پسته را به دامغان و رفسنجان می‌شناسیم. این محصول باغی، اما چند سالی هست که به دلیل تغییر الگوی کشت، ناشی از کم آبی، به شهرستان‌های مختلفی راه یافته و بین کشاورزان، کشت و کارش هوادار پیدا کرده است.

 یکی از این شهرستان ها آران و بیدگل است، پایتخت فرش ماشینی جهان که حالا با اجرای روش های نوین آبیاری، به مهمترین تولیدکننده پسته در استان اصفهان هم تبدیل شده و محصولش به کشورهای حاشیه خلیج فارس، شرق آسیا و اروپا هم صادر می شود.

۷۰ درصد پسته کاری آران و بیدگل، در بخش کویرات و بقیه در بخش مرکزی شهرستان است. 

غلبه بر خشکسالی با آبیاری نوین باغ های پسته

چهار هزار و ۳۰۰ هکتار از ۱۱ هزار و ۵۰۰ هکتار زمین زیر کِشت درختان پسته در استان اصفهان مربوط به شهرستان آران و بیدگل است. این را علی محلوجی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان آران و بیدگل گفت و افزود: باغداران این شهرستان از هر هکتار، یک تُن پسته برداشت می کنند.

به گفته او، امسال کشاورزان با استفاده از روش‌های نوین آبیاری توانستند دست کم میزان برداشت سال‌های قبل را حفظ کنند و از خشکسالی بیشتر لطمه نبینند.

مدیر جهاد کشاورزی آران و بیدگل اظهار کرد: ۶۰ درصد از زمین‌های زیر کشت پسته در این شهرستان به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شده و قرار است برای افزایش برداشت محصول، این پوشش، صد درصدی شود.

هفت کشور، مشتریان پسته آران و بیدگل

محلوجی، پسته را از محصولات دیربازده معرفی و اضافه کرد: نهال پسته، هفت تا هشت سال پس از کاشت، به باروری می رسد و سودآوری هر درخت پسته بعد از سال پانزدهم است.

او با بیان اینکه مرغوب‌ترین و گران‌ترین نوع پسته در کشور «پسته اکبری» است گفت: این نوع پسته در بیشتر باغهای آران و بیدگل کِشت می‌شود و در بازار کیلویی ۴۲۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.

مدیر جهاد کشاورزی آران و بیدگل، از صدور پسته این شهرستان به هفت کشور در آسیای شرقی، اروپا و حاشیه خلیج فارس خبر داد و گفت: عراق، افغانستان، ترکیه و آلمان از مشتریان پسته آران و بیدگل هستند.

محلوجی با اذعان به صادرات پسته شهرستان به صورت خام و با بسته‌بندی نامناسب، گفت: بسته بندی مناسب می تواند برای این محصول باغی، ارزش افزوده ایجاد کند.

پسته ای که آسان و ارزان از دست می دهیم

نرگس علیپور کارشناس باغبانی مدیریت جهاد کشاورزی آران و بیدگل گفت: از پوست صورتی بیرونی و اولیه پسته که شاداب و نازک است در کشورهایی مثل ترکیه تهیه می‌کنند و برای این منظور برای خریداری پسته خام با برخی کشاورزان ایرانی قرارداد بسته اند. 

او با بیان اینکه از پوست سخت پسته نیز در کشورهایی مثل ترکیه، ام دی آف برای کابینت تهیه می‌کنند افزود: همچنین مخلوط پوست سخت پسته با کاه گندم در پرورش قارچ استفاده می‌شود تا محیط کشت بهم چسبیده ای فراهم شود.

کارشناس باغبانی مدیریت جهاد کشاورزی آران و بیدگل تاکید کرد: یکی از ابزارهای مورد نیاز برای جلوگیری از خام فروشی پسته، دستگاه های خلال کننده است که در اختیار نداریم.

علیپور با اشاره به اینکه برخی سودجویان باقالی ریز سبز و خشک را به عنوان خلال پسته می فروشند، ادامه داد: تجهیز پایانه های جمع آوری پسته آران و بیدگل، به دستگاه های اسلایسر برای تهیه خلال پسته تازه و جلوگیری از ایجاد زمینه‌های تقلب ضروری است.

او درباره موارد دیگر مصرف پسته به جز شیوه مرسوم مصرف آجیلی آن توضیح داد: از پوست تازه و صورتی پسته، پس از یکبار آبگیری و جوشاندن آن برای گرفتن تلخی اش می توان مربایی خوش عطر و طعم تهیه کرد که شبیه طعم مربای بهار نارنج را دارد؛ همچنین پودر پسته خام نیز برای تهیه قاووت و خوراکی های تقویت کننده بدن استفاده می‌شود.

کاهش برداشت پسته در پی تغییرات اقلیمی

علی هادی نیا کشاورزی ۶۶ ساله اهل رفسنجان است که از سال ۷۰ پسته‌کاری در ابوزیدآباد آران و بیدگل را آغاز کرده است. او که هر ساله به طور میانگین ۲ تن‌ پسته از هر هکتار باغ برداشت می‌کرد گفت: امسال از هر هکتار باغ پسته فقط توانستم۴۰۰ کیلوگرم محصول برداشت کنم چون گرما، کم آبی و کم شدن رطوبت شرایط نامناسبی را برای درختان پسته ایجاد کرده بود.

