طبیعت واژه‌ای آشنا برای انسان است، طبیعت همچون قالیچه‌ای است که گرد تا گرد این کره خاکی پهن شده است و نقطه نقطه اش دلیلی است برای آن که انسان حقیقت وجودش را پیدا کند و بداند از کجا آمده و به کجا میرود، اما این بشر درگیر در رویا و خیالات خود، جنگل و دریا و دشت و صحرا را بیشتر از آنکه ابزاری برای خودشناسی کندهمچون میز سلف سرویسی می‌بیند که باید تمام و کمال بلعیده شود تا منفعت طلبی اش سیر شود.

در این میان انگار کسی نیست تا بگوید دیگر مخلوقات چه سهمی از نعمات بی نهایت خداوندی دارند؟ غول خودخواه آدمی عرصه را برای دیگران تنگ و تنگ‌تر میکند تا گونه‌های مختلف جانوری روز به روز کم و کم‌تر شوند و اثری از آن‌ها باقی نماند.

یکی از این نوع حیوانات که ۹۸ درصد جمعیت جهانی آن در ایران زیست می‌کنند و بزرگترین دوزیست کشورمان است وزغ هیرکانی یا تالشی است که خارجی‌ها به آن وزغ ایچوالد می‌گویند، نوعی خزنده که در جنگل‌های هیرکانی زندگی می‌کند و سالی یک بار از این جنگل‌ها دل می‌کند و راهی دریاچه می‌شود تا تخم ریزی کند و نسلش را گسترش دهد البته اگر خودرو‌ها نفسشان را نگیرند.

وزغ‌ها حق تقدم دارند

اسفند که می‌شود بوم نقاشی احوال انسان منتظر رنگی است تا بر سفیدی دلش نقشی بکشد هزار رنگ، همه منتظر عید هستند تا بیاید و نو کند کهنه‌ها را، دور بیدازد غم و غصه‌ها را و تازه کند احوال موجودات علی الخصوص انسان‌ها را.

اسفند برای هر کس طعمی دارد، اما برای وزغی با پشت سبز و شکمی کرم رنگ و چشمانی به رنگ مس یعنی کاسه کوزه را جمع کند و دست اهل و عیال را بگیرد و همچون زوج‌های جوان دست در دست هم هر چه در جنگل دارند را رها کنند و راهی دریاچه‌هایی همچون شورمست و ارواح و عباس آباد بهشهر شوند تا تخم ریزی کنند و دوباره برگردند سر خانه و کاشانه خویش.

آغاز فصل تخم ریزی این گونه در معرض انقراض بهانه می‌شود تا سری به دریاچه عباس آباد بهشهر بزنم، قبلا هم به اینجا آمده بودم، اما نه برای دیدن وزغ بلکه برای تفریح و گشت و گذار و سیاحت از بنایی که شاه عباس صفری قرن‌ها پیش برای خوشگذرانی اش ساخته بود و حالا مکانی شده است برای عیش و نوش وزغ ها.


از آقا رجب که از اهالی اینجاست و قایق پدالو اجاره می‌دهد سراغ وزغ‌ها را می‌گیرم می‌گوید آقا و خانم تالشی را میگویی؟ از این همه معلومات و ابداعات هنری هنگ می‌کنم و می‌گویم بله معرف حضور هستند؟ سرش را تکان می‌دهد و می‌گوید از زمانی که ۱۲ سالم بود یادم هست که وزغ‌ها می‌آمدند و همین موقع‌ها تخم ریزی می‌کردند و بعد از دو هفته می‌رفتند.

ادامه می‌دهد: قدیم خیلی زیاد بودند، اما تا همین چند سال پیش جمعیتشان کمتر شده ب امسال خدارا شکر از سال گذشته بیشتر می‌بینمشان.

از او درباره احساس محلی‌ها نسبت به این گونه در حال انقراض می‌پرسم با حسرت می‌گوید: محلی‌ها اوایل زیاد توجهی به وزغ‌ها نمی‌کردند بیشتر این وزغ‌ها به هنگام عبور از جاده توسط ماشین‌ها له می‌شدند، اما در سال‌های گذشته مردم از اهمیت این گونه آگاه شدند.‌

می‌گوید: برخی رانندگان هنگام رفتن به دریاچه عباس آباد اگر ببینند وزغ‌ها از جاده در حال عبور از جاده هستند حق تقدم را به وزغ‌ها می‌دهند در حالی که در سال‌های گذشته برای کسی مهم نبود این وزغ‌ها چه حیوانات مهمی برای اکوسیستم و حتی جذب گردشگر هستند.

برای من که انتظار داشتم اهالی این منطقه زیاد با این گونه در معرض انقراض آشنا نباشند صحبت‌های آقا رجب دلگرم کننده بود، حالا که اهالی این گونه پای کار آمده بودند می‌خواستم بیشتر از این وزغ بدانم.

بوم زاد ایران و زاده مازندران

حفاظت و حراست از گونه‌های گیاهی و جانوری که مختص همین مرز و بوم هستند یکی از وظایف مهم همه مردم است به خصوص وقتی صحبت از بزرگترین دوزیست ایران به میان می‌آید، وزغی مکعبی شکل که ۱۳ سانتی متر طول دارد و ۱۴ سانتی متر هم طول پاهایشان است.

محمد رضا محمدی کارشناس امور حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست است که از سال ۹۵ کار روی وزغ‌های تالشی یا هیرکانی را آغاز کرده است، با او در ساحل دریاچه عباس آباد دیدار میکنم دقیقا چند متر آنطرف‌تر بالغ بر ۱۰ وزغ در دریاچه دارند این طرف و آن طرف می‌روند.

