از جمله طرح‌هایی که برخی از مهمترین طراحان و سازندگان محصولات نظامی در جهان، در سال‌های اخیر به دنبال آن بوده اد، استفاده از پرندگان بدون سرنشین یا همان پهپاد برای ایفای چند نقش متفاوت، اما در قالب یک پلتفرم و محصول نسبتا یک شکل هستند تا علاوه بر کاهش هزینه‌های طراحی و ساخت، امکان تغییر کاربری پرنده در زمان کوتاه و بسته به نیاز مشتری یا واحد عملیاتی فراهم شود.

با این مشخصه مهم، پهپاد چند منظوره کرار که از جمله محصولات بومی شناخته شده و در عین حال پر استفاده در نیرو‌های مسلح کشورمان محسوب می‌شود، در این حوزه یک رکورددار در جهان محسوب شده و پرنده‌ای کم نظیر است که به لطف دور اندیشی و آینده نگری متخصصان ایرانی، می‌تواند نقش‌های مهم و متنوعی را بر عهده داشته باشد.

تست اخیر نسل جدید موشک صیاد ۴ با نام "صیاد ۴ بی" و ارتقاء سامانه پدافندی باور ۳۷۳، اگرچه چشم‌ها را معطوف به قدرت جدیدی از صنایع دفاعی کشورمان کرد و جمهوری اسلامی ایران را در میان معدود قدرت‌های نظامی جهان قرار داد که می‌توانند موشک‌های پدافندی با برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر بسازند، اما در کنار این دستاورد، خبر از ارتقاء مهمی روی پهپاد مهم کرار می‌داد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، برای آزمایش سیستم‌های ضد هوایی و موشک‌های هوا به هوای جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش، ایران اقدام به خرید تعدادی از پهپاد‌های هدف مدل MQM-۱۰۷ از آمریکا کرد. این پهپاد از یک موتور میکرو توربوجت بهره برده و می‌توانست به سرعت ۹۲۵ کیلومتر در ساعت رسیده و ارتفاع پروازی آن نیز در حدود ۱۲ کیلومتر برسد. این محصول در دهه ۱۹۷۰ میلادی توسط آمریکا به بازار جهانی معرفی شده و فروش خوبی هم داشته و کشور‌هایی مثل ایران، کره جنوبی، استرالیا، مصر، ترکیه، امارات متحده عربی، تایوان، سوئد و سنگاپور از کاربران آن بودند.

روند طراحی و ساخت پرنده‌های بدون سرنشین در کشورمان، با یک نقشه راه مناسب پیش می‌رفت، اما در مردادماه سال ۸۹ پرنده‌ای متفاوت و جدید توسط صنایع دفاعی کشورمان معرفی شد که این پهپاد در کنار نقش آفرینی به عنوان پرنده هدف برای واحد‌های پدافند هوایی و هوایی، توان بدل شدن به یک پرنده بدون سرنشین رزمی را نیز داشت. در عین حال با توجه با مجهز بودن به یک دوربین که درون پهپاد نصب شده، این پرنده توانایی انجام ماموریت‌های شناسایی را نیز داشت. از همان زمان به علت ویژگی‌های خاص پرنده مذکور، تحلیل‌ها و بحث‌های مختلفی در خصوص دستیابی ایران به یک پهپاد با موتور جت مطرح و برخی نیز آنرا صرفا یک پلتفرم برای تست موشک کروز ایرانی معرفی کردند.

یکی از نمونه‌های اولیه پهپاد کرار مجهز به بمب در نمایشگاه هوایی کیش

مشخصات اعلام شده این پرنده در آن زمان، شامل برد هزار کیلومتر، سرعت حدود ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت، محموله قابل حمل حدود ۵۰۰ کیلوگرم و سقف پرواز حدود ۲۵ هزار تا ۴۰ هزار پا (۷۵۰۰ تا ۱۲۰۰۰ متر) در نمونه‌های مختلف بود. روش بکارگیری این نمونه از «کرار» به صورت پرتاب از روی پرتابگر با یک پیشران راکتی بود که پس از اتمام انرژی آن، رها شده و موتور جت خود پرنده روشن می‌شود. این پهپاد از موتور‌های جت سری طلوع ساخت ایران بهره می‌برد. اما هرچه گذشت، ماموریت‌ها و تخصص‌های این پهپاد بیشتر شد و علاوه بر بمب‌های ۲۵۰ و ۵۰۰ پوندی نصب شده روی این پهپاد رزمی، «کرار» به موشک کروز دریایی «کوثر» نیز مجهز شد که این موشک می‌تواند اهداف سطحی متخاصم را در پهنه دریا‌ها مورد هدف قرار دهد؛ لذا به نظر می‌رسید نمونه اولیه پهپاد کرار در نقش هدف هوایی، بمباران اهداف زمینی و حملات ضد کشتی وارد خدمت شده است.

