در واقع مزاج که از ترکیب عناصر چهارگانه آب، آتش، خاک و باد در بدن پدید می‌آید، حالتی مقطعی و تغییر پذیر است. افرادی که از مزاج خاصی برخوردار هستند می‌توانند با تغییر شرایط زندگی مانند نوع تغذیه‌ای که دارند، بدن سالم‌تری داشته باشند.

هر فرد دارای مزاجی است. مزاج سرشتی یا اولیه هر فرد، مزاجی است که از زمان به دنیا آمدن همراه اوست و یک حالت طبیعی برای آن فرد به حساب می آید. این مزاج از طریق ژنها از پدر و مادر به فرد منتقل شده و تحت تاثیر شرایط محیطی رحم، شرایط روحی و فیزیکی مادر و خوراکی هایی که مادر در دوران بارداری و شیردهی می خورد، شکل می گیرد. البته می‌توان مزاج را با رژیم غذایی و ورزش تغییر داد یا تعدیل کرد.

• غذا‌های متناسب با مزاج از اصول مهم و کلیدی حفظ سلامتی

تاثیر مزاج بر خصوصیات ظاهری و شخصیتی

در این رابطه حجت الاسلام سیدعلی حجازی کارشناس طب سنتی در گفت و گویی در رابطه با مزاج شناسی و کیفیت مزاج، اظهار کرد: حکما در تعریف مزاج یک بحث ریشه ای مطرح کرده و معتقد هستند که اساسا دنیا از چهار رکن آتش، هوا، آب و خاک تشکیل شده است.

کارشناس طب سنتی با بیان ایکه دنیای ماده از این چهار عنصر تشکیل شده است، خاطرنشان کرد: حکما معتقد هستند که این چهار عنصر از چهار کیفیت یعنی خشکی، تری، گرمی و سردی تشکیل شده اند.
وی با بیان اینکه ترکیب این چهار کیفیت، آن چهار عنصر را به وجود می آورند، خاطرنشان کرد: گرمی و خشکی، تولیدکننده آتش عنصری، گرمی و تری تولیدکننده هوای عنصری؛ سردی و تری تولیدکننده آب عنصری و سردی و خشکی تولیدکننده خاک عنصری هستند.

کل دنیا از عناصر اربعه تشکیل شده است

حجازی با بیان اینکه از نگاه حکما پیرامون ما از یکی از این چهار عنصر و یا ترکیبی از این چهار عنصر تشکیل شده اند، تصریح کرد: این عناصر با ترکیبات خاصی در بدن انسان ها هم یافت می شوند؛ برآیند اثر عناصر اربعه در بدن انسان را مزاج می گویند.

نحوه ترکیب عناصر اربعه، تاثیرات متفاوتی دارد

وی با بیان اینکه هر نحوه ترکیبی از این عناصر آثاری دارد، خاطرنشان کرد: این آثار  هم در بدن و جسم انسان و هم در روحیات انسان خود را نشان می دهد.

حجازی عنوان کرد: به عبارت ساده تر، چگونگی ترکیب عناصر در بدن مزاج را تشکیل می دهد و این مزاج آثاری در بر دارد که هم در بدن و هم در خصوصیات و ویژگی های اخلاقی نمایان می شود.

ترکیب عناصر اربعه در فرد به صورت فطری تعیین شده است

کارشناس طب سنتی با بیان اینکه این عناصر با توجه به فطرت و جبل فرد تعیین شده است و به صورت مادرزادی با اوست، اظهار کرد: در صورتی که نسبت این عناصر تغییر کند، این تغییر نسبت، سبب ایجاد بیماری در فرد می شود.

هر عضو در بدن مزاج خاص خود را دارد

وی سپس افزود :خود این عناصر علاوه بر تشکیل مزاج بدن، در ساخت اعضای بدن نیز دخالت مستقیم دارند به این نحو که ترکیب عناصر موجب تولید اخلاط شده (صفرا ، دم ، بلغم ، سودا) و اخلاط موجب ساخته شدن اعضا می شوند، لذا هر عضوی باز خودش مزاج مخصوص به خود را دارد و به همین دلیل، علت دیگر بیماری افراد، اختلال در مزاج عضو به خصوصه هست .

حجازی با بیان اینکه ترکیب این عناصر چهار مزاج کلی در انسان به وجود می آورد، خاطرنشان کرد: برای مثال در فردی که دارای مزاج صفرا است، چهار عنصر آتش، هوا، آب و خاک وجود دارند اما حکومت بر این بدن با آتش است و بیشترین درصد این بدن را بر اساس عناصر اربعه، آتش تشکیل داده است.

کارشناس طب سنتی در این رابطه ادامه داد: چون نسبت گرمی و خشکی در این فرد بیشتر است، و این نسبت در بدن نمادش صفراست، لذا فرد را صفرا مزاج و یا آتش مزاج می نامیم به همین علت، بیشترین خصوصیات جسمی و روحی بدن او شبیه آتش است.
وی در پاسخ به خبرنگار ما در رابطه با چرایی توجه تمدن های مختلف در گوشه و کنار دنیا به این عناصر و وجود اشتراکات بین آن ها در این زمینه، خاطرنشان کرد: ما مسلمانان چون معتقد هستیم که انبیا در سرتاسر دنیا وجود داشته اند، بنابراین یک تحلیل در این زمینه داریم و در رابطه با تحلیل غیردینی هم توضیحی در این رابطه وجود دارد.

هرکجا انسانی وجود داشته است، آموزه های انبیا به آن جا رسیده است

حجازی افزود: براساس تفکر اسلامی هرکجا انسانی وجود داشته است، قول انبیا به آن ها رسیده است، بر این اساس میتوان احتمال قوی داد این معرفت واحد نسبت به عناصر توسط انبیاء در جهت حفظ سلامت افراد نشر داده شده است.

تمام آموزش های اولیه بشر توسط انبیاء صورت گرفته است

وی با بیان اینکه این عقیده در تمام آموزه های اولیه بشر توسط انبیاء مطرح است عنوان کرد:طبق این عقیده پایه گذاری اولیه انواع زبان، لباس، خانه، کشاورزی و بسیاری نیازهای دیگر توسط انبیا بوده است اگر چه فروعات توسط مردم به وجود می آمد و پیشرفت نامیده می شد، لذا امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «بر ماست که اصول مسائل را برای شما بیان کنیم و فرع سازی با شما است».

تجربه و آزمون و خطا عناصر اربعه را اثبات می کند

وی خاطرنشان کرد: براساس تحلیل دیگر اگر پایه گذار این مبانی را انبیا ندانیم، خود تجربه، آزمون و خطا و آزمایش نیز این گزینه را به همه ما اثبات می کند.

حجازی تجزیه بدن پس از مرگ را یکی از بارزترین مثال ها برای اثبات تجربی این عناصر اربعه دانست و عنوان کرد: پس از مرگ، تجزیه بدنی که از آب و خاک و اتش و هوای طبیعی تشکیل شده مقابل دیدگان همه اتفاق می افتاد، این پدیده سوالاتی در ذهن بشر ایجاد می کرد از جمله این که این اجزاء در چه نقطه ای دیگر تجزیه نمی پذیرند از این درگاه سرانجام در یک نظر متعالی به آب عنصری، هوا ، آتش و خاک عنصری پی بردند که خوب است بدانیم این ها با آب، خاک، هوا و آتش طبیعی تفاوت دارند؛ یکی عنصر و دیگری ماده است.

بررسی مزاج روح مختص به طب اسلامی است

کارشناس طب سنتی در پاسخ به سوال خبرنگار ما در رابطه با چگونگی مزاج  روح به عنوان یک حقیقت ملکوتی، گفت: ما با استفاده از عناصر اربعه، اساسا در رابطه با مزاج بدن بحث می کنیم، بحث مزاج روح مطلبی نیست که در طب ستی به آن پرداخته شده باشد و مختص به طب اسلامی است.
حجازی تاکید کرد: مباحث و روایاتی نیز در این زمینه وارد شده است که برای مثال مزاج کفار را از آتش می دانند؛ آتشی که در مزاج روح کفار وجود دارد، از جهنم است و مزاج روح مومنان از نور است که این نور از بهشت است.

مزاج روح بهشتی و جهنمی است

کارشناس طب سنتی ادامه داد: بر همین اساس مزاج روح را می توان بهشتی و جهنمی دانست و این را بررسی کرد که چگونه مزاج روح بهشتی می شود و چگونه جهنمی؛ بحث مزاج در روح مثل عناصر در جسم نیست که بتوان آن را خشک یا تر، سرد و یا گرم دانست.

تفاوت بحث مزاج روح با مزاج جسم

وی تصریح کرد: بحث مزاج روح با مزاج جسم اساسا متفاوت است؛ در روایات ما برخی مواقع چهار روح و برخی مواقع 9 روح مشخص شده است و بحث مزاج روح بسته به نوع  روح متفاوت خواهدبود.

حجازی تصریح کرد: بحث روح بخاری که برایند گردش خون در بدن است را طب سنتی نیز مورد توجه قرار داده است و لذا وقتی ما مزاج جسم را بررسی می کنیم، در مورد مزاج روح هم صحبت می کنیم، اما وقتی در طب اسلامی از مزاج روح صحبت می شود، در مورد ارواحی صحبت می کنیم که جزو مجردات بوده و باید در رابطه با آن در فصل دیگری صحبت کرد.

دستورات غذایی برای هر مزاج

 هر فردی بسته به مزاجی که دارد باید برخی مواد غذایی را بیشتر مصرف کند و از مصرف برخی دیگر بپرهیزد. علاوه بر این هر ورزشی برای یک نوع مزاج مناسب‌تر است.

