قاسم تبریزی کارشناس و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در مراسم رونمایی از مهم‌ترین اسناد قیام مسجد گوهرشاد با نام «گوهریاد» گفت: ایرج افشار پدر کتاب شناسی ایران در مورد واقعه گوهرشاد می‌گوید هنگام وقوع قیام، مسجد گوهرشاد شلوغ شد و همه را ساکتکردند ، از نظر رضاخان از تجدد گرایی کانون پرورش افکار در نمی‌آید، لذا در بررسی واقعه مسجد گوