گردشگری که پیش از همه‌گیری کرونا، در کنار نفت و خودرو، یکی از سه صنعت پردرآمد و ارزآور جهان شناخته می‌شد، همچنان این جایگاه را حفظ کرده و مورد توجه همه کشورها قرار دارد، اما آنچه می‌تواند بر رونق این صنعت حساس تاثیر منفی گذارده و بر آن سایه بیندازد، احساس ناامنی و ناآرامی در مقاصد گردشگری است.

 امنیت و آرامش همان شاخصه اصلی، مهم و زیرساختی در ایجاد فضای مناسب برای حضور گردشگران و علاقه‌مندان به حوزه‌های گردشگری زیارتی، تاریخی، درمانی، فرهنگی، ورزشی و طبیعی است و بی شک ضرورت وجود و تامین این شاخصه برای تحقق همه انواع گردشگری اعم از زیارتی، ورزشی، تاریخی، درمانی، طبیعی، غذایی، روستایی و غیره الزامی است.

اساسا گردشگران و مسافران برای انتخاب مقصد سفر خود در نخستین مرحله به موضوع فضا و شرایط امنیتی، آرامش شهر و منطقه مقصد توجه می‌کنند و بعد از آن به دیگر مولفه ها از جمله حمل و نقل، اقامت، جاذبه‌های خاص، خدمات و غیره بها می‌دهند.

آنچه طی سال های اخیر در فضای بین الملل با عنوان تبلیغات منفی علیه جمهوری اسلامی ایران در حوزه گردشگری مطرح و مانع مهمی در انتخاب ایران از سوی گردشگران خارجی به عنوان کشور مقصد گردشگری صورت گرفته و از سوی رسانه‌ها به آن دامن زده می شد، همین مولفه نبود امنیت و آرامش در ایران بود که هزینه‌های فراوانی را برای خنثی کردن این تبلیغات مغرضانه به کشور ما تحمیل کرده است.

بر این اساس ناآرامی‌های اخیر و اغتشاشات هفته های گذشته در برخی استان ها نیز نخستین اثر خود را بر روی گردشگری، به عنوان صنعتی حساس و نازک‌نارنجی و به تعبیری "ترسو" گذاشته است و اکنون شاهد رکود سفر گردشگران به خصوص به استانها و مناطقی هستیم که حتی در فصل جاری شرایط آب و هوایی مساعدی برای میزبانی از مسافران دارند که از آن جمله می‌توان به مقاصدی از جمله کیش و قشم اشاره کرد.

خلوت شدن مشهد از گردشگران

اکنون اگر چه از نظر زمانی و فصل پاییز در استان هایی مانند خراسان رضوی و شهرهای قطب گردشگری مانند کلانشهر مذهبی مشهد، در فصل خلوتی یا " Low-Season" هستیم اما می توان آثار منفی اغتشاشات و ناآرامی های چند وقت گذشته را بر میزان ورود مسافران و گردشگرانی که سفر در این فصل را به دلیل خلوتی مقصد برمی‌گزینند، به عینه مشاهده کرد.

خراسان رضوی به عنوان یکی از استان های با ظرفیت بالا در حوزه گردشگری جایگاه والایی در این عرصه دارد به‌گونه‌ای که توسعه این صنعت ممتاز برای رونق اقتصاد استان و البته سرپا نگه داشتن ۲۰۰ شغل مرتبط با آن نقش اساسی ایفا می کند.

صنعت پرسود گردشگری تا قبل از شیوع کرونا به عنوان یکی از سه صنعت پردرآمد، سودآور و ارزآور جهان، مورد توجه همه کشورها بوده است که کاهش نسبی سودآوری آن در یکی دو سال اخیر بسیاری از کشورها را به تکاپو انداخته است و البته نباید از نظر دور داشت که این صنعت به همان میزان که پردرآمد و سودآور بوده است، در ایام همه گیری کرونا متحمل خسارات هنگفتی شده است.

اهمیت این صنعت در رشد اقتصادی تا بدانجا است که تا پیش از کرونا برخی کشورهای فاقد جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی با ایجاد جاذبه‌های دست ساز و مصنوعی، اقدام به جلب و جذب گردشگر و فراهم ساختن زمینه‌های تفریحی متنوع با هدف افزایش مدت ماندگاری مسافران می کردند و از این راه عایدات بی حد و حصری در حوزه گردشگری از جمله در بخش اشتغال، توسعه، ارتقای سطح زندگی مردم بومی و کمک به رشد اقتصادی نصیب کشور خود می‌نمودند.

