«هرچه رشته بودم پنبه شد» یعنی هر چه زحمت کشیده بودم به هدر رفت.

این ضرب المثل معروفی است که مصداق این روز‌های پنبه کاران خراسان شمالی است و خود آن‌ها اکنون الگوی این ضرب المثل معروفی شده اند که وقت و سرمایه را هزینه کرده اند، اما در پایان کار به نتیجه اصلی دست نیافته اند و تنها زحمتی بر دست‌های پینه بسته آن‌ها مانده است.

کشاورزان خراسان شمالی از دیر باز با این محصول استراتژیک آشنا هستند و در فصل پاییز هیاهوی جمع آوری وش پنبه، شوری به مناطق روستایی می‌دهد و این اهمیت به حدی است که طلای سفید به عنوان گیاه بومی و حتی فرهنگ کشت و کار در این خطه تبدیل شده است.

شهرستان‌های مانه و سملقان، اسفراین، جاجرم، بجنورد و راز و جرگلان از مناطق پنبه‌کاری استان است که مانه و سملقان با سطح بیش از پنج هزار هکتار معادل ۷۵ درصد تولید این محصول را در استان دارد و وش پنبه تولیدی این استان از مرغوبیت برخوردار است به طوری که کارخانه‌های پنبه پاکنی و نساجی از این محصول استقبال زیادی می‌کنند.

چند سالی است که هزینه‌های جانبی بر سختی جمع آوری این محصول افزوده و پنبه کاران به خصوص امسال را طولانی سپری کردند و مشکلات ناشی از پایین بودن قیمت فروش وش پنبه، گرانی نهاده‌ها از جمله سم، بذر و کود‌های شیمایی و هزینه بالای نیروی کارگری، حمل و نقل، کاهش منابع آبی و خشکسالی و خرده مالکی روزگار آن‌ها را سخت کرده است.

وش تولیدی پنبه‌زار‌های این استان که رتبه پنجم کشوری را در زمینه تولید دارد در ۲ سال اخیر به صورت قراردادی به فروش می‌رود که این امر باعث رونق کشت و کار در این خطه شده است چرا که از نظر سطح زیر کشت حتی نسبت به سال گذشته از افزایش ۳۳ درصدی برخوردار شد، اما نکته قابل تامل در این است که قیمت حمایتی سازمان جهاد کشاورزی برای خرید وش پنبه ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان اعلام شده است و کشاورزان بر این باورند که این قیمت با هزینه‌های آن‌ها همخوانی ندارد و اگر وضع به همین منوال پیش رود سال دیگر کشت این محصول مهم را کاهش می‌دهند.

 قیمت پایین وش پنبه

علیمراد رحیمی از پنبه کارانی است که سال‌ها به این کار مشغول است و در این باره از قیمت پایین وش پنبه گلایه دارد و می‌گوید: قیمت وش پنبه در این استان به ازای هر یک کیلوگرم به ۳۰ هزار تومان می‌رسد که نسبت به سال گذشته کاهش یافته است در حالی که هزینه‌های کاشت، داشت و برداشت این محصول حتی ۲ برابر شده است.

وی می‌افزاید: خشکسالی نیز در این سال‌ها به نسبت گذشته نمود بیشتری دارد و کاهش منابع آبی موجیب شده است تا کشاورز به اجبار و در چند نوبت آب را خریداری کند که هزینه زیادی برای ما در بردارد.

این کشاورز اهل روستای کیکانلو که ۱۲ هکتار را به کشت پنبه اختصاص داده است می‌گوید: قیمت وش پنبه در سال زراعی گذشته به ازای هر یک کیلوگرم ۳۷ هزار تومان بود که در نهایت امسال به ۳۰ هزار تومان کاهش یافت و این خود گویای حال این روز‌های پنبه کاران است.