نقش دیگری که برای پهپاد کرار تعریف و تصاویری از آن نیز پخش شد، مسئله رهگیری و نبرد هوایی بود که در این نقش، پهپاد مور نظر، حداقل به موشک‌های سری شهاب ثاقب مجهز شد. موشک شهاب ثاقب نمایش داده شده با پهپاد کرار شباهت‌هایی نیز به موشک شفق دارد. شفق، موشکی هوشمند است که با استفاده از جستجوگر IIR روی هدف خود قفل می‌کند و با برد ۸ تا ۱۰ کیلومتر، سرعت آن ۲ تا ۲.۷ ماخ است. بنا بر اطلاعات منتشر شده، این موشک ۶۰ کیلوگرمی توانایی نفوذ ۱ تا ۱.۵ متر در انواع زره تانک و شناور را داشته و دقت اصابت آن ۳۰ سانتیمتر مربع در فاصله ۱۰ کیلومتر است.

پهپاد کرار مجهز به موشک هوابه‌هوای شهاب ثاقب

شفق یکی از اولین موشک‌های بومی است که از جستجوگر تصویری فروسرخ (IIR) استفاده می‌نماید. این نوع جستجوگر، قابلیت ردگیری اهداف زرهی و شناوری را از تمام زوایا دارد، از مقاومت نسبتاً بالایی نسبت به اخلال (جمینگ) و فریب برخوردار بوده و حساسیت بسیار بهتری در تشخیص اهداف دارد.

در بحث عملیات‌های رهگیری، معمولا پهپاد‌های کرار به صورت تعدادی در پشت یک کشنده سنگین نصب شده و در زمان لازم به وسیله یک شتاب‌دهنده مرحله اول به ارتفاع مورد نظر رسیده و سپس پرواز با پیشران اصلی به سمت هدف را آغاز می‌کنند. در این شرایط نیازی به فرودگاه خاصی برای این پرنده نبوده و هر جایی که بتوان آن را نصب کرده و پیشران کمکی مرحله اول را فعال کرد، می‌توان این پرنده را از آنجا به پرواز در آورد. در صورت نیاز به بازیابی این پرنده نیز سیستم چتر در آن تعبیه شده و پهپاد کرار مورد نظر بعد از عملیات با چتر به روی زمین فرود می‌آید.

پهپاد‌های مسلح به موشک هوا به هوا روی سکوی متحرک پرتاب.

اما در رزمایش مدافعان آسمان ولایت نیروی پدافند هوایی ارتش در سال ۹۸، نمونه دیگری از پهپاد «کرار رهگیر» مورد استفاده و بهره‌برداری عملیاتی قرار گرفت که به صورت انتحاری، هدف خود را مورد اصابت قرار می‌داد. تصاویر منتشرشده از نمونه رهگیر انتحاری پهپاد کرار، نشان می‌داد که برای افزایش دقت اصابت به هواگرد متخاصم، در قسمت دماغه آن سنسور‌های اپتیکی و یا حرارتی استفاده شده تا با تعقیب هدف به صورت قفل اپتیکی و یا قفل حرارتی، به آن اصابت کند.

پهپاد کرار در مدل انتحاری

مهمات ویژه هدایت شونده و دقت بالای هدف گیری در کرار

اما در سال ۱۳۹۹ و در جریان رونمایی‌های مربوط به صنعت دفاعی، تصاویر جدیدی از پهپاد کرار و در عین حال عملیات بمباران توسط این پرنده بدون سرنشین منتشر شد. در مراسم مورد نظر موشک هوا به هوای آذرخش، بمب هدایت لیزری ۵۰۰ پوندی، نمونه‌ای جدید از بمب بالابان و بمب خوشه‌ای سیمرغ به عنوان تسلیحات جدید پهپاد کرار معرفی شدند. اضافه شدن توان حمل بمب‌های دورایستا مثل سری بالابان و همچنین بمب‌های هدایت لیزری، نشان‌دهنده یک تغییر مهم در سیستم‌های داخلی این هدف برای پذیرش این نسل از مهمات جدید بود.