محمدی که برای بررسی روند تخم ریزی این حیوانات به عباس آباد امده با یک تور کوچک ماهی گیری یکی از وزغ‌ها را با احتیاط از درون دریاچه بیرون میک شد و به ما نشان می‌دهد ومیگوید: وزغ تالشی یا هیرکانی و ایچوالد بزرگترین دوزیست ایران است که ۹۸ درصد از جمعیت این گونه در جنگل‌های هیرکانی شمال ایران زندگی می‌کنند و ما بقی در جمهوری آذربایجان زیست می‌کنند به همین دلیل ما این گونه را بوم زاد ایران می‌دانیم.



کارشناس امور حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ادامه می‌دهد: بر خلاف تصور عامه این حیوانات به هیچ عنوان سمی نیستند، اما باید به این نکته توجه کرد که به هیچ عنوان نباید به این موجودات دست زد و مانع از زیست طبیعی آن‌ها شد، زیرا به شدت حساس هستند و هر اخلالی می‌تواند در روند تخم ریزی آن‌ها مشکل ایجاد کند.

این کارشناس حیات وحش با بیان این که وزغ تالشی جزو حیوانات خون سرد به حساب می‌آید، گفت: این نوع حیوانات ذاتا آرام هستند و فقط زمانی که در معرض خطر باشند از خود صدا در می‌آورند تا بتواند نجات پیدا کنند.

او با دست هایش به حاشیه دریاچه اشاره می‌کند که حجم عظیمی از نوار‌ها با دانه‌های سیاه وجود دارد و می‌گوید: این‌ها تخم‌ها این وزغ هستند، هر وزغ ماده به طور میانگین ۹ متر از این نوار‌ها تولید می‌کند که هر کدام ۳ الی ۴ هزار تخم دارند و اواخر فروردین سال آینده تبدیل به یک وزغ بالغ می‌شوند.


او که حالا مطالعاتش را روی یک وزغ به پایان رسانده آن را در دریاچه رها می‌کند و می‌گوید امسال سازمان محیط زیست با حفاظت و مراقبتی که انجام داد باعث شد نسبت به سال‌های گذشته شاهد رشد جمعیت و کاهش تلفات این نوع وزغ باشیم.

صحبت با محمد رضا محمدی جذابیت خاص خودش را داشت، اما سوالی که برایم پیش آمده بود این بود که دقیقا سازمان محیط زیست چه کرده بود که توانست از تلفات این گونه در معرض انقراض کم کند.؟

نیرو هایمان ۲۴ ساعته مستقرهستند
جواب این سوال را شاید خیلی از اهلی یا کارشناسان بدانند، اما هیچ کس بهتر از کوروس ربیعی رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران نمی‌تواند به این سوال پاسخ دهد.

او که برای سرکشی از روند حفاظت از وزغ‌های هیرکانی به عباس آباد بهشر آمده است، می‌گوید بزرگترین مشکل ما در حفاظت از وزغ‌های هیرکانی تلف شدن آن‌ها زیر چرخ خودرو‌ها بود، زیرا آن‌ها در فصل تخم ریزی از جنگل به سمت دریاچه مهاجرت می‌کنند.

ربیعی می‌گوید: جاده‌ای که در بین جنگل و دریاچه عباس آباد است تهدید بالایی برای این گونه جانوری محسوب می‌شود به همین دلیل نیروهایمان در جاده مستقر شدند و به محض دیدن وزغ‌ها آن‌ها را با پروتکل‌های مخصوص به سمت دیگر جاده می‌برند تا با ماشین‌ها برخورد نکنند.‌

می‌گوید: همین کار به ظاهر ساده باعث شده است امسال به شدت تلفات وزغ‌ها کاهش پیدا کند و امیدواریم طی ۵ سال آینده با انجام اقدامات دیگر این گونه را از خطر انقراض نجات دهیم.

رییس اداره امور حیات وحش سازمان محیط زیست مازندران این حیوان را دارای ویژگی‌های اکولوژیکی بالایی می‌داند و می‌گوید: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های وزغ تالشی، تغذیه آنان با آفات و حشراتی مانند سوسک‌ها است که بلای جان کشاورزان مازندران هستند.

ربیعی با بیان اینکه این نوع وزغ در جنگل‌ها، باغ‌ها و مرغزار‌ها یافت می‌شوند، افزود: وزغ‌های تالشی عمدتاً در جا‌های تاریک و مرطوب مثل زیرزمین، غارها، زیر سنگ‌ها، کنده درختان، ریشه‌های بزرگ زندگی کرده و در طول روز در چنین جا‌هایی مخفی می‌شوند.

ربیعی می‌گوید: این حیوان در وضعیت استثنایی قادر است دوره‌های بسیار طولانی گرسنگی را تحمل نماید و در طول این دوره به حالت خواب و غیرزنده می‌رود، اما زنده است.

متاسفانه مطالعات اندکی در خصوص وزغ‌های هیرکانی انجام شده است شاید هنوز برخی‌ها تصور می‌کنند که حیات وحش یعنی پلنگ، یعنی یوز آسیایی، یعنی گوزن‌های زرد و قرمز و نمی‌دانند همین وزغ‌ها هم نیاز به توجه بیشتر دارند تا سرنوشتشان همچون دیگر گونه‌های منقرض شده نشود.