وی می‌افزاید: برای جمع آوری و انبار هر یک کیلوگرم وش پنبه چهار تا پنج هزار تومان هزینه می‌شود و مراحل کشت این محصول شامل آماده کردن زمین، خرید بذر، سم، کیسه، کود‌های شیمیایی و حتی خرید آب هزینه‌های بیش از این را شامل می‌شود.

رحیمی می‌گوید: تمامی هزینه‌های مراحل کاشت، داشت و برداشت وش پنبه را محاسبه دقیق نکرده ایم، اما تمامی نقدینگی و تسهیلات ما در این زمینه هزینه شده است و سود زیادی از این زحمت فراوان عاید کشاورز نمی‌شود.

بالا بودن دستمزد نیروی کار

یکی دیگر از پنبه کاران روستای "بیار" از توابع این شهرستان نیز به جمع ما می‌پیوندد و بالا بودن دستمزد کارگر را مشکل دیگری در برداشت طلای سفید می‌داند و در این باره می‌گوید: جمع آوری وش پنبه نیازمند تعداد زیادی نیروی کار است که بیشتر هزینه‌ها در این خصوص متحمل می‌شویم چرا که روزانه هر کارگر بیش از ۲۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت می‌کند و یا به ازای جمع آوری هر یک کیلوگرم وش پنبه سه تا پنج هزار تومان دستمزد پرداخت می‌شود.

جهانبخش مرادی می‌افزاید: تمامی مراحل کاشت این محصول در استان به صورت سنتی و دستی انجام می‌شود که مستلزم هزینه‌های کارگری زیادی می‌شود و این در حالی است که با کیفیت‌ترین پنبه کشور در این استان تولید می‌شود، اما این فاکتور در فروش وش پنبه این استان تاثیری ندارد.

وی که دارای ۱۰ هکتار پنبه زار است ادامه می‌دهد: بیش از ۶۰۰ میلیون تومان برای کشت و کار هزینه کرده ام و اینک به بانک‌ها نیز بدهکار هستم و مناسب نبودن قیمت باعث شده است که کشاورزان رغبت کمی برای برداشت داشته باشند.

این کشاورز اضافه می‌کند: با توجه به تورم و افزایش دستمزد کارگر قیمت وش پنبه نیز باید افزایش یابد و بر اساس برآورد‌ها قیمت وش پنبه باید به ۶۰ هزار تومان برسد تا کشاورز به حاشیه سود کافی دست یابد ضمن اینکه قیمت الیاف هر ساله افزایش می‌یابد و در این زنجیره تنها کشاورزان متحمل خسارت می‌شوند.

وی می‌گوید: تعدادی از کشاورزان محصول خود را به کارخانه‌ها به صورت قراردادی به فروش می‌رسانند و در قبال آن سم و بذر نیز دریافت می‌کنند و نکته جالب توجه این است که قیمت سموم ماهانه افزایش و قیمت وش پنبه کاهش می‌یابد.

مرادی؛ واردات بی رویه وش پنبه را عامل اصلی در کاهش قیمت این محصول دانست و می‌افزاید: واردات پنبه به کشور در فصل برداشت بیشتر می‌شود و این امر باعث پایین آمدن قیمت وش پنبه داخلی خواهد شد و با این وضعیت کشاورزان در سال‌های آینده رغبتی برای کاشت این محصول استراتژیک نخواهند داشت.

دوگانگی در قیمت آنالیز قیمت پنبه

بالابودن دستمزد کارگر و قیمت پایین وش بیشترین دغدغه این جمع را تشکیل می‌دهد برای جمع بندی این موضوع با کارشناس مسوول پنبه سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی که در جمع ما حضور دارند وارد گفتگو می‌شویم.

گرچه مسوولان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بر استاندارد قیمت پنبه تاکید دارند و ۲۹ هزار و ۵۰۰ را قیمت واقعی و کارشناسی شده تلقی می‌کنند، ولی کشاورز این قیمت را به صرفه نمی‌داند؛ اگر افزایش قیمت کود، دستمزد، بذر و خشکسالی‌های پی درپی را در این محصول مهم ارزیابی کنیم متوجه گرانی کفه ترازو به سمت کشاورز خواهیم شد.

