شمارش معکوس برای آبگیری سد «چم‌شیر» آغاز شده است؛ سدی که وزارت نیرو آن را حیات‌بخش برای شرق خوزستان می‌داند، اما صاحب‌نظران محیط زیست آن را زمینه‌ساز مرگ عروس زاگرس، شکل‌گیری یکی از بزرگ‌ترین سد‌های شورابه جهان و خسارت سنگین برای خوزستان معرفی می‌کنند.

 رودخانه زهره را عروس زاگرس می‌نامند؛ رودخانه‌ای به طول ۴۷۵ کیلومتر که از دو رود «فهلیان» و «تنگ شیو» در شهرستان ممسنی استان فارس سرچشمه می‌گیرد و با عبور از گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد به سمت خوزستان و درنهایت خلیج‌فارس ادامه راه می‌دهد. اما حالا دغدغه‌مندان محیط زیست، صدای فریاد مرگ این عروس زیبای زاگرس را شنیده‌اند و فریادرسی می‌خواهند.

شمارش معکوس برای افتتاح سد چم شیرسد چم شیر در گچساران که از آبگیری آن به عنوان تکرار تجربه تلخ سد گُتوند نام برده می‌شود، نگرانی‌های محیط زیستی فراوانی ایجاد کرده است.

اصلی‌ترین دغدغه، سازند نمکی گچساران است که به گفته «حسین آخانی»، پژوهشگر محیط زیست، آبگیری چم‌شیر به حل شدن میلیارد‌ها تن نمک در آب منجر خواهد شد و خروجی سد، آبی با شوری بسیار بالاست که نه به درد شرب می‌خورد، نه کشاورزی و نه نیروگاه تولید برق. همان سرنوشتی که برای سد گتوند رقم خورد و به جای افتخارآفرین بودن به عنوان بلندترین سد کشور، به یک فاجعه ملی، عامل افزایش شوری آب کارون و بحران‌آفرین برای خوزستان تبدیل شد.

وزارت نیرو چه می‌گوید؟ طبیعتا مدافع پر و پا قرص آبگیری سد چم‌شیر، وزارت نیرو است که مدعی است همه مطالعات لازم روی این پروژه انجام شده است. تازه‌ترین گزارش‌شان را هم «میثم فاضلی» مدیر امور مطالعات طرح چم‌شیر بیان کرد که ماحصلش این است: رودخانه زهره برخلاف نام زیبایش، یک رودخانه سیلابی و وحشی است و شدت شوری آب این رودخانه هم در بازه‌هایی از زمان به حدی است که عملا مصارف کشاورزی غیرممکن می‌شود. 

کیفیت بسیار متفاوت و همچنین سیلابی بودن زهره، سبب شده است حیات شرق خوزستان به اندازه کافی از این رودخانه بسیار مهم منتفع نباشد. از سوی دیگر، هیچ ابزار مدیریت منابع آبی روی این رودخانه احداث نشده و تمامی آورد آبی آن پس از گذر از شرق خوزستان و استان بوشهر به خلیج‌فارس می‌ریزد. 

برای ارتقای انتقاع حیات شرق خوزستان، مسئله احداث سد چم‌شیر به عنوان یک ابزار مدیریت منابع آب در دستور کار قرار گرفته و این مسئله از دهه ۴۰ روی میز تصمیم‌گیران کشور بوده است. 

مهم‌ترین هدف ساخت سد، علاج کیفی و کمی آب رودخانه زهره است. سازوکار احداث سد نیز به این منوال است که موقعیت قرارگیری و محور سد چم‌شیر به نحوی تعیین شده که بتواند آورد آبی سیلابی رودخانه زهره را کنترل کند و کمترین میزان شورابه نیز در مخزن سد قرار بگیرد. 

تنها در ۱۰ سال آبی گذشته که سد چم‌شیر وجود نداشت، به طور متوسط ۲۰ میلیارد متر مکعب آب به دریا ریخته شده که شیرین‌سازی مجدد این آب و انتقال به محل فعلی با احتساب هزینه ۳ یورو برای هر متر مکعب به ۶۰ میلیارد یورو معادل ۲۱۰۰ هزار میلیارد تومان هزینه نیاز دارد، اما آبگیری سد چم‌شیر از این ضرر بزرگ به منابع آب کشور جلوگیری خواهد کرد.

آرش مصلح، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای هم گفت: ۹ موسسه تحقیقاتی از جمله دانشگاه شیراز، دانشگاه تهران بخش موسسه تحقیقات آب و حدود ۶ مشاور مختلف سر مخزن سد کار کرده‌اند که همه این دانشگاه‌ها و مشاوران به این نتیجه رسیده‌اند که در مخزن سد چم‌شیر هیچ گونه پایه نمکی یا لایه نمک انحلالی نداریم و نگران هیچ چیزی نیستند.

