اوایل صبح قبل از این که آفتاب سر بزند، بهترین ساعت برای شروع کار است، گیاه تمام شب در حال رشد بوده و حال گل‌های بسته‌اش از زمین خشک سربرآورده و دشت ارغوانی را پدیدار می‌کند، وقت برداشت زعفران در هوای پاییزی چهارمحال و بختیاری است.

زعفران یکی از محصولات کشاورزی ارزشمند صادراتی ایران است که در زمین‌های خشک و نیمه‌خشک  چهارمحال و بختیاری و برخی دیگر از نقاط کشور کشت می‌شود.

ارزش اقتصادی فراوان زعفران در بازار‌های جهانی و اشتغال و درآمد مناسبی که پرورش این گیاه به‌دنبال دارد، بازده اقتصادی آن را قابل توجیه کرده است.

با وجود آنکه بخش اعظم زعفران مصرفی جهان در ایران تولید می‌شود، اما موانعی برای کسب درآمد ارزی معقول از صادرات زعفران وجود دارد که بررسی و یافتن راهکار‌های مناسب برای برطرف کردن این موانع می‌تواند در رشد درآمد‌های ارزی، ایجاد اشتغال مناسب و... تأثیر بسزایی داشته باشد.

ایران بزرگترین تولیدکننده‌ زعفران جهان بوده و به‌علت داشتن تنوع آب و هوایی، بسیاری از محصولات باغی و زراعی آن از جمله زعفران، کیفیت عالی دارد.

بیشتر بخوانید

• آغاز تکاپوی برداشت طلای سرخ در بام ایران

طی ۱۰ سال اخیر، میزان تولید زعفران ایران رشد قابل توجهی داشته که بخش گسترده‌ای از این تولیدات صادر می‌شود.

این محصول به‌علت مصارف خوراکی و دارویی فراوان، مورد توجه بسیاری از مردم جهان است و چون طبق آمار موجود در بخش پیشین نشان داده شد، ایران در تولید این محصول نه تنها مزیت نسبی بلکه، مزیت مطلق هم دارد، از این‌رو می‌توان با تولید و صادرات آن منابع ارزی فراوانی را عاید کشور کرد.

هوای نسبتا سرد پاییزی حوالی ساعت چهارو نیم به طور حتم زمان بدی برای کشاورز سخت کوش سخت نباشد تا دسترنجش را در طی یک سال برداشت کند.

هر سال با فرارسیدن آبان ماه و سرد شدن هوا، زعفران از زمین‌های حاصلخیز سر بر می‌دارد و تمامی زمین‌های تحت پوشش این محصول را به مانند نگینی سرخ، درخشان می‌کند.

کشاورزان چهارمحال و بختیاری بیشتر به صورت خانوادگی همگام با سایر اعضای خانواده در صبحگاهان، سخت مشغول برداشت زعفران ناب و خوش عطر و طعم از مزارع زیر کشت این محصول می‌شوند.

از زیبایی گل‌های ارغوانی در مزارع زعفران که بگذری لذت چای زعفرانی و دیدن تصاویر زیبا چشم هرببینده‌ای را خیره می‌کند.
از کشاورزان درمورد گیاه زعفران که می‌پرسی، می‌گویند: زعفران تقریبا دیم است، پیازش را که می‌کارند، خودش به مرور زیر خاک رشد می‌کند و تکثیر می‌شود.

برای هفت تا ۱۰ سال بعد هر سال تنها سه بار آبیاری نیاز دارد و در فصل گل که یک ماه در تمام سال از نیمه آبان تا نیمه آذر ادامه دارد، هر روز صبح گل‌های تازه می‌دهد.

مقدار زعفرانی که در هر سال می‌شود از زمین‌ها برداشت کرد متفاوت است. معمولا در سال اول، تنها یکی دو کیلو زعفران خشک از هر هکتار زیر کشت زعفران به دست می‌آید، در سال دوم مقدارش به چهار تا شش کیلو می‌رسد، از سال سوم به بعد، از هر هکتار زمین می‌شود ۱۰ کیلو و بیشتر زعفران خشک برداشت کرد.

کشاورزان نمونه حتی بیش از ۳۰ کیلو زعفران هم از هر هکتار برداشت کرده‌اند؛ با در نظر گرفتن اینکه قیمت هر کیلو زعفران خشک در فصل برداشت می‌تواند به بیش از چند میلیون تومان برسد، کشت زعفران سود اقتصادی خوبی دارد.

از سختی‌های برداشت زعفران، همین بس که بوته زعفران برگ‌های سوزنی دارد که دست را زخمی می‌کند و تمام مراحل برداشت زعفران باید با دست انجام شود.

چهارمحال و بختیاری به‌علت ارتفاع از سطح دریا و وجود روز‌های گرم و شب‌های خنک و شرایط اقلیمی مناسب، کیفیت زعفران آن بسیار بالا و قابل رقابت با استان خراسان است.