فاطمه ستایش مهر پایین بودن قیمت وش را رد می‌کند و در این‌باره می‌افزاید: هزینه تولید وش پنبه در این استان توسط کارشناسان و با در نظر گرفتن تمامی هزینه‌های کاشت، داشت و برداشت حتی در زمین‌های اجاره‌ای نیز آنالیز شده است که در این سنجش قیمت تمام شده هر یک کیلوگرم وش پنبه ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان به دست آمد و با این قیمت حاشیه سود مناسبی نیز برای کشاورز ایجاد می‌شود.

وی می‌افزاید: با توجه به افزایش قیمت وش پنبه در سال زراعی گذشته کشاورزان انتظار افزایش قیمت در سال زراعی جاری نیز انتظار داشتند.

کارشناس مسوول پنبه سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی می‌افزاید: اینک کشاورزان استان محصول تولیدی مزارع پنبه را با همین قیمت اعلامی به هشت کارخانه پنبه پاکنی در استان تحویل می‌دهند و حتی در سال جاری برخی از کشاورزان سایر استان‌ها نیز محصول خود را به کارخانه‌های استان تحویل دادند.

وی می‌گوید: با توجه به اینکه کیفیت تولید الیاف از وش پنبه استان نسبت به میانگین کشور بالاتر است از کارخانجات خواسته ایم که وش پنبه از سایر استان‌ها را جداگانه فراوری و به نام خود همان استان‌ها به فروش برسد و به نام محصول استان به فروش نرسد.

ستایش مهر بر زنجیره تولید پنبه در استان تاکید کرد و می‌افزاید: این محصول به عنوان گیاه بومی و حتی فرهنگ کشت و کار در این استان تبدیل شده است باید با حمایت ارزش اقتصادی آن را برای قشر کشاورز بیشتر کرد.

سیمای کلی طلای سفید در خراسان شمالی

پنبه از محصولات مهم و راهبردی خراسان شمالی است که به لحاظ طول الیاف و رنگ از مرغوبیت بالایی برخوردار است و بیشتر مزارع این استان زیر کشت ارقامی پنبه از قبیل خرداد، ساجدی، کاشمر، ارمغان، لیدر، مای و گلستان می‌رود.

محصول رقم ساجدی در پنبه زار‌های این استان از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است، به دلیل اینکه محصول زودهنگام برداشت می‌شود گیاه سبز و وش پنبه سفید و تمیز است و همراه محصول خار و خاشاکی وجود ندارد.

شهرستان‌های مانه و سملقان، اسفراین، جاجرم، بجنورد و راز و جرگلان از مناطق پنبه‌کاری استان است که مانه و سملقان با سطح بیش از پنج هزار هکتار معادل ۷۵ درصد تولید این محصول را در استان دارد.

سطح زیر کشت پنبه در سال زراعی جاری ۱۳ هزار و ۳۰۰ هکتار است و کشاورزان استان در سال زراعی گذشته ۹ هزار و ۷۰۰ هکتار پنبه کشت کردند.

دلیل افزایش سطح زیر کشت، افزایش قیمت وش پنبه در سال زراعی گذشته، ترویج کشت قراردادی و مساعدت‌های کارخانجات پنبه پاکنی در توزیع بذر بود و پیش بینی می‌شود امسال ۳۷ هزار و ۳۰۰ تن وش پنبه از سطح پنبه زار‌های این استان تولید شود و به صورت قرارداری به هشت کارخانه پنبه پاک‌کنی فروخته شد.

وش تولیدی پنبه‌زار‌های این استان که رتبه پنجم کشوری را در زمینه تولید دارد در ۲ سال اخیر به صورت قراردادی به فروش می‌رود.

منبع: ایرنا