بمب یاسین (کادر مشکی)، موشک آذرخش (کادر زرد) و بمب هدایت لیزری (کادر قرمز)

تسلیحات مختلف پهپاد کرار؛ بمب سیمرغ (کادر مشکی و سفید)، انواع قدیم و جدید بمب بالابان (کادر زرد)، بمب هدایت لیزری ۵۰۰ پوندی (کادر قرمز)

مسئله مهم دیگر، نمایش دقت بالای این پرنده بدون سرنشین در حوزه بمباران حتی با بمب‌های غیر هوشمند بود چراکه بر اساس تصاویر منتشر شده توسط وزارت دفاع این پهپاد با پرتاب یک تیر بمب مارک ۸۲ از ارتفاع ۶۴۰ متر و با سرعت ۵۹۳ کیلومتر در ساعت موفق شده بود خیلی نزدیک به مرکز هدف را با موفقیت مورد اصابت قرار دهد. همچنین در رزمایش اقتدار هوایی فدائیان حریم ولایت سال ۱۴۰۰ نیز، پهپاد‌های کرار که به بمب‌های ۵۰۰ پوندی و راکت مجهز شده بودند، توانستند اهداف واگذار شده را به دقت مورد اصابت قرار دهند.

ذکر این نکته بسیار مهم است که بمب مورد نظر در این تمرین از نوع هدایت شونده نبوده و در زیر پهپاد آزمایشگر نیز سیستم‌های هدف‌گیری بیرونی مشاهده نمی‌شود. می‌توان این طور گمانه‌زنی کرد که پهپاد مورد نظر در حقیقت به نوعی از سیستم‌های هدف‌گیری جدید مجهز شده که در درون این پهپاد نصب می‌شوند. می‌توان بر اساس این تصویر این گونه اعلام کرد که پهپاد مورد نظر حداقل در بحث حمله به اهداف ثابت به دقت بسیار خوب و قابل تحسینی رسیده است. از سوی دیگر در جریان رزمایش دو سال قبل نهاجا به نام مدافعان آسمان ولایت ۹۹، با یک ماموریت جدید از کرار رو به رو شدیم که آنهم بحث جنگ الکترونیکی توسط این پهپاد بود. اطلاعات قابل توجهی از آن پهپاد منتشر نشد، ولی می‌توان اینگونه در نظر گرفت که این پرنده می‌تواند به غلاف‌های جنگ الکترونیکی به صورت درونی یا نصب شده زیر بدنه مجهز شده و عملیات اخلال بر علیه رادار‌ها یا سیستم‌های مخابراتی دشمن را به انجام برساند.

ورود کرار به شهر زیرزمینی و ناوگان دریایی ارتش

خردادماه امسال و در ادامه تحولات بزرگ و تاثیرگذار دفاعی و نظامی در ارتش جمهوری اسلامی ایران، از اولین شهر زیرزمینی این نیرو رونمایی شد. شهر پهپادی ارتش در حقیقت دومین شهر زیر زمینی پهپادی در کشورمان بعد از نمونه رونمایی شده توسط سپاه در اواخر سال پیش و اولین مجموعه زیر زمینی شناخته شده در این وسعت برای ارتش به حساب می‌آید که یکی از پرنده‌های بدون سرنشین مستقر در این شهر زیر زمینی، کرار بود.

در این شهر زیر زمینی، کرار‌ها با چندین گزینه تسلیحاتی مشاهده شدند. در یک تصویر، یک سر جستجوگر - احتمالا از نوع تصویر ساز فروسرخ- برای پهپاد کرار دیده می‌شود که به نظر می‌رسد برای نمونه‌ای انتحاری از این پهپاد باشد. استفاده از این سیستم برای شناسایی اهداف، دقت بالایی را به کرار برای یافتن و رسیدن به هدف می‌دهد. پهپاد کرار که از پیشران جت استفاده می‌کند در وضعیت ماموریت بدون بازگشت یا انتحاری بردی در حدود هزار کیلومتر داشته و در وضعیت گشت رزمی و بازگشت به خانه و بازیابی به وسیله چتر برد آن ۵۰۰ کیلومتر است.