۱. رژیم غذایی مزاج دموی

افراد دارای مزاج دموی باید مواد غذایی با مزاج سرد و خشک مصرف کنند، همچون کلم، گل‌کلم، گوجه، سیب‌زمینی، لوبیا، تمام میوه‌های ترش، سیب، نارگیل، بادام‌زمینی، ذرت، نخود، سفیده تخم‌مرغ، ماست، چای، قهوه، تمر هندی و سرکه.

این افراد باید از مصرف مواد غذایی پرچرب و پرکالری بپرهیزند. به‌علاوه باید به طور روزانه سبزیجاتی نظیر چغندر سوئیسی، جعفری، نعناع، ​​گشنیز، پیازچه، شابانک، سبزیجات تیره و کاهو مصرف کنند.

۲. رژیم غذایی مزاج بلغمی

مصرف مواد غذایی با مزاج سرد و تر، خصوصا در فصول و آب‌وهوای سرد، به افراد دارای مزاج بلغمی توصیه نمی‌شود. برای درمان مزاج بلغمی، این افراد باید بیشتر میوه‌های گرم مزاج و غذاهای گرم مزاج مصرف کنند.

به‌طورکلی بهتر است این افراد غذاهای آبکی مانند سوپ یا آش رشته و خورش مصرف نکنند. همچنین بهتر است از مصرف بیش از حد ماکارونی، سیب‌زمینی و برنج بپرهیزند زیرا ممکن است سبب افزایش وزن آنها شوند.

مصرف محصولات لبنی (پنیر، ماست، یا دوغ)، سس، سس مایونز و مواد غذایی ترش نیز توصیه نمی‌شود.

مصرف سبزیجات یا میوه‌هایی با مزاج سرد (همچون هندوانه، خیار، هلو، آلو، کاهو و اسفناج) برای این افراد مفید نیست، اما مصرف میوه‌هایی نظیر موز، به و سیب برای آنها بسیار مفید است.

به افرادی با مزاج بلغمی توصیه می‌شود که خوراکی‌هایی نظیر بادام‌ شور یا بوداده، پسته، کشمش و انجیر مصرف کنند. مصرف مواد غذایی نظیر تخم خربزه، تربچه و آویشن که سبب اسهال یا ادرار می‌شوند و می‌توانند رطوبت بدن را کاهش دهند و احساس سبکی و شادی را ایجاد کنند، به این افراد توصیه می‌شود.

۳. رژیم غذایی مزاج سوداوی

افراد دارای مزاج سوداوی باید در خصوص مواد غذایی که مصرف می‌کنند خیلی محتاطانه عمل کنند. برخی از مواد غذایی به حفظ تعادل سوداوی در این افراد کمک می‌کنند. این در حالی است که برخی دیگر سرعت متابولیسم آنها را افزایش می‌دهند و سایر مواد غذایی سرعت متابولیسم آنها را کاهش می‌دهند. افراد دارای مزاج سوداوی به غذاهای تند و شیرینی‌ها خیلی حساس‌اند. این غذاها ممکن است باعث شوند عملکرد بدن آنها کاهش پیدا کند و باعث افزایش وزن آنها شوند. ازآنجایی‌که این افراد مزاج خشکی دارند، باید مایعات زیاد مصرف کنند. خشک بودن مزاج باعث می‌شود این افراد اغلب با یبوست یا کند بودن هضم دست‌وپنجه نرم کنند.

عامل مهم دیگری که باید به‌خاطر بسپارید این است که این مزاج بیش از هر مزاج دیگری به فیبر نیاز دارد. این افراد باید رژیم غذایی را انتخاب کنند که شامل بلغور جو دوسر، برنج قهوه‌ای، سبزیجات و سایر غذاهای حاوی فیبر است. این یکی دیگر از دلایلی است که مواد غذایی از قبل آماده شده، انتخاب خوبی برای این افراد نیستند. اکثر مواد غذایی از قبل آماده شده حاوی مقادیر کم تا متوسط ​​فیبر هستند.

این افراد باید سبزیجات پخته مصرف کنند زیرا سبزیجات خام برای آنها خیلی سرد خواهند بود. این به این معناست که رژیم غذایی که شامل مقادیر بالای مواد غذایی و میوه‌های خام یا آبمیوه باشد برای این افراد مناسب نیست. برای کاهش وزن موثر، بهتر است این افراد روی مصرف شیر، پنیر، تخم‌مرغ، غذاهای دریایی، مرغ، گوشت، حبوبات، مغزیجات و دانه‌ها تمرکز کنند.

این افراد باید مواد غذایی با مزاج گرم و مرطوب همچون جگر، زنجبیل، بادام، پسته، گندم، عسل، شکر و نمک مصرف کنند.

مزاج را از روی ویژگی‌های فیزیکی هم می‌توان تشخیص داد.

منبع:راه دانا