آب و هوای متنوع، خاک حاصلخیز و مردمان سخت کوش و پرتلاش، کشور ایران را به سرزمین وفور نعمت‌ها تبدیل کرده است.

تاریخچه کشت زعفران

سرزمین ایران محل رویش گیاهان مختلفی است که برخی حتی شهرت جهانی دارند؛ گیاه زعفران از جمله این گیاهان است که سابقه رشد و پرورش آن به پیش از میلاد حضرت مسیح (ع) برمی گردد.

گفته می‌شود ایرانی‌ها نخستین اقوامی بودند که این گیاه ارزشمند را شناخته و به کشت و پرورش آن پرداخته‌اند.

دامنه کوه‌های الوند در همدان و کرمانشاه (واقع در غرب ایران) محل اصلی رشد این گیاه در دوران حکومت ماد‌ها (۷۲۸-۵۴۹ پیش از میلاد) بوده است.

با گذشت زمان کشت و پرورش زعفران، این گیاه نه تنها به شهر‌های دیگر ایران راه یافت بلکه تجارت و فروش زعفران در طول قرن‌ها باعث شناساندن آن به مردم سایر سرزمین‌ها نیز شد. تاریخ پژوهان همچنین حمله اسکندر به ایران (۳۳۴ قبل از میلاد) را از دیگر عواملی دانسته اند که باعث شناسایی این گیاه با ارزش به یونانی ها، رومی‌ها و سپس چینی‌ها شد.

با این همه، در بازار تجارت جهانی هنوز هم دو نام «زعفران» و «ایران» تداعی کننده یکدیگر هستند. ایرانی‌ها همواره تولید و تجارت عمده زعفران مرغوب جهان را در اختیار داشته اند.

کشت زعفران در دامنه‌های زاگرس

زعفران از آن دسته تولیدات بخش کشاورزی است که کمترین میزان آب را به خود اختصاص می‌دهد، لذا در بخش‌های مختلف کشور شرایط کاشت آن فراهم است.

چهارمحال و بختیاری یکی از استان‌های کوهستانی منطقه زاگرس است که به علت داشتن شرایط آب و هوایی، رویشگاه مناسبی برای انواع مختلف گیاهان به شمار می‌رود.

طی مطالعات به عمل آمده مشخص شده که چهارمحال و بختیاری رویشگاه اولیه زعفران وحشی بوده است و دلیل رشد خوب این گیاه در استان هم همین امر است.

کارشناسان در خصوص نیاز‌های اقلیمی زعفران می‌گویند: زعفران طالب زمستان‌های پربرف و ملایم و تابستان‌های گرم و خشک، نیاز آبی ۳۰۰ میلی متر بارندگی در طول دوره رشد، خاک دارای بافت شنی لومی و کلسیم دار و pH خنثی و ارتفاع ۲۳۰۰-۱۳۰۰ متر از سطح دریا است.

چهارمحال و بختیاری مستعد برای کشت زعفران

یکی از زعفران کاران اظهار کرد: شرایط آب و هوایی چهارمحال و بختیاری مناسب برای کشت زعفران است.

قاسم علی حبیبی ۶۴ ساله اذعان داشت: خیلی از کشاورزان این استان بعد از آموزش، به این نتیجه رسیدند که زمین‌های کشاورزی خود را به کشت زعفران اختصاص دهند و نتیجه خوبی هم از کشت آن داشته اند.

وی که ۳ سال است زعفران می‌کارد و به عنوان زعفران کار نمونه استان چهارمحال و بختیاری شناخته شده است با اشاره به اینکه کشت این گیاه ترفند‌های خاص خود را دارد بیان داشت: معمولا آبان ماه زمان برداشت زعفران است که جدا کردن کلاله‌های گل زعفران سختی‌های خاص خود را دارد.

حبیبی افزود: زمان برداشت این گیاه نیروی کار زیادی نیاز است که این خود به اشتغال زایی‌های غیر مستقیم نیز کمک می‌کند.

زعفران ماده غذایی با ارزشی است که به مقدار کم از گیاه زعفران به دست می‌آید و در واقع از هر ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار گیاه زعفران، حدود پنج کیلوگرم گل زعفران بدست می‌آید که وزن پنج کیلوگرم زعفران تازه بعد از خشک شدن به یک کیلوگرم می‌رسد.

هم اکنون زعفران در بسیاری از شهر‌های استان چهار محال و بختیاری در حال کشت است و توانسته درآمد زایی بالای برای کشاورزان داشته باشد.

نیاز آبی کم از مهم‌ترین مزایای کشت زعفران است

زهرا کیوانی کارشناس کشاورزی چهارمحال و بختیاری اظهار کرد: نیاز آبی کم از مهم‌ترین مزایای کشت زعفران است، طی سال‌های اخیر شاهد افزایش کشت این محصول در برخی از شهرستان‌های استان چهارمحال و بختیاری بوده‌ایم.

وی با اشاره به درآمدزایی بالای این محصول، گفت: در صورت توسعه کشت زعفران در مناطق مستعد این استان شاهد درآمدزایی قابل‌توجه کشاورزان نیز خواهیم بود.

کیوانی افزود: زعفران می‌تواند، جایگزین مطلوبی برای محصولاتی باشد که نیاز بالایی به آبیاری دارند.

وی یادآور شد: زعفران برای پرورش نیاز چندانی به آب ندارد و در بیشتر مواقع آب باران کفاف آن را می‌دهد و به‌نوعی گیاهی چندساله است به‌ طوری‌که با هر بار کاشت پیاز زعفران، می‌توان چندین بار از آن برداشت کرد ضمن اینکه به ازای هر هکتار مزرعه زعفران برای دو تا سه نفر اشتغال ایجاد می‌شود بنابراین می‌توان از این ظرفیت برای توسعه اشتغال استان در سالی که جهش تولید نام‌گرفته بهره بیشتری برد.

اسانس زعفران در چهارمحال و بختیاری بالاست

مجری گیاهان داروئی استان چهارمحال و بختیاری گفت: با توجه به اینکه زعفران یکی از اقتصادی‌ترین محصولات زراعی است و از جمله محصولات با نیاز آبی کم و اشتغال زایی بالا می‌باشد، روند کاشت زعفران در استان مورد توجه بیشتر کشاورزان قرارگرفته است.

یزدان احمدزاده افزود: در چهارمحال و بختیاری بیش از ۱۰ سال است که زعفران کشت می‌شود و حالا ۱۵ درصداز اراضی استان به کشت این محصول اختصاص یافته است.

وی گفت: امسال از مجموع هزار و ۶۰۰ هکتار سطح زیر کشت گیاهان داروئی استان چهارمحال و بختیاری حدود ۲۵۰ هکتار به کشت زعفران اختصاص یافته است.

احمدزاده اظهار داشت: بررسی‌ها نشان می‌دهد، میانگین عملکرد زعفران از هر هکتار در این استان حدود ۷ تا ۸ کیلو کیلوگرم است.

وی عنوان کرد: با توجه به اینکه سطح ارتفاع این استان از سطح دریا بسیار بالا است و شرایط اقلمی این استان مناسب برای رویش گیاه زعفران است، زعفران تولیدی این استان از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است و به تبع آن میزان عطر، طعم و رنگ خوبی دارد.

احمدزاده گفت: زمان برداشت زعفران در استان چهارمحال و بختیاری از اواخر مهرماه آغاز می‌شود و تا اوایل آذرماه بسته به نوع اقلیم ۲۰ تا ۲۵ روز با اشتغال زایی ۲۰۰ تا ۲۵۰ نفر ادامه دارد.

مجری گیاهان داروئی استان چهارمحال و بختیاری می‌گوید: زمان برداشت زعفران به اصطلاح " پرکردن" گفته می‌شود که زعفران دسته بندی و به ۴ دسته شامل: زعفران نگین یا "سرگل"، زعفران پوشال، زعفران دسته و زعفران کُنج یا ریشه، تقسیم می‌شود.

زعفران بهتر است قبل از طلوع آفتاب برداشت شود.زعفران یکی از گیاهانی است که خواص دارویی داشته و ضد سرطان و ضدافسردگی است و همین عامل مهم باعث شده مصرف‌کنندگان آن رو به افزایش برود.

احمد زاده می‌گوید: زعفران تولیدی چهارمحال و بختیاری به کشور‌های حاشیه خلیج فارس و همچنین استان‌های همجوار صادر می‌شود.

زعفران گیاهی است چند ساله که دارای پیازاست و این پیاز دارای غلاف قهوه‌ای رنگی است، گیاه زعفران دارای ساقه و شش گلبرگ بنفش رنگ وسه رشته کلاله قرمز رنگ است، قسمت مورد استفاده گیاه زعفران کلاله نارنجی رنگ گل آن است وکلاله زعفران حاوی چربی، املاح معدنی و موسیلاژ است.

زعفران ماده غذایی با ارزشی است که به مقدار کم از گیاه زعفران به دست می‌آید و در واقع از هر ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار گیاه زعفران، حدود پنج کیلوگرم گل زعفران بدست می‌آید که وزن پنج کیلوگرم زعفران تازه بعد از خشک شدن به یک کیلوگرم می‌رسد.

هم اکنون زعفران در بسیاری از شهر‌های استان چهار محال و بختیاری در حال کشت است و توانسته درآمد زایی بالای برای کشاورزان داشته باشد.

اختصاص ۱۵ درصد از زمین‌های زراعی چهارمحال و بختیاری به کشت زعفران در مدت ۱۰ سال، روند افزایشی کشت این محصول در استان را نوید می‌دهد.