هشدار نماینده‌ها به دولتی ها اما با نزدیک‌تر شدن به نیمه دی ماه، که طبق اعلام وزارت نیرو زمان آبگیری چم‌شیر خواهد بود، واکنش‌ها به این ماجرا هم بیشتر شده است. سازمان محیط زیست اعلام کرده منتظر دریافت نتیجه مطالعات جدید درباره تبعات زیست محیطی این سد است و نمایندگان خوزستان هم درباره عواقب این پروژه هشدار داده‌اند.

سید مجتبی محفوظی، نایب‌رئیس‌اول فراکسیون اقتصادِ انرژی، در این باره گفت: «هزینه احداث سد چم‌شیر چندهزار میلیارد تومان برآورد شده، اما با آبگیری آن، بدون تردید هزینه سنگین تری را باید بپردازیم، سالانه حجم بسیاری از نمک وارد مخزن سد چم‌شیر می‌شود که ورود این نمک‌ها، فاجعه‌ای بزرگ در شرق خوزستان را رقم خواهد زد».

احتمال آبگیری قبل از تایید نهایی اما یک نگرانی جدی، آبگیری پیش از موعد سد چم‌شیر توسط وزارت نیرو است. آن‌طور که «محمد درویش» و «حسین آخانی» در بازدید میدانی خود از منطقه مشاهده و اطلاع رسانی کرده‌اند، پس از دستور رئیس سازمان محیط زیست برای بازنگری در مجوز زیست محیطی پیشین این پروژه، وزارت نیرو قصد به تعجیل انداختن آبگیری سد را دارد و علاوه بر ادامه سوزاندن و قطع درختان و نیزار‌ها در حدود ۵۰۰ هکتار زمین‌های پشت سد، به عشایر ساکن منطقه هم دستور تخلیه داده و تاریخ آبگیری را ۲۰ آذر اعلام کرده است.

 به گفته درویش، این اتفاق، در صورت رخ دادن، دو معنا دارد؛ یا تخلفی که بدون دریافت مجوز سازمان محیط زیست صورت گرفته، یا یک هماهنگی پشت پرده و تبانی بین سازمان محیط زیست و وزارت نیرو برای آغاز چراغ خاموش آبگیری این سد جنجالی. سرمایه گذاری ۲۳۵ میلیون یورویی چینی‌هاادعای دیگری که محمد درویش مطرح کرده، این است که به گفته او، طبق اعلام معاون وزیر نیرو، پروژه سد چم‌شیر را چینی‌ها اجرا و ۲۳۵ میلیون یورو برای آن هزینه کرده‌اند؛ حالا هم انگار وزارت نیرو برای پرداخت پول پیمانکار چینی، مجبور است آبگیری را سریع‌تر آغاز و از محل آن درآمدزایی کند!

«حسین آخانی» پژوهشگر محیط زیست هم گفت: «ما برای جلوگیری از مرگ زهره، جلوگیری از تاسیس بزرگ‌ترین دریاچه نمکین مصنوعی و نجات طبیعت و مردمانی که در امتداد ۲۴۰ کیلومتری رودخانه زهره بعد از سد چم‌شیر زندگی می‌کنند، کمتر از یک هفته فرصت داریم...».

استاندار کهگیلویه و بویراحمد نیز گفت: پروژه چم شیر کاملا علمی و قانونی است با این حال استاندار کهگیلویه و بویراحمد تاکید دارد که تمامی مراحل احداث سد چم‌شیر قانونی و علمی بوده و این سد برای آبگیری آماده می‌شود.

«سید علی احمدزاده» در ادامه گفت: «از حدود ۲۶ سال قبل، عملیات احداث این سد آغاز و تاکنون صد‌ها میلیارد تومان برای آن هزینه شده است؛ تمامی مراحل قانونی آن هم طی شده و همه نهاد‌های ذی‌ربط از جمله سازمان محیط زیست، تاییدیه‌های لازم را داده‌اند، این پروژه ۳۰ ساله کار کوچکی در کشور نیست که بعد از این همه مدت کار و سرمایه‌گذاری، با چند اظهارنظر که بعضا ممکن است غیرکارشناسی هم باشد، متوقف شود».

وی افزود: «بخش پایینی سد کامل شده، تاسیسات تولید برق آن نیز صد درصد نصب شده و تولید برق دارد، اکنون نیز تاج سد درحال تکمیل است و پس از آن آبگیری انجام خواهد شد».

نفع بیشتر برای خوزستان و بوشهر

احمدزاده در ادامه می‌گوید: این سد پروژه بسیار مهمی برای کشور و به ویژه استان‌های خوزستان و بوشهر خواهد بود و نکته قابل توجه این‌که با وجود برخی صحبت‌ها، بهره استان کهگیلویه و بویراحمد از این پروژه شاید یک‌دهم هم نباشد». او این ادعا را هم مطرح می‌کند که: همان سد گتوند هم که این همه درباره آن صحبت شده است، اکنون فعال است و اتفاقا از آب آن در خوزستان استفاده می‌شود.