خروج گردشگری ایران از برزخ کرونا

اگرچه گردشگری ایران از برزخ کرونا و خسارات گسترده ناشی از آن خارج شد و توانست با کمک دولت سیزدهم و همگانی شدن واکسیناسیون، دوران جدیدی از حیات را با بازگشت تمامی تاسیسات گردشگری به دایره خدمت، تجربه کند و شاهد موج سفرهای پساکرونایی در تعطیلات عید نوروز و تابستان امسال باشد اما بار دیگر وقوع ناآرامی های چند وقت گذشته این روند را دچار خدشه کرده و بر این بخش سایه انداخت.

این روند که رکود محسوسی را بر صنعت گردشگری تحمیل کرده است اگرچه همزمان با فصل سرد سال و کاهش طبیعی شمار ترددها و سفرهاست، اما در همین حد هم آسیبهایی را وارد کرده که در بخش گردشگری سلامت و حضور گردشگران خارجی برای استفاده از خدمات درمانی به مراتب محسوس‌تر و به تعبیر فعالان حوزه گردشگری سلامت، خسارات مخرب‌تری را در مقایسه با ویروس کرونا وارد کرده است.

بارگاه منور رضوی به عنوان قبله دل ها و گل سرسبد جاذبه‌ها و ظرفیت‌های گردشگری در مشهد مقدس شناخته می‌شود که جذب مسلمانان و شیعیان جهان به این قبله آرزوها، می تواند موجب تحولی شگرف در عرصه گردشگری این کلانشهر باشد که البته وقوع هیچ رخدادی نمی تواند به حقیقت حب ائمه اطهار (ع) در دل مردم و میل فراوان به زیارت آنان خدشه وارد سازد.

استان خراسان رضوی با برخورداری از ۲ هزار و ۷۰۰ واحد تاسیسات گردشگری رتبه نخست کشور را در این زمینه دارد که خود ظرفیتی عظیم در زیرساختهای گردشگری محسوب می‌شود؛ هم اکنون هزار و ۲۰۰ واحد از این تعداد واحدهای اقامتی رسمی شامل هتل، هتل آپارتمان، مهمانپذیر و خانه‌مسافر است که بیش از ۲۵۰ مورد آن هتل های یک تا پنج ستاره فعال در کلانشهر مشهد است.

رکود در صنعت گردشگری، مختص مشهد نیست

محمود مادرشاهیان رئیس هیات‌ مدیره جامعه حرفه‌ای هتلداران خراسان رضوی با بیان اینکه ناآرامی‌های چند وقت گذشته کمابیش در استانهای مختلف تجربه شده است، ادامه داد: رکود در عرصه گردشگری و کاهش ورود مسافر در تمام مناطق گردشگری و شهرهای مقصد گردشگران و مسافران تجربه شد که این روند امری طبیعی است، زیرا مردم دوست دارند در سایه امنیت و فراغ بال سفر کنند.

او افزود: نگرانی نداریم و به زودی شاهد آرامش و شرایطی باثبات بوده و دوباره رونق گردشگری و اقامت در هتلها را خواهیم داشت.

وی که دارنده چند هتل در جزیره کیش هم هست، گفت: هم اینک فصل سفر به کیش است اما درصد ۸۰ و ۹۰ درصدی معمول تکمیل ظرفیت هتل ها، هم اکنون به ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافته است. میزان تکمیل ظرفیت در هتل‌های نزدیک حرم مطهر در مشهد بین ۲۰ تا ۳۰ درصد است اما در سایر هتلها از ۱۰ درصد فراتر نمی رود.

مادرشاهیان بیان کرد: اکنون مشهد در شرایطی خارج از دوره اوج سفرها است اما در دو ماه پیش و اوایل آغاز ناآرامی ها ۵۰ تا ۶۰ درصد رزرو هتل ها بخصوص از سوی گردشگران خارجی لغو شد و همین امر خسارت فراوانی را به صنعت هتلداری و البته صنایع و مشاغل وابسته به گردشگری وارد کرد.