نصب یک سیستم اپتیکی در جلوی پهپاد کرار در شهر زیر زمینی پهپادی ارتش

برای این پهپاد در کنار بحث عملیات انتحاری، قابلیت حمل و پرتاب بمب‌های سقوط آزاد غیر هدایت شونده، بمب‌های دورایستای سری بالابان، موشک‌های سری شفق بهینه شده و موشک‌های هوا به هوای سری آذرخش نیز تعریف شده و تمامی این تسلیحات در این شهر زیرزمینی ارتش مشاهده شدند.

پهپاد‌های آرش، کرار (رنگ روشن) و ابابیل ۲ (رنگ آبی) روی ناو نداجا

تیرماه امسال نیز در یکی از جدیدترین رخداد‌های پهپادی ارتش، خبر عملیاتی شدن اولین ناودسته پهپادبر در نیروی دریایی ارتش به طور رسمی به اطلاع عمومی رسانده شد. ناودسته پهپادبر شامل چندین شناور سطحی و زیرسطحی است که مجهز به انواع پهپاد‌ها بوده و بسته به برد پروازی پهپاد‌های خود عملیات‌های مختلفی را به اجرا می‌گذارند. ناودسته مذکور شامل شناور‌های لجستیکی لاوان (از رده هنگام) و دلوار، شناور پشتیبانی هندیجان، ناو رزمی جماران به عنوان مرکز فرماندهی ناودسته و دو زیردریایی طارق (از رده کیلو) و فاتح بود.

از جمله پهپاد‌های مشاهده شده روی این شناور‌ها هم کرار بود که سابقه و کارنامه درخشانی دارد. به صورت دقیق مشخص نیست، کرار در کدام نقش روی شناور‌های نداجا نصب شده بود، ولی به صورت گمانه زنی احتمالا در نقش‌های شناسایی و انتحاری، محتمل‌ترین گزینه‌ها برای این پهپاد باشد.

شاهکار کرار در تست موشک جدید پدافندی

در ادامه دستاورد‌ها و برنامه‌های صنایع دفاعی و نیرو‌های مسلح کشورمان برای تقویت توان بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران، طی هفته‌های اخیر نسل جدیدی از موشک‌های پدافندی خانواده صیاد با نام صیاد ۴ B با حضور فرماندهان و مسئولان وزارت دفاع و قرارگاه پدافند هوایی، رونمایی شد. سامانه باور ۳۷۳ در جدیدترین آزمایش خود که خبر آن در روز‌های گذشته اعلام شد، هدف را در ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده، قفل اولیه در فاصله ۴۰۰ کیلومتری انجام و قفل پایدار در فاصله ۳۶۰ کیلومتری انجام می‌شود و پس از آن، شلیک انجام و در فاصله ۵ دقیقه‌ای به پرنده مورد نظر که یک پهپاد کرار با سرعت بالا و سطح مقطع راداری پایین است، اصابت می‌کند. طبق تصاویر منتشره، سامانه باور ۳۷۳ موفق شد در برد حدودا ۳۰۴ کیلومتری، پهپاد هدف را منهدم کند.

تصاویری صفحه رادار سامانه باور۳۷۳ در جریان تست اخیر سامانه.

اما نکته مهم در خصوص ارتقاء پهپاد کرار که در خبر‌ها به آن توجه لازم نشد، در سخنان امیر صباحی‌فرد فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش نهفته است که وی با بیان اینکه شلیک‌های قبلی در برد ۱۵۰ کیلومتر روی پهپاد کرار انجام شد که بیشینه ارتفاع آن ۳۲ هزار پا بود، اعلام کرده که " در این شلیک اخیر، به ارتفاع بیش از ۴۳ هزار پا رسیدیم". وی چنین ارتقائی را ناشی از نصب "موتور طلوع ۵ " که از جمله محصولات تولید شده توسط وزارت دفاع کشورمان است، دانسته و افزوده است: نقطه کشف اولیه سامانه باور، در ۴۳۳ کیلومتر و ۴۳ هزار پا و سرعت پهپاد ۷۳۶ کیلومتر بود.

