور (وکیل) به عنوان دیگر آثار تاریخی این شهرستان نام برد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رشتخوار افزود: تپه‌های پیش از تاریخی کوده شامل ۸ تپه هستند که با توجه به داده‌های سطحی تپه‌ها (سفال و ابزار سنگی) که شامل سفال‌های چرخ‌ساز و بعضاً دست‌ساز نخودی هستند، می‌توان سکونت در این تپه‌ها را مربوط به ۵۰۰۰ سال پیش دانست.

وی در خصوص قلعه تاریخی کریم‌آباد عنوان کرد: این اثر تاریخی متعلق به دوره قاجار در فاصله ۵ کیلومتری شهر رشتخوار و در روستای کریم‌آباد واقع شده است. در حال حاضر این بنا یکی از سالم‌ترین قلعه‌های تاریخی استان محسوب می‌شود که هیچ تغییری در فضای داخلی آن صورت نگرفته است.

کامیاب با اشاره به اینکه قلعه تاریخی اکبرآباد متعلق به دوره قاجار، آسیاب برج رشتخوار مربوط به دوره صفویه، آرامگاه و مسجد تاریخی شاه سنجان که بر اساس شواهد معماری، پیشینه این ابنیه به سده نهم هجری می‌رسد و همچنین آرامگاه امان قلی، آرامگاه شیخ ابدال (چهار طاقی) که معماری این بنا مؤید احداث آن در قبل از اسلام و از یادگاران ایران باستان است را از دیگر مکان‌های دیدنی این شهرستان معرفی کرد.

جاذبه‌های طبیعی شهرستان

وی در ادامه به جاذبه‌های طبیعی شهرستان اشاره کرد و گفت: دره ییلاقی زیر غرقاب در فاصله تقریبی ۲۲ کیلومتری شمال شرق رشتخوار با وضعیتی کوهستانی و کوهپایه‌ای دارای آب و هوایی مطلوب و مفرح است که رودخانه‌ای فصلی در فصول گرم سال باعث طراوت هوای آن می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان رشتخوار افزود: منطقه گردشگری و آبشار گرماب در ارتفاعات روستای سعادت‌آباد واقع شده است، وجود کوه‌های بلند گرم و بارش برف در زمستان و آب حاصل از جاری شدن برف‌ها باعث ایجاد آبشاری زیبا در میان کوه‌های گرماب شده است.

وی خاطرنشان کرد: این منطقه در فصول گرم سال با آب و هوای معتدل و خنک، همراه با درختان پسته کوهی، زرشک، چنار کوهستان، بلوط، چشمه‌های آب گرم معدنی و گذرگاه‌های پر پیچ و خم در دل نهرهای زلال و گوارا هرساله علاقه‌مندان زیادی از این تفرجگاه دیدن و اوقات فراغت خود را در این مکان سپری می‌نمایند.

کامیاب همچنین به وجود مناطق گردشگری بسیار زیبای دیگری شامل تنگل علی‌آباد دامن، تنگل کوه سنگ، دریاچه فصلی نوق، سد شهید یعقوبی، تنگل کزقند، تنگل سوهه و کویر ریگ زیتون و ریگ بلند اشاره کرد.

سوغات و ره‌آورد سفر:

قالیچه‌ها و پشتی‌های بافته شده با نقوش متنوع و نقش و نگارهای زیبا، بهترین ارمغان سفر به رشتخوار است، همچنین تهیه البسه ابریشمین الوان و سایر بافته‌های نخی هم چون روسری‌های نازک، حوله‌های نخی و بقچه‌های زیبا که در کارگاه‌های فرت بافی در روستاهای سنگان، باسفر و نوق تولید می‌شوند، زمینه تولید سوغات را برای گردشگران این شهرستان فراهم آورده است. از طرفی زعفران و پسته با وجود زمین‌های زراعی و باغات پسته، در شمار ره‌آورد سفر این شهرستان محسوب می‌شوند.

کامیاب گفت: در حال حاضر ۲۷۰ اثر تاریخی در زمینه گردشگری در این شهرستان وجود دارد که از این میان حدود ۲۵۰ اثر، تاریخی هستند و تعداد ۳۲ اثر نیز ثبت ملی شده‌ و همچنین ۲۰ تفرجگاه و جاذبه‌ گردشگری دیگر نیز در این شهرستان واقع شده است.