این باغدار پسته که در زمان برداشت محصول، ۵۰ نفر را به صورت مستقیم و حدود ۵۰۰ نفر را به صورت غیرمستقیم مشغول به کار می کند گفت: مخارج باغ پسته و هزینه‌های خرید سموم دفع آفات و کود زیاد است و متاسفانه جهاد کشاورزی نیز تسهیلاتی برای خرید محصول در نظر نمی گیرد، بطوریکه سه چهارم درآمد، صرف هزینه‌ها می‌شود.

به گفته او، کشت و برداشت در یک هکتار باغ پسته، سه و نیم میلیارد تومان هزینه دارد و نهاد و متولی ویژه و خاصی از پسته‌کاری حمایت نمی کند.

هادی نیا، هم افزایی بین بخشی برای مدیریت بهتر تولید را ضروری دانست و گفت: پسته محصولی راهبردی است و مصرف آب آن را نباید همانند برخی محصولات دیگر دید و با این نگاه در مراقبت آبی از آن محدودیت ایجاد کرد.

او ادامه داد: به عنوان مثال نباید برای پسته و شلغم یک سیاست اعمال کرد؛ شلغم دوماهه به برداشت می رسد؛ اما پسته درختی ۳۰ ساله است که اگر حتی یک نوبت آب نخورد یا آب کمتری دریافت کند از کیفیت و کمیت محصولش کاسته و کشاورز متضرر می شود.

پسته، محصولی پردرآمد و پرهزینه

جواد پیردهقان کشاورزی ۵۱ ساله است که ۲۳ سال پیش باغداری پسته را در آران و بیدگل آغاز کرده، اکنون 25 هکتار باغ با درختان ۱۰ تا ۳۱ ساله پسته دارد و به تازگی مقدمات صادرات محصولش را فراهم کرده است.

 او درباره میزان برداشت محصول گفت: پارسال ۳۲ تن پسته خشک برداشت کردم، اما امسال به دلیل خشکسالی و‌کم آبی، محصول باغم به ۲۲ تن‌ کاهش یافت.

این باغدار که سال ۱۴۰۰ به عنوان پسته کار نمونه استان اصفهان انتخاب و معرفی شده درباره اشتغالزایی خود توضیح داد: علاوه بر 25 هکتار باغ، سه هکتار فضا برای پاک کردن، پوست کندن، خشک کردن و جداسازی پسته‌ دارم و در مجموع در حدود یک ماهی که محصول برداشت می شود صد نفر به صورت مستقیم و ۳۰۰ نفر به طور غیر مستقیم مشغول به کار می شوند.

پیردهقان، با اشاره به هزینه های زیاد باغداری پسته گفت: پارسال ۲ میلیارد تومان برای خرید انواع کود دامی و سموم دفع آفات و ۹۰ میلیون تومان برای تعمیر ماشین آلات کشاورزی هزینه کردم و این در حالی است که جهاد کشاورزی برای خرید سموم، ابزار و ماشین آلات از کشاورزان آنطور که باید و شاید حمایت نمی کند.

آفاتی که به جان باغ های پسته می افتد

پروانه چوبخوار، پسیل، سن و سنک پسته سه آفت شاخص و کلیدی در باغ های پسته است. این را حسن باغ شیخی مسئول تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی آران و بیدگل گفت و ادامه داد: پروانه چوب خوار پسته یا کرمانیا همزمان با تشکیل خوشه های پسته روی آنها جفت گیری و از رسیدن آب و مواد غذایی به پسته جلوگیری می کند و موجب خشک شدن خوشه و ریزش آن می شود؛ بهترین راه مبارزه با آن هم، حذف شاخه‌های خشک آلوده و سوزاندن آنها و پس از آن، نصب تله‌های فرمونی است.

به گفته او، پسیل پسته آفت کلیدی بعدی است که ۶ نسل آن از فروردین تا پایان شهریور دیده می شود و نسل دوم و سوم آن بیشترین خسارت را به باغ می زند و باید قبل از تخم گذاری حشره مادر در اواخر اسفند تا اوایل بهار با نصب کارت زرد روی درخت با این آفت مبارزه شود.

مسئول تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان آران و بیدگل اظهار کرد: مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مبارزه شیمیایی با آفت پسیل پسته را به حداقل رسانده، چون کشاورزان توان خرید سموم گران قیمت را ندارند.

باغ شیخی درمورد سن سبز و قرمز پسته هم توضیح داد: این آفت در دو مرحله تشکیل دانه پسته و تشکیل پوست استخوانی به محصول خسارت می‌زند و با کنترل شیمیایی و غیر شیمیایی از باغ خارج می‌شود.

او بهترین راه مبارزه با آفات در سالهای اخیر را محلول پاشی باغ و شستشو با آب دانست و گفت: بهترین راه پاکسازی باغ ها مبارزه همه باغداران با آفات است چون این آفات از باغ های آلوده به باغ های سالم منتقل می شوند.

پسته درختی مقاوم به کم آبی و خشکی است با این حال زور خشکسالی های مستمر بر توان این درخت کم آب بر هم چربیده. این محصول که بازار و ارزآوری خوبی دارد برای آنکه جایگاه جهانی خود را از دست ندهد باید با حمایت بیشتری کاشت، داشت و برداشت شود. بی شک در گام بعدی هم باید با تکیه بر فناوری های جدید، برای جلوگیری از خام فروشی آن و ایجاد ارزش افزوده اقدام کرد.

گزارش از حرمت سادات متولی