اطلاعات مربوط به نسل‌های اولیه پهپاد کرار

فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش همچنین اعلام کرده "برای اینکه پهپاد کرار بتواند اوج گرفته و به ارتفاع ۴۳ هزار پا برسد، مجبور شدیم پس از پرواز، حرکت اوربیت یا چرخش را انجام داده و بتواند پس از اوج، به ارتفاع ۴۳ هزار پا دست پیدا کند تا در خط اصلی قرار بگیرد. این اتفاق رخ داد و در ۴۳ هزار پا وارد مدار اولیه شد. " که نشان دهنده ویژگی‌های مهم پروازی و قدرت بالای پرنده مذکور در تغییر ارتفاع و کنترل از روی زمین آنهم در چنین ارتفاع بالایی است که بعضا جنگنده‌های با سرنشین، در این ارتفاع به عملیات و حرکت می‌پردازند. ضمن آنکه با چنین دستاورد مهمی و پرواز در ارتفاع بالا، امکان پرتاب بمب‌های دور ایستا مانند بالابان یا یاسین و... در برد‌های بیشتر به نسبت تست‌ها و آزمایشات فعلی فراهم می‌شود و این پرنده می‌تواند تا ۲ برابر برد فعلی، یک بمب هدایت شونده هواپرتاب را به سمت هدف در نظر گرفته شده شلیک کند که چنین اقدامی، ضمن آنکه کرار را از تیررس انواع سامانه‌های پدافندی دور می‌کند، امکان شناسایی یک بمب کوچک، اما نقطه زن را نیز برای رادار‌ها و سیستم‌های پدافندی دشمن سخت‌تر از گذشته خواهد کرد.

با نگاهی به پهپاد‌های مختلف نظامی در جهان می‌توان مطمئن شد که این پرنده بدون سرنشین ایرانی در حقیقت به نوعی همه‌کاره‌ترین پهپاد جهان روی یک پلتفرم مشخص و تقریبا ثابت است. بحث‌های شناسایی، هدف برای تمرین هوایی، حمله علیه اهداف زمینی و دریایی، رهگیری هوایی، حمله انتحاری و در نهایت جنگ الکترونیک از جمله موضوعاتی است که تا به امروز برای این پرنده بدون سرنشین تعریف شده و این دستاورد، تا به امروز در هیچ کدام از پرنده‌های بدون سرنشین در جهان دیده نشده است و حالا این سلاح موثر همچون خانواده موشک‌های فاتح، در رسته‌های تخصصی متعددی خوش درخشیده و تا سال‌ها می‌تواند بخش مهمی از نیاز‌های نیرو‌های مسلح را تامین کند.

موشک هویزه (با موتور طلوع) و مقایسه آن با سومار؛ مشابهت در تمام اجزا به جز موتور اصلی پرواز مشخص است

ضمن آنکه این ارتقاء در پهپاد کرار، می‌تواند روی عملکرد برخی انواع موشک‌های کروز زمین به زمین ایرانی نیز اثر مثبت به جای گذارد چراکه نسل بعدی موشک کرور دوربرد ایرانی با نام هویزه که در نمایشگاه دستاورد‌های ۴۰ ساله انقلاب اسلامی در مصلی تهران در بهمن ۱۳۹۷ رونمایی شد، از موتور توربوجت از خانواده طلوع بهره می‌برد و طبق اعلام مسئولان وقت، برد آن بیش از ۱۳۰۰ کیلومتر عنوان شد. این موتور‌ها قبلا برای استفاده در کروز‌های دریایی به تعداد بالا تولید شده و به قابلیت اطمینان بالایی دست یافته اند در نتیجه این نوع موتور برای عملکرد مطمئن در مدت زمان پرواز حدوداً دو ساعته موشک کروز هویزه برای رسیدن به بیشترین برد خود، کارآمد است. در صورتی که نسل جدید موتور‌های طلوع، توانسته اند روی پهپاد کرار، موثر بوده و ویژگی‌های پروازی آنرا با ارتقاء صورت گرفته روی موتور مذکور، بهبود ببخشد پس در نتیجه می‌توان ابراز امیدواری کرد به زودی نسل جدید موشک‌های کروز ایرانی با موتور بهینه شده بومی، آماده تست و عملیاتی شدن باشند؛ انشاء الله.

منبع: مشرق