او تصریح کرد: گردشگران خارجی به شدت از اخبار اغراق شده و فضاهایی که رسانه‌های خارجی از وضعیت داخلی ایران نمایش می دهند، تاثیر گرفته و با کوچکترین تنشی از تصمیم خود برای سفر به مقصد ایران منصرف می‌شوند.

فرصت مغتنم برای تقویت خدمات هتل ها

مادرشاهیان به هتلداران توصیه کرد که با استفاده از این فرصت ناخواسته، به انجام امور استانداردسازی و تقویت خدمات در بخشهای مختلف هتل بپردازند و ادامه داد: باتوجه به اینکه هم اکنون در فصل کاهش سفرهای زیارتی هستیم، مالکان و مدیران هتلها و واحدهای اقامتی می توانند به رفع نواقص و برطرف کردن نقاط ضعف خود بپردازند.

رئیس جامعه حرفه‌ای هتلداران خراسان رضوی اظهار کرد: اساسا در ایام زمستان و پاییز شاهد دوره‌ای از کاهش اقامت مسافران هستیم و در این ایام واحدهای اقامتی به نوعی به تجدید قوا برای ارائه خدمات مطلوب در ایام اوج ورود و اقامت مسافران روی می آورند.

وی گفت: اعتقاد داریم شرایط مشهد با توجه به زیارتی بودن این شهر متفاوت است و زائران و گردشگران زیارت تحت هیچ شرایطی عشق و علاقه خود را به زیارت و پابوسی حضرت رضا(ع) از دست نمی‌دهند.

این فعال صنعت هتلداری بیان کرد: با توجه به پیش بینی‌های انجام شده تعطیلات نوروز امسال شاهد شلوغی و افزایش چشمگیر ورود مسافر و گردشگر در مشهدالرضا خواهیم بود.

ارتباط مستقیم امنیت و گردشگری

 عملکرد دولت مردمی در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نشان می دهد چرخ صنعت گردشگری آرام آرام حرکت خود را آغاز کرده و به تعبیری سونامی سفر در نوروز امسال در کشور و خراسان رضوی، رشد فروش و صادرات صنایع دستی و البته تقویت صیانت از میراث فرهنگی را در یکسال گذشته نتیجه تصمیمات موثر، رویکرد مثبت و البته دیدگاه حمایتی دولت از این بخش ها حکایت دارد.

رئیس جامعه حرفه‌ای هتلداران خراسان رضوی با بیان اینکه امنیت و وجود آرامش، شرطی مبنایی برای برپایی سفر و حضور گردشگران است، ادامه داد: اساسا گردشگران و مسافران افراد بسیار حساسی هستند که نسبت به محیط، وقایع و اخبار مربوط به مقصد سفر واکنش و حساسیت نشان می دهند.

وی افزود: صنعت گردشگری از سوی صاحبنظران، صنعتی حساس و به تعبیری نازک نارنجی خوانده می‌شود که در این قالب هرگونه تنش و اخبار منفی، موجب ترس و دوری گردشگران از آن و تغییر برنامه سفر و حتی لغو کردن رزروهای انجام شده، می‌شود.

مادرشاهیان بیان کرد: درست است که حمل و نقل و اقامت محورهای اساسی گردشگری و سفر هستند اما شرط بنیادین و الزامی، وجود امنیت و آرامش در منطقه و شهر مقصد گردشگری است.

وی ادامه داد:خوشبختانه مشهد به دلیل جاذبه بارگاه رضوی و زیارتی بودن، همیشه و در همه حال جذابیت لازم برای گردشگران و زائران را داشته و دارد و امیدواریم در آینده نزدیک و با گذر از دوران خلوتی سفر در این استان، شاهد رشد و رونق گردشگری باشیم.

سطح بالای خدمات شرط اول جذب مسافر

سیدجواد موسوی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان اینکه کسب و کارهای اینترنتی مرتبط با صنعت گردشگری، در این ایام لطمه بیشتری را تجربه کرده اند، افزود: صنعت گردشگری مجموعه به هم پیوسته ای از مشاغل مختلف در کنار یکدیگر است که بروز هر گونه اختلال در یک بخش، منجر به اختلال در بخش های دیگر هم می شود.

او افزود: خدمات خوب در جذب، رضایتمندی و بازگشت دوباره مسافر تاثیر شگرفی دارد به این معنا که اگر هتل پنج ستاره هم داشته باشید، اما خدمات خوب و سطح بالایی ارائه ندهید، مردم تمایلی به اقامت در آن نخواهند داشت. مطلوبیت خدمت رسانی در هر بنگاه اقتصادی موجب جذب مشتریان می شود بنابراین نیاز نیست به مردم بگوییم که سفر بروید، زیرا آنان خود به خوبی می دانند که به کجا و چگونه سفر کنند و ما تنها باید سطح کیفی خدمات خود را بالا ببریم.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی ادامه داد: ذائقه و نیاز مسافران رو به ارتقا و تغییر است و در این میان با امنیت و ثبات امنیت، شاهد رونق تمامی کسب و کارها خواهیم بود.

وی با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری بر اهمیت و ضرورت توجه به اقتصاد و مسائل مرتبط با آن، افزود: متاسفانه در حوزه اقتصاد و مسائل مربوط به آن به شدت کم کاری کرده‌ایم. هرچه کسب و کارها بیشتر مختل شده و ضعیف باشند، شاهد رواج فقر و ناامنی خواهیم بود که تبعات و پیامدهای خاص و ادامه دار خود را دارند.

مدیرکل گردشگری خراسان رضوی تاکید کرد: باتوجه به وضعیت معیشتی مردم، تمایل به سفر از طریق جاده‌ها، نسبت به گذشته به مراتب بیشتر شده است حال آنکه وضعیت جاده‌های استان و میزان خدماتی که در آنها ارائه می شود، با این اشتیاق و رویکرد مردم همخوانی ندارد.

وی گفت: به طور جد باید به سمت بهبود خدمات حمل و نقل جاده‌ای و نیز ارتقای کیفیت خدمات اقامتی برویم تا بتوانیم به خوبی پاسخگوی نیاز و خواست مسافران باشیم. مبنای گردشگری در مشهد، کیفیت خدمات و سطح بالای ارائه آن است و همین امر موجب می شود که خدمات در حوزه گردشگری مشهد متمایز از هرجای دیگری باشد.

مشهد و قابلیت تبدیل به "هاب گردشگری" کشور

موسوی با بیان اینکه هیچ منبع درآمدی در استان بهتر از خدمات گردشگری جواب نمی دهد، گفت: ظرفیت های موجود در عرصه گردشگری، اقامتی، تاسیسات گردشگری و غیره در مشهد می تواند این شهر را به "هاب گردشگری" کشور بدل کند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی اظهارکرد: با توجه به سفر و حضور سالانه حداقل ۳۰ میلیون زائر و مسافر در مشهد، می توان گفت که هر ایرانی هر سه سال یکبار به مشهد سفر می کند و یا اینکه سالانه یک‌سوم جمعیت ایران، این کلانشهر مذهبی را به عنوان مقصد سفر برمی‌گزینند.

وی گفت: برای پابرجا بودن اقتصاد شهر صرفا باید بر روی صنعت گردشگری و تقویت آن کار کنیم زیرا این مهم در تثبیت و رشد اقتصاد و تولید ناخالص ملی تاثیر مشهودی دارد. علاوه بر این، مشاغل مرتبط با صنعت گردشگری و بخشهایی مانند صنایع دستی و فروش محصولات و صنایع تولیدی این بخش نیز در ارتباط با این قابلیت رشد و ارتقا می یابد.

وی بابیان اینکه مشهد دارنده ۵۲ درصد ظرفیت اقامتی کشور است، بیان کرد: طی یکسال اخیر شمار هتلهای بازگشایی شده بعد از پاندمی کرونا ۲ برابر شده و این به معنای آرامش در شهر و رونق گردشگری بوده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه داد: باید برای رونق گردشگری بیش از پیش تلاش شود تا بتوانیم آنچه حق و سهم کلانشهر زیارتی مشهد است، حاصل شود.

ناآرامی‌ها، زخم ناسور بر پیکر گردشگری سلامت

گردشگری سلامت یا health tourism که با عناوین "توریسم درمانی" و "توریسم سلامت" هم از آن یاد می‌شود، فرصتی مغتنم برای کسب درآمدهای چشمگیر ارزی است که قرار بود در مرحله نخست تا سال ۲۰۳۰ و در گام بعدی تا سال ۲۰۵۰، در برنامه ای جهانی، گردشگری سلامت به اولین صنعت پررونق و ارزآور تبدیل شود ولی پاندمی کرونا موجب اختلال و برهم خوردن این معادلات شد، هرچند که موفق به توقف کامل آن نشد.

در دوران پساکرونا اگرچه شمار گردشگران سلامت به صورت جدی افت کرده است، اما در همین حال شاهد رشد جهشی فعالیت و درآمدزایی برخی کشورها از این شاخه صنعت گردشگری هستیم.

حسین نیکونام رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور و خراسان رضوی چندی پیش گفته بود: به همان میزانی که شیوع ویروس کرونا موجب وارد آمدن ضربه بر پیکره این صنعت درآمدزا شد، ناآرامی‌های چند هفته قبل در کشور نیز، حتی بیشتر از آن به این بخش آسیب رساند و موجب افت چشمگیر ورود گردشگران سلامت به کشور و استان شد.

او افزود: از سال ۱۴۰۰ و با فراگیری واکسیناسیون در ایران و جهان، تقریبا از وضعیت چالشی در خصوص ورود گردشگران سلامت خارج شدیم و از فروردین امسال شاهد رشد در این حوزه بودیم.

وی ادامه داد: این وضعیت رو به مطلوب در ماه های اردیبهشت تا مردادماه در شرایط بسیار عالی قرار گرفت به طوری که از لحاظ آمار ورود در این بخش به وضعیت نیمه نخست سال ۹۸ نزدیک شدیم که البته بیش از ۸۰ درصد ورودی گردشگران سلامت ما از مبدا کشور عراق بودند.

رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور ادامه داد: از اوایل شهریور شاهد افتی محسوس در ورود مسافران بودیم که علت اصلی آن همزمانی با مراسم اربعین بود که به دلیل اهمیت این آیین مذهبی در کشور عراق از ۱۵ روز قبل از اربعین شاهد کاهش گردشگران عراقی بودیم.

نیکونام بیان کرد: بعد از ایام اربعین نیز، آغاز ناآرامی‌ها در کشور به شدت بر میزان ورود گردشگران سلامت از کشورهای عراق و افغانستان تاثیر منفی گذاشت به طوری که به جرات می توان گفت که این وضعیت ما را به شرایط چالشی این صنعت در ایام کرونا بازگرداند.

وی تاکید کرد: گردشگری سلامت صنعتی لطیف، ظریف و بسیار حساس است بنابراین کوچک‌ترین تنش اقتصادی، امنیتی و حتی سلامتی در کشورهای بازار هدف و نیز میزبان، موجب اثرگذاری و تنش در ورود گردشگران می شود.

رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور گفت: ناآرامی های چند وقت قبل در کشور به صورت جدی به بدنه گردشگری سلامت در کشور و مشهد لطمه زد و از اواخر شهریور و نیز ماه مهر میزان ورود گردشگران از کشور عراق و دیگر کشورهای منطقه به کشور ما بیش از ۸۰ درصد کاهش یافت.

نیکونام اظهار کرد: در حوزه ورود گردشگران سلامت از اروپا این اتفاق عمیق تر بود به گونه ای که اکنون شاهد کاهش بیش از ۹۰ تا ۹۵ درصدی میزان ورود آنان هستیم.

وی اضافه کرد: این وضعیت به شکلی است که وقت‌های رزرو شده قبلی گردشگران در این بخش طی این مدت به شکل گسترده ای لغو شده است و یک بار دیگر شاهد وارد آمدن آسیب جدی به این صنعت هستیم در حالی که بسیاری از شرکتها دوباره زیرساختهای خود را از نظر نیروی انسانی تقویت کرده بودند اما با این شرایط دوباره بازخورد منفی شدیدی را تجربه کردند.

رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور گفت: تحمیل هزینه‌های هنگفت و توقف اجرای طرح های توسعه، توقف سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی کلان در این حوزه از آسیبهای دیگر تحمیل شده به این صنعت بوده است.کند شدن اجرا و توسعه شهرکهای گردشگر سلامت از دیگر آسیب های وضعیت اخیر است که لازم است مسوولان کشور این مهم را مورد توجه قرار دهند.

وی ادامه داد: ۲۱ هزار و ۳۵۴ گردشگر سلامت طی نیمه نخست امسال با ۸۰ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه پارسال از مراکز درمانی و بیمارستان‌های زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد خدمات درمانی دریافت کرده‌اند.

منبع: ایرنا