پاییز بار و بنه اش را بسته و کم کم صدای پای زمستان به گوش می‌رسد؛ چیزی تا شروع سردترین فصل سال نمانده است.
به زودی یلدا پاییز را بدرقه می‌کند و به استقبال ننه سرما می‌رود.
یلدا در اندیشه روشنایی و زایش است؛ می‌خواهد با بودنش، زمستانی نو را نوید دهد.
آیین‌های شب یلدا گر چه در گذر ایام دستخوش تغییراتی شده است، اما همچنان در سنت‌های مناطق مختلف کشور مورد توجه قرار دارد.
یلدا در کویر
شب یلدا در خراسان جنوبی به شب چله معروف و دارای پیشنیه دیرینه‌ای است و مردم در این شب با شرکت در شب نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات سعی در بهتر گذراندن طولانی‌ترین شب سال در کنار یکدیگر دارند.
راهی بازار و میدان میوه و تره بار شدم. در این روزهای نزدیک به شب یلدا بازار حال و هوای دیگری دارد و مردم در تکاپوی خرید برای شب یلدا هستند.
حال و هوای شب یلدا و چله نشینی بعد از ۳ سال کرونایی در شهر پیچیده و شور و شوق رسیدن این شب طولانی و این آیین دیرینه را می‌توان در چهره مردم شهر دید.
اینجا به هر گوشه‌ای که نگاه می کنی میوه‌ها و آجیل‌های شب یلدا خودنمایی می‌کنند و مرد‌ها و زن‌هایی را می‌بینی که در تلاش برای خرید شب چله هستند.
بهمن آبادی یکی از جوانان بیرجندی است که در این بازار پر هیاهو در حالی که مشغول خرید میوه بود گفت: مردم این منطقه برای استقبال نخستین روز از سردترین فصل سال تا آنجا که توان مالی دارند، در خرید میوه‌های مخصوص شب یلدا مانند هندوانه، انار، سیب و پرتقال کوتاهی نمی‌کنند.
او می‌گوید: در شب چله همه فامیل در خانه پدربزرگ و مادربزرگ جمع می‌شویم و بلندترین شب سال را در کنار بهترین و مهم‌ترین افراد زندگیمان و به دور از فضای مجازی می‌گذرانیم و به صحبت‌ها و خاطرات بزرگتر‌ها گوش می‌کنیم.
او به کرسی خانه مادربزرگش در روستا اشاره می‌کند و می‌گوید: نشستن در زیر کرسی و گوش دادن به قصه قدیمی‌ها برایش بسیار دل انگیز است.
در این شب افراد با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل، خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات در بلندترین شب سال تا پاسی از شب بیدار می‌مانند.
میهمانی‌ها و شب زنده‌داری‌های شب یلدا از گذشته‌های دور در این استان مرسوم بوده و هنوز هم به قوت در میان مردم رایج است.
تفألی از جنس یلدا
یکی از آداب و رسومی که ایرانیان از دیرباز در شب یلدا داشته اند تفأل به حضرت حافظ بوده است که مردم کویر نشین نیز این آیین را در شب یلدا اجرا می‌کنند.
موسوی یکی از اهالی بیرجند است که می‌گوید: در شب یلدا بزرگ فامیل به دیوان حافظ تفألی می‌زند به این ترتیب که مخاطب فال ابتدا نیت می‌کند بعد بزرگ فامیل دیوان را باز می‌کند و بعد از خواندن غزل، فال را تفسیر می‌کند.
او می‌گوید: حافظ خوانی برایم یکی از شیرین‌ترین آداب و رسوم شب یلدا است.
بیشتر بخوانید
در این شب جوانان هر کدام با فکر کردن به آرزو و رویاهایشان حافظ را باز می‌کنند و انگار در این کتاب به دنبال رسیدن و یافتن آرزوهایشان هستند.
بازی‌های دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستان‌های قدیمی از سوی سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستان‌های خراسان جنوبی است.
کف زنی، رسمی دیرین که ثبت ملی شده است
یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در خراسان جنوبی برگزاری مراسم کف زدن است؛ در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به بیخ مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریزند.
محمدی یکی از شهروندان بیرجندی است که در حالی که سن و سالی از او گذشته درباره نحوه آماده کردن کف در شب یلدا اینگونه می‌گوید: مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز مایع مزبور را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند.
او در حالی که لبخند به صورتش نشسته می‌گوید: در این جشن نوجوانان و جوانان با پرتاب کف به همدیگر و مالیدن آن به سر و صورت دوستان مراسم را شاد‌تر می‌کنند.
کف بعد از آماده شدن با شیره شکر مخلوط شده و آماده خوردن می‌شود و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود.
برآبادی مسئول ثبت آثار معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: مراسم و آیین کف زنی شب یلدا در خراسان جنوبی از آثار ناملموسی است که به شماره ۸۰۷ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
شب چله‌ای و بردن هدیه به خانه عروس با عنوان شب چله‌ای از دیگر مراسم شب یلدا در خراسان جنوبی است.
این روز‌ها که نزدیک به شب یلداست در سطح بازار‌های شهر خرید برای عروس هم به چشم می‌خورد.
خانواده داماد در شب یلدا در زمان نامزدی برای عروس خود هدیه‌ای می‌خرند که با عنوان شب چله‌ای برای نو عروس تلقی می‌شود و خانواده‌های عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند.
طلا، سینی تنقلات و میوه، پارچه و یا لباس نو از هدایایی است که از طرف داماد به خانه عروس فرستاده می‌شود تا نویدی برای زندگی گرم و پر امید آنان باشد.
بازگشت چله نشینی به خاوران
شب چله یا همان یلدا که به بلندترین شب سال معروف است، فرصتی برای در کنار هم بودن خانواده‌ها به دور از فضای مجازی است تا قدر یکدیگر را بدانند و عشق و محبت را به هم هدیه کنند.
در خراسان جنوبی نیز مانند سایر مناطق کشور در شب یلدا آداب و رسوم خاص همچنان پابرجاست و مردم نیز در این شب دور هم جمع می‌شوند تا بلندترین شب سال را در کنار یکدیگر بگذرانند.
پس از گذشت ۳ سال از شیوع ویروس کرونا، اکنون که این بیماری کمرنگ شده مردم با خیالی آسوده دور هم جمع می‌شوند.
قدر نشستن در کرسی و خوردن میوه و آجیل‌های شب یلدا و مرور خاطرات شیرین گذشته را باید دانست، اما فراموشمان نشود که کرونا هنوز تمام نشده و هرگونه کوتاهی و سهل انگاری در رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی می‌تواند دوباره مارا به روزهای سخت کرونایی برگرداند.
گزارش از فائزه راشدی
