گردشگری سلامت یا health tourism که با عناوین "توریسم درمانی" و "توریسم سلامت" هم از آن یاد می‌شود، فرصتی بی‌نظیر برای کسب درآمد‌های چشمگیر ارزی و توسعه اقتصادی است، اما خود چنان گرفتار دلالی و واسطه‌گری شده است که جز با تقویت نظارت‌ها و ساماندهی این حوزه، نمی‌توان امید چندانی بدان داشت.

بنا به گفته فعالان حوزه گردشگری سلامت، هر گردشگر سلامت دست کم سه برابر یک گردشگر عادی ارزآوری داشته و ۲ برابر آن‌ها شغل ایجاد می‌کند، که این امر به خوبی گویای ظرفیت بالای گردشگری سلامت در ایران است؛ حال آنکه با وجود چنین قابلیت بالایی از ارزآوری، این روز‌ها شاهد حضور و جولان دلالان در حوزه گردشگری سلامت هستیم.

این حضور تا بدانجا است که عمده درآمد این صنعت سودآور به جیب دلالانی می‌رود که نه دانشی در حوزه توریسم درمانی دارند و نه حتی الفبای نظام سلامت یا گردشگری را آموخته‌اند.

عمده این دلالان، مجوز قانونی برای جذب گردشگر سلامت ندارند و بسیاری از آن‌ها همزمان نقش راننده، مترجم، راهنمای تور و ... را نیز بر عهده می‌گیرند.

در اغلب موارد آن گروه از گردشگران سلامت که خواسته و ناخواسته به دلال‌ها وصل می‌شوند، با نارضایی کشور را ترک می‌کنند که موارد زیادی از کلاهبرداری از گردشگران سلامت و یا ارائه خدمات درمانی غیر استاندارد به گردشگران، گزارش شده است که همه این موارد منفی، وجهه گردشگری سلامت در ایران را مخدوش کرده است.

حضور پر تعداد دلالان گردشگری سلامت که صرفا به طمع دریافت پول فراوان به این عرصه پا گذاشته و هیچ تخصصی در حوزه گردشگری سلامت ندارند، موجب شده که از تمایل گردشگران سلامت برای سفر به ایران، کاسته شود.

گردشگری سلامت، پنجمین منبع تولید ناخالص داخلی

در حقیقت فعالیت دلالان در حوزه گردشگری سلامت، بزرگ‌ترین ضد تبلیغ برای صنعتی است که در عرصه جهانی در زمره پنج منبع مهم تولید ناخالص داخلی شناخته شده است و بسیاری از کشور‌ها از این ناحیه سود سرشاری می‌برند.

تا پیش از پیدایش کرونا قرار بود در مرحله نخست تا سال ۲۰۳۰ و در گام بعدی تا سال ۲۰۵۰، طی برنامه‌ای جهانی، گردشگری سلامت به اولین صنعت پررونق و ارزآور تبدیل شود، ولی کرونا موجب اختلال و برهم خوردن معادلات در تحقق این برنامه شد، هرچند آنرا کاملا متوقف نکرد، زیرا در دوران پساکرونا اگرچه شمار گردشگران سلامت به صورت جدی افت کرده است، اما در همین حال شاهد رشد جهشی برخی کشور‌ها در این شاخه از صنعت گردشگری هستیم.

غفلت کشور ما از ارتقای گردشگری سلامت، بی‌توجهی به تبلیغات و بی‌اعتنایی به معرفی، بازاریابی و ... در دوران ۲ ساله شیوع کرونا، اکنون اثرات خود را بر این حوزه نمایان ساخته و فعالیت ما به واسطه ورود و ظهور پرقدرت کشور‌های رقیب از جمله ترکیه و اردن به این حوزه، در معرض تهدید و تحدید جدی قرار گرفته است و ناآرامی‌های اخیر نیز بار دیگر ضربه مهلک تری بر پیکر نحیف این بخش از گردشگری ایران و خراسان رضوی وارد آورده است.

سازمان جهانی گردشگری (WTO) به طور خاص، گردشگری سلامت را استفاده از خدماتی تعریف می‌کند که به بهبود یا افزایش سلامت و ارتقای روحیه فرد (با استفاده از آب‌های معدنی، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر شود که به دلیل سکونت وی در مکانی خارج از محل زندگی همیشگی است و عمدتا بیش از ۲۴ ساعت به طول می‌انجامد.

نقش آفرینی و نام ایران و مشهد در عرصه توریسم درمانی به دلیل تجهیزات سطح بالای پزشکی، ارزان بودن خدمات، وجود متخصصان توانمند در عرصه پزشکی و غیره، کشورمان را تا قبل از شیوع کرونا به یکی از مقاصد مطلوب و جذاب برای گردشگران سلامت و بیماران خارجی تبدیل کرده بود که به دنبال اعمال درمانی و زیبایی بودند.

البته این ظرفیت‌ها همچنان در کشور ما و کلانشهر مشهد وجود دارد و هنوز هم می‌توان به آن‌ها به چشم فرصتی بی‌تکرار نگریست، قبل از آنکه این فرصت به واسطه فعالیت کشور‌های رقیب در منطقه، تهدید شده و از دست برود.

در این میان ساماندهی دلالان فعال در این حوزه و افزایش و تقویت نظارت بر روند ارائه خدمات به گردشگران سلامت نه تنها موجب پایدار شدن این مشتریان خارجی برای استفاده از خدمات درمانی می‌شود، که خود نوعی تبلیغ مثبت برای جذب شمار بیشتر گردشگران و بیماران جویای خدمات درمانی و به تبع آن به معنای ارزآوری و رشد اقتصادی بیشتر برای کشور است.

خروج درآمد ارزیِ گردشگران سلامت

حسین نیکونام رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی، یکی از چالش‌های مهم حوزه گردشگری سلامت را فعالیت افرادی با عنوان دلال، مترجم یا راهنما (لیدر) دانست و افزود: در میان این افراد شاهدحضور افرادی توانمند هم هستیم، اما به دلیل نداشتن قدرت در بخش خصوصی و نیز یکصدا نبودن بخش دولتی در این زمینه، شاهد عدم ساماندهی و جولان دلالان و آسیب زا بودن فعالیت این گروه به نگاه گردشگران سلامت به دلیل دریافت مبالغ کلان هستیم.

او ادامه داد: فعالیت دلالان عراقی در این میان پدیده‌ای است که چالش بزرگتری را تحمیل می‌کند و آن هم خروج ارز و درآمد بخش گردشگری سلامت به خارج از کشور است که ضربه مهلکی به درآمد ارزی ما در این بخش وارد می‌آورد.

رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی ادامه داد: تاکنون ۶ هزار دلال و مترجم فعال در این حوزه در مشهد شناسایی شده اند.

همراهی و ورود موثر معاونت هماهنگی امور زائران استانداری خراسان رضوی در کنار مجموعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد و میراث فرهنگی در سطح استانی و ملی از ضرورت‌هایی است که باید در حوزه گردشگری سلامت به آن توجه شود.

نیکونام بیان کرد: در عین حال گاه شاهد حضور راهنمایان و مترجمان فصلی نیز در مشهد هستیم که از استان‌های جنوبی وارد شهر‌هایی مانند مشهد، قم، تهران و شیراز شده و بی اعتنا به عواقب فرهنگی و از بین رفتن اعتماد گردشگران، اقدام به سوء استفاده مالی از آنان و دریافت مبالغ کلان از آن‌ها می‌کنند که این خود چالش و آسیبی جدی و دارای تبعات جبران ناپذیر است.

او تصریح کرد: همراهی و ورود موثر معاونت هماهنگی امور زائران استانداری خراسان رضوی در کنار مجموعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد و میراث فرهنگی در سطح استانی و ملی از ضرورت‌هایی است که باید در حوزه گردشگری سلامت به آن توجه شود.

رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی تأکید کرد: دلالان عراقی بیماران را از مبدا شناسایی و به همراه می‌آورند، اما دلال ایرانی از کف بازار اقدام به شناسایی و جذب این بیماران می‌کند و به همین دلیل در این زمینه بسیار عقب‌تر از اتباع عراقی هستند.

سهم ۸۵ درصدی شرکت‌های غیرمجاز گردشگری سلامت

رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی با بیان اینکه هم اکنون شرکت‌های مجاز گردشگری سلامت سهمی کمتر از ۱۵ درصد فعالیت‌های گردشگری سلامت استان را دارند، افزود: ۸۵ درصد دیگر این سهم را مراکز غیرمجاز و دلالانی دارند که در حال انجام فعالیت و مدیریت خدمات دهی در این بخش هستند.

نیکونام گفت: این وضعیت به صورت مستقیم به ضعف نظارتی حوزه بهداشت و درمان و نیز اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع استان باز می‌گردد.

یکی از ایرادات و مشکلات موجود در این حوزه این است که دانشجویان عراقی که اجازه کار و فعالیت در ایران را ندارند، در حال کار و فعالیت در این حوزه هستند.

او با اشاره به اینکه هم اکنون ۳۰۰ نفر در مشهد با عنوان مترجم در حوزه گردشگری سلامت سازماندهی شده و دارای کارت شناسایی هستند، گفت: این در حالی است که تخمین زده می‌شود بیش از ۶ هزار نفر در این عرصه فعالیت داشته باشند که نیاز به ساماندهی و مدیریت این بخش داریم.

رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی گفت: یکی از ایرادات و مشکلات موجود در این حوزه این است که دانشجویان عراقی که اجازه کار و فعالیت در ایران را ندارند، در حال کار و فعالیت در این حوزه هستند.

نیکونام بیان کرد: به این ترتیب ارزی که قرار است جذب کشور شود در این فرایند از کشور خارج می‌شود؛ از چنین وضعیتی به این نتیجه می‌رسیم که حتی اگر مترجمان ایرانی به صورت غیرمجاز هم در این زمینه کار کنند، دست کم ارزآوری و اشتغال ناشی از آن نصیب کشور خواهد شد.

او با بیان اینکه نمی‌توان آمار دقیقی از دلالان عراقی گردشگری سلامت در مشهد ارائه کرد، بیان کرد:، اما درصد حضور این دلالان به شکلی است که فعالیت آن‌ها کاملا مشهود است و به چشم می‌آید.

این مقام مسئول گفت: اگرچه متولی ساماندهی این حوزه اداره کل میراث فرهنگی است، اما اگر همکاری دانشگاه علوم پزشکی و پزشکان نباشد هیچ زمان تلاش‌ها به نتیجه نمی‌رسد.

نیکونام بیان کرد: متاسفانه در حال حاضر بیمارستان‌ها به سختی از شرکت‌های گردشگری سلامت پذیرش مریض دارند.

او با اشاره به کسب مجوز ۱۱۹ شرکت گردشگری سلامت در مشهد گفت: به واسطه اختلاف سلیقه موجود میان اداره کل میراث فرهنگی استان با کم و کیف اجرای کار، کمتر از ۲۰ شرکت از این شمار فعالیت دارند.

رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی بیان کرد: متاسفانه دانشگاه علوم پزشکی، میدان را برای فعالیت دلال‌ها باز گذاشته است و این افراد به راحتی با بیمارستان‌ها قرارداد می‌بندند، در حالی که شرکت‌های مجاز و مترجمان مجوزدار این امکان را ندارند.

ضرورت حفظ آبروی گردشگری سلامت

رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور در خصوص اهمیت ساماندهی فعالان این بخش اظهار کرد: با ساماندهی این دلالان، هزینه درمان مدیریت شده و کاهش می‌یابد بنابراین در حق بیماران اجحاف نمی‌شود.

نیکونام تاکید کرد: علاوه بر این با ساماندهی دلالان این حوزه، شاهد جلوگیری از لطمه دیدن برند گردشگری سلامت ایران و مشهد خواهیم بود و از نارضایی گردشگران نیز پیشگیری می‌شود.

وی بیان کرد: جلوگیری از فعالیت افراد غیرمجاز و البته غیرحرفه‌ای و نیز ممانعت اتز خروج ارز از کشور، می‌تواند کمکی جدی به اقتصاد استان و کشور باشد.

این مقام مسئول گفت: علاوه بر این، روند مزبور موجب کمک به بهبود کیفیت درمان هم خواهد شد، زیرا مدیریت گردشگری سلامت و ارائه خدمات درمانی اگر توسط شرکت‌های مجاز صورت گیرد، بیماران خارجی به مراکز مجاز آمده و از حضور و اثرگذاری مراکز غیرمجاز کاسته می‌شود.

کرونا و توقف برنامه ساماندهی

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان اینکه برخی اقدامات برای ساماندهی دلالان و واسطه‌گران این بخش انجام شده است گفت: در همان قالب برنامه‌ای آموزشی تدوین شد، شناسایی افراد فعال در این عرصه انجام و سامانه‌ای هم تعریف و اقدام به جمع آوری اطلاعات شد.

یوسف بیدخوری بیان کرد: دراین میانه شیوع ویروس کرونا و تبعات ناشی از آن همه رشته‌های بافته شده در این زمینه را پنبه کرد و پس از آن نیز گردشگران سلامت از کشور عراق بدون ویزا امکان ورود به کشور را پیدا کردند که این شرایط ساماندهی دوباره و برنامه‌ریزی جدیدی را می‌طلبد.

او تصریح کرد: فعالیت دلالان گردشگری سلامت بیشتر در حوزه گردشگران کشور‌های عربی مطرح است.

این مقام مسئول  با بیان اینکه در گذشته امور مربوط به گردشگری سلامت در قالب کارگروهی تحت همین عنوان پیگیری می‌شد، گفت: هم اکنون این موضوع همانند سایر موضوعات مربوط به سفر و گردشگری در قالب قرارگاه خدمات سفر و با برگزاری جلسات منظم پیگیری می‌شود.

بیدخوری  تاکید کرد: ساماندهی دلالان تا زمانی که پزشکان در خصوص این ضرورت متقاعد، پذیرا و همراه نشوند، غیرممکن است.

او  با بیان اینکه هرچه در رصد و نظارت بر دلالان تلاش کنیم، مادامی که فضا سالم‌سازی و فعالیت آن‌ها ممنوع نشود، موفقیتی نداریم، گفت: لازم است پزشکان، پذیرش بیمار معرفی شده توسط دلالان را قبول نکرده و صرفا با افراد مجوزدار و شرکت‌های گردشگری مجاز همکاری نمایند.

بیدخوری اظهارکرد: در این رابطه نرم افزاری طراحی شده که از طریق بارگذاری اطلاعات افراد در سامانه مربوطه، پیگیری برای صدور مجوز به افراد انجام می‌شود.

او  تصریح کرد: قبل از شیوع کرونا هزار و ۲۰۰ نفر در سامانه طراحی شده ثبت نام کرده بودند.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی تاکید کرد: هدف از ساماندهی دلالان علاوه بر حفظ حقوق بیماران و گردشگران سلامت، فعال شدن زیرمجموعه گردشگری و شرکت‌های گردشگری سلامت در این زمینه است، اما قبل از آن باید معدوم‌سازی و محروم سازی انجام شود و مراکز درمانی و پزشکان پذیرش بیمار از دلالان نداشته باشند.

تسلط زبان خارجی عامل راهبردی ورود دلالان

مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد چندی پیش در گفتگو با رسانه‌ها گفت: هم اینک تعداد دلالان این حوزه نسبت به قبل کمتر شده و آمار افزایشی نیست، زیرا راه‌های دستیابی گردشگران سلامت به مراکز درمانی را با استفاده از پلتفرم‌ها، معرفی ظرفیت‌ها، سایت‌ها و کتابچه‌ها آسانتر کرده ایم.

داوود خوش‌شکن بیان کرد: به این دلیل که نام این افراد دلال است، ساختار ندارند و رسمی نیستند، بنابراین آمار آن‌ها نیز رسمی نیست. براساس آمار غیر رسمی بیش از هشت هزار دلال گردشگری سلامت در مشهد فعالیت دارند که تمایلی به سازمان‌یافتن ندارند.

او تصریح کرد: ۲ هزار و ۵۰۰ نفر از این افراد شناخته شده و پنج هزار و ۵۰۰ نفر به صورت غیر رسمی فعالیت دارند.

مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در سال‌های گذشته تلاش شد این افراد ثبت نام شده و با دریافت کارت، از حالت دلالی خارج شده و به عنوان واسطه در این حوزه ادامه فعالیت دهند، که این افراد رسمیت یافته و در اداره‌کل میراث فرهنگی نیز ثبت شده و آموزش‌های لازم برای آنان برگزار می‌شود.

خوش‌شکن بیان کرد: یکی از عللی که موجب افزایش دلالان و لیدر‌ها در صنعت گردشگری سلامت شده، ارتباط ۲ غیرهمگن به لحاظ زبانی است. گردشگران به دلیل آشنا نبودن با زبان، به دنبال فردی می‌گردند که آن‌‎ها را به پزشک و حوزه درمان پیوند دهد و در نتیجه دلالی شکل می‌گیرد.

او  افزود: افراد به بهانه زبان دانی ورود پیدا کرده و سپس از این بخش سوءاستفاده می‌کنند، تعرفه بیشتر می‌گیرند، گردشگران را به مکان‌هایی می‌برند، کالا‌هایی می‌فروشند و اقداماتی انجام می‌دهند که مورد تایید دستگاه‌های رسمی نیست.

مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص نظارت‌ها بر فعالیت دلالان گردشگری گفت: ما به صورت همزمان چند فعالیت برای ساماندهی این دلالان انجام می‌دهیم. کاری که از قبل شروع کرده بودیم را ادامه می‌دهیم.

خوش شکن بیان کرد: در گذشته فراخوان داده بودیم تا این افراد مراجعه کرده و مشخصات خود را در اداره‌کل میراث فرهنگی ثبت کنند. کلاس آموزشی ۲۰ ساعته برای آن‌ها در نظر گرفتیم که ۱۰ ساعت دانشگاه، سیستم دانشگاه و ۱۰ ساعت نیز میراث فرهنگی، سیستم گردشگری را معرفی می‌کند تا متوجه شوند مراکز مجاز درمان و گردشگری کجاست.

درآمد ۲۰۰ میلیون تومانی برخی دلالان گردشگری سلامت

این مقام مسئول  در خصوص درآمد دلالان حوزه گردشگری سلامت گفت: دلالان در تمام بخش‌های گردشگری دخالت می‌کنند که موجب می‌شود نگاه توریست به تمام خدمات رفاهی منفی شود. درآمد دلالان بسیار زیاد است. به طور مثال سهم پزشک برای عمل بینی ۵۰ میلیون و سهم دلال نیز ۵۰ میلیون می‌شود. ما افرادی داریم که در ماه ۲۰۰ میلیون تومان درآمد کسب می‌کنند، البته درآمد پایین‌تر هم وجود دارد، اما درآمد اکثر آن‌ها بالا است.

خوش‌شکن با اشاره به شرایط اخیر کشور عنوان کرد: این وضعیت موجب کاهش بیش از ۵۰ درصدی مراجعه گردشگران سلامت خارجی شده است و برخی بیماران با وجود نوبت گیری برای عمل، نوبت خود را لغو کرده و از درمان منصرف شدند.

مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به اینکه درآمد مشهد از گردشگری سلامت بسیار خوب است، تصریح کرد: اگر گردشگری سلامت را مدیریت کنیم، اقتصاد مشهد متحول می‌شود. تنها ۲۰ درصد پول آن‌ها برای درمان هزینه می‌شود، ۸۰ درصد هزینه هتل، خرید، سوغات و خورد و خوراک است. ۱۰۰ شغل به گردشگری سلامت وابسته است که این ۸۰ درصد برای ۹۹ شغل دیگر هزینه می‌شود.

خوش شکن افزود: سبد درآمدی درمان بیمار خارجی در منطقه ما بسیار بالا است. ترکیه و هندوستان روی این صنعت به عنوان یکی از صنایع پردرآمد خود متمرکز شده‌اند، ما کمتر از آن‌ها درآمد کسب می‌کنیم، اما ظرفیت‌های بسیار خوبی داریم و می‌توانیم نصف بودجه کشور و حتی بیشتر را از این محل تامین کنیم.

منبع: ایرنا