با افزایش رقابت کشور‌ها برای گسترش تجارت خود، بندر چابهار با توجه به موقعیت ژئوپولیتیک خود، پتانسیل آن را دارد که انقلاب تجاری در منطقه ایجاد کند.

با توجه به اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران، بندر چابهار به کشورمان فرصت طلایی داده تا خود را به عنوان قطب تجارت منطقه‌ای تثبیت کند. زیرا به دلیلی موقعیت جغرافیایی این بندر، کشور‌هایی از آسیای مرکزی و اوراسیا برای گسترش تجارت خود به بندر چابهار نیازمند هستند.

این در حالی است که اخیرا سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، اعلام کرد که بندر چابهار ایران که دهلی نو در توسعه آن مشارکت دارد، برای آینده اقتصادی سازمان همکاری شانگ‌های از اهمیت بالایی برخوردار است. این اظهارات در حالی است که در نشست سران سازمان همکاری شانگ‌های که در سمرقند برگزار می‌شود، قرار است مراحل عضویت ایران در این سازمان تکمیل شود.

موقعیت ژئوپولیتیک بندر چابهار

بندر چابهار در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان ایران قرار دارد. این بندر دارای ویژگی‌هایی است که آن را از منظر داخلی و بین المللی جذاب می‌کند. این بندر که در حاشیه اقیانوس هند قرار دارد، تنها بندر ایران است که دسترسی مستقیم به اقیانوس دارد. نزدیکی  آن به کشور‌هایی مانند افغانستان، پاکستان و هند و همچنین موقعیت آن به عنوان یک مرکز ترانزیت کلیدی در کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب، این پتانسیل را به آن می‌دهد تا به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تجاری در جهان تبدیل شود. منطقه چابهار همچنین یکی از معدود نهاد‌هایی است که از تحریم‌های آمریکا مستثنی شده و  به طور قابل توجهی تجارت با سایر کشور‌ها را ساده می‌کند.

بندر چابهار ظرفیت تحول تجارت در آسیای جنوبی و مرکزی را نیز داراست. مسیر‌های تجاری پیشنهادی زمینی مرتبط با بندر، دسترسی بیشتر به بازار‌های افغانستان و آسیای مرکزی را تسهیل خواهد کرد. تأثیر این افزایش دسترسی پیامد‌های بسیار زیادی به ویژه برای افغانستان دارد. زیرا افغانستان بیشتر تجارت خود را از طریق مسیر‌های پاکستان انجام می‌دهد و بندر چابهار می‌تواند یک مسیر جایگزین تجاری برای این کشور باشد. پیش از تسلط طالبان بر افغانستان، بندر چابهار پتانسیل ایجاد رشد اقتصادی گسترده در افغانستان را داشت، زیرا این امکان را فراهم می‌کرد که کالا‌های سایر کشور‌ها به راحتی وارد این کشور شوند و پتانسیل صادرات آن را تقویت کنند. اما با روی کار آمدن طالبان تاثیراتی بر پروژه‌های این بندر برای کشور افغانستان داشت.

بندر چابهار باعث می‌شود که کشور‌های آسیای مرکزی که محصور در خشکی هستند به مسیر‌های تجاری مبتنی بر دریا دسترسی پیدا کنند. بنابراین، گسترش تجارت با افغانستان و کشور‌های آسیای مرکزی این پتانسیل را دارد که جایگاه ایران در صحنه بین المللی تقویت شود.

بسیاری از تحلیلگران امور بین الملل، ایران را بر اساس معیار‌هایی مانند ثروت منابع طبیعی، قدرت نظامی و جمعیت قوی، به عنوان یک قدرت منطقه‌ای با پتانسیل ابرقدرت جهانی طبقه بندی می‌کنند. با این حال، موقعیت ایران به عنوان یک ابرقدرت جهانی در درجه اول به دلیل روابط خصمانه آمریکا با ایران و اعمال تحریم‌های اقتصادی، باعث محدود شدن ظرفیت‌های تجاری تهران در سطح بین المللی شده است؛ بنابراین ایران برای خنثی کردن اثر تحریم‌ها به دنبال تقویت روابط با کشور‌های آسیایی است که روابط بهتری با آن دارند.

در این زمینه، بندر چابهار وسیله‌ای برای ارتباط نه تنها با افغانستان و آسیای مرکزی، بلکه با هند و چین است. با توجه به اینکه بودجه توسعه ایران برای استان اصلی بندر از سال ۲۰۱۸ به میزان ۲۲۰۰ درصد افزایش داشته است، واضح است که چابهار بخشی جدایی ناپذیر از استراتژی رویکرد به شرق دولت سیزدهم ایران خواهد بود.

بندر چابهار

رقابت ژئوپلیتیکی بر سر بندر چابهار

 هند و  چین برای چابهار و روابط دوجانبه با ایران برنامه‌های خاص خود را دارند. هند سابقه گسترده‌ای در همکاری‌ها در پروژه‌های بندر چابهار دارد، زیرا دهلی نو این بندر را فرصتی برای تقویت موقعیت خود به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و جهانی می‌داند. هند به عنوان دومین کشور پرجمعیت جهان بعد از چین و ششمین اقتصاد بزرگ جهان و تلاش طولانی مدت برای عضویت دائمی در شورای امنیت سازمان ملل متحد، یکی از رقبای اصلی برای کسب موقعیت ابرقدرت آینده در جهان است. این کشور به دنبال گسترش دامنه بازار خود در غرب و آسیای مرکزی برای تحکیم بیشتر این پتانسیل است.

با این حال، هند در تجارت زمینی با کشور‌های غرب خود به شدت با مانع مواجه شده است، زیرا تقریباً همه این مسیر‌ها باید از پاکستان، رقیب اصلی هند عبور کنند. ایجاد یک مسیر تجاری دریایی به آسیای غربی و مرکزی از طریق بندر چابهار به هند این امکان را می‌دهد که پاکستان را دور بزند و شبکه‌های تجاری با کشور‌های این مناطق ایجاد کند.

همکاری هند و ایران در بندر چابهار به سال ۲۰۰۳ برمی گردد. با این حال، تلاش مشترک دو کشور در حدود سال ۲۰۱۶ زمانی که نارندرا مودی، نخست وزیر هند و حسن روحانی، رئیس جمهور  وقت ایران اعلام کردند که هند ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه چابهار سرمایه گذاری خواهد کرد، آغاز شد.

از نقطه نظر هند، چین، پرجمعیت‌ترین کشور و دومین قدرت اقتصادی در جهان و با دارا بودن موقعیت‌های برجسته در سازمان ملل، سازمان تجارت جهانی و سایر سازمان‌های بین المللی، پیش از این رقیب اصلی آن برای کسب موقعیت ابرقدرت در جهان بوده است. علاوه بر این، همکاری چین با پاکستان از طریق توسعه بندر گوادر و کریدور اقتصادی چین-پاکستان نگرانی‌هایی را در مورد اینکه چگونه مشارکت دو رقیب اصلی هند می‌تواند بر این کشور تأثیر بگذارد، ایجاد کرده است. بنابراین، مشارکت هند در بندر چابهار به عنوان یک استراتژی کلیدی برای تقویت موقعیت خود از طریق گسترش حضور در بازار منطقه‌ای و استفاده از اتحاد هند و ایران برای جلوگیری از پیشرفت چین و به ویژه همکاری چین و پاکستان عمل می‌کند.

هند تنها ابرقدرتی نیست که در بندر چابهار سهام دارد، زیرا چین نیز به دنبال تقویت روابط با ایران برای تأمین ذخایر انرژی و منابع معدنی و دسترسی به مسیر‌های تجاری سودمند اوراسیا بوده است؛ بنابراین دسترسی چین به بندر چابهار به نفع این اهداف خواهد بود، زیرا چین می‌تواند این بندر را به شبکه تجاری گسترده دریایی خود متصل کند. با توجه به سرمایه‌گذاری چین در بندر گوادر پاکستان، یکی دیگر از محرک‌های اصلی علاقه چین به بندر چابهار، جلوگیری از دسترسی هند به مسیر‌های افغانستان و آسیای مرکزی است.

از طرفی دیگر نیز در واقع بنگلادشی‌ها می‌توانند از محل اتصال به بندر چابهار به کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال به جنوب دسترسی پیدا کنند که این مسأله فرصتی خواهد بود برای افزایش صادرات طرف بنگلادشی.

استراتژی ایران برای حفظ تعادل در چابهار

افزایش مشارکت هند و چین در بندر چابهار بحث‌هایی را در میان محافل سیاسی ایران در مورد چگونگی استفاده حداکثری از رقابت آن‌ها و در عین حال به حداقل رساندن خطرات برای خود ایران برانگیخته است. فرصت‌های اقتصادی و دیپلماتیک ارائه شده توسط هند و چین می‌تواند به ایران کمک کند تا جایگاه خود را به عنوان یک قدرت بزرگ در منطقه خاورمیانه تقویت کند، اما تقسیم نامتقارن قدرت نامتقارن و معاملات تجاری می‌تواند بین چین و هند و سایر کشورها، می تواند به نقظه ضعفی تبدیل شود.  از این رو، تهران در تلاش است تا راه‌هایی برای ایجاد تعادل استراتژیک بین هند و چین بیابد.

به عنوان مثال، عضویت اخیر ایران در سازمان همکاری شانگ‌های (SCO)، سازمانی که چین و هند نیز در آن حضور دارند، نشان دهنده تمایل تهران برای تشکیل ائتلافی علیه هژمونی غرب و در عین حال تلاش برای تأیید نقش فعال‌تر در امور آسیای مرکزی و خاورمیانه است.

با این حال، تعدادی از متغیر‌ها می‌تواند مسیر فعلی توسعه بندر چابهار را مختل کند. تصرف افغانستان توسط طالبان به طور جدی برنامه‌های ایجاد شبکه‌های تجاری پیشرفته با این کشور و آسیای مرکزی را تغییر داده است به ویژه برای هند یک دردسر بزرگ است. با این وجود، بندر چابهار ممکن است به میدان نبردی بین چین و هند برای به دست گرفتن قدرت در آسیای جنوبی و مرکزی باشد و همچنین نقش مهمی در تثبیت ایران به عنوان یک قدرت در عرصه بین المللی خواهد داشت. به عبارت دیگر می توان گفت که بندر چابهار می‌تواند یک انقلاب تجاری در منطقه ایجاد کند، اما از طرفی دیگر نیز می‌تواند رقابت‌های منطقه‌ای را تشدید کند.

اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۱۶
در انتظار بررسی: ۰
Germany
ناشناس
۱۹:۲۵ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
شما به جای اینکه چابهار رو بزرگ گنی باید میومدی نشون میدادی که چطور چابهار مهم ترین بندر تجاری جهان میشه؛ قبل ازاد شدن افغانستان از اشغال بند گوادر و خط چین پاکستان مهم ترین هاب اقتصادی آینده دنیا شناخته می شد اما با آزاد شدن افغانستان و با آمدن طالبان فرصت تبدیل شدن چابهار به مهم ترین بندر اقتصادی دنیا و کنار زدن بندر گوادر به وجود آمد گه این امر در گرو تعامل و صلح و همکاری با افعانستانه چون این هاب اقتصادی از چین افغانستان رد میشه و به چابهار میرسه؛ منتها کجاست تبلیغات؟! چرا هیچ نهاد یا رسانه ای این رو گزارش نمیده تا مردم ما توجیه بشن نه تنها از لحاظ امنیتی و سیاسی و دینی بلکه از لحاظ اقتصادی منافعشون در گرو همکاری با طالبانه نه تقابل و بدزبانی و بدگویی؛ مشکل اینجاست یک عده روس به این خاک نفوذ کردن که فقط و فقط منافع روسیه رو در نظر دارن و پشیزی به منافع ملت بیجاره اهمیت نمیدن
Iran (Islamic Republic of)
محمد
۱۶:۲۷ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
از این اهرم ها زیاده در این مملکت، اما چه فایده که دزدان به فکر جیب خودند تا مردم و کشور
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۵۹ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
برای همینه هر روز مردم ما بیچاره تر میشن ؟
Iran (Islamic Republic of)
تهماسب
۱۳:۴۴ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
هر چقدر از خوبی چابهار و سواحل اقیانوسی طلایی ایرانزمین بگوییم کم گفتیم و زبان هم قاصر است از اینهمه زیبایی و موقعیت راهبردی و تجاری ،یفینا تحریم نشدن چابهار هم فرصتی برای نمایش و عرضه و لیاقت و توان مدیریتی ایرانیان و میزان توان رشد کشورشان است و اگر این فرصت ها را شکار نکنیم و به رشد کشورمان کمک نکنیم این فرصت سوزی هم به صدها فرصت سوزی ایرانیان اضافه خواهد شد.
Iran (Islamic Republic of)
همسایه اقیانوس
۱۳:۳۵ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
ایران مسیری راهبردی برای شرق و غرب و شمال و جنوب است و هر چند بندر گوادر پاکستان هم بندر خوب و رقیبی برای چابهار است ولی چابهار و ایران موقعیت بسیار بسیار برتر و بهتری در کریدور شمال جنوب و شرق و غرب هستند پس چابهار میتواند با مدیریت درست و کار و نلاششی جهادی به بندری مهم در غرب آسیا و بندری با مشارکت چندین و یا دهها کشور و طرح های فراوان توسعه و گسترش و نقطه اتصال بنادر شرقی به غربی و شمالی و جنوبی به هم باشد و محل تلاقی و مرکزی مهم برای ترانزیت و تجارت جهانی.
یقینا سرمایه گذاری در چابهار سراسر پر سود و سودمند خواهد بود با آینده ای روشن و درخشان .
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۳:۲۰ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
ساحل اقیانوسی چابهار بهشت جنوب‌شرقی کشورمان و دروازه ورود ایران به تجارت و ترانزیت اقیانوسی و دروازه طلایی ساحل اقیانوس کشورمان است
Iran (Islamic Republic of)
زاگرسیان
۱۲:۵۵ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
چین و هند و روسیه را در ساخت چابهار مشارکت دهیم.و بهترین بندر غرب آسیا و خاورمیانه را در چابهار بسازیم.
Iran (Islamic Republic of)
بختیاری
۱۲:۴۸ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
نباید ساحل اقیانوسی کشورمان را دریای عمان بنامیم باید اقیانوس ایران بنامیم و برای آبادی و پیشرفت این سواحل اقیانوس کشور عزیزمان و رشد و پیشرفت و ساخت و سازش از جان و دل مایه بگذاریم همه ما ایرانیان به خود و فرزندان و این کشور و رشد و پیشرفت خود و سرزمینمان مدیونیم.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۲:۴۵ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
سواحل اقیانوسی کشورمان را میبایست همه بسازیم و این وظیفه هر ایرانی از مسولان و مدیران و استاندار سیستان و بلوچستان و شهرداران شهرهای ساحلی گرفته تا مردم عادی
Netherlands
داود
۱۲:۲۹ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
بیش از ۲۰ ساله که این چنین مقالاتی نوشته میشه ولی چاه بهار و راه ان به اسیای میانه آماده نیست، ۲۰ سال بعد باز هم چنین نوشته و وضع چنین خواهد بود.
Iran (Islamic Republic of)
محمد
۱۲:۰۵ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
چابهار فقط دردسره.نه جاده داره و نه امکانات
Iran (Islamic Republic of)
Bakhtiyari
۱۲:۴۹ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
مسولان و مدیران شاید دقت نکردند و یا کم دقتند و گر نه چابهار را میتوان با ابر شاهراهی جهانی به تهران متصل کرد و سپس اتصال به دریای کاسپین یا سماع ب کشور و اروپا
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۶:۴۲ ۱۱ مرداد ۱۴۰۱
شماطرف دردسرنرو
Iran (Islamic Republic of)
مرتضی
۱۰:۰۸ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
اگه طرح چابهار بتونیم اجرا کنیم میتونیم صد در صد تحریم دور بزنیم
چون چابهار معاف از همه تحریم کشور اعلام شده
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۲:۵۰ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
حیف این سواحل اقیانوس که ما بی‌خیال از کنارشان رد میشیم
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۶:۲۹ ۱۰ مرداد ۱۴۰۱
ما که کاره ای نیستیم، باید به اونایی بگی که کاره هستن
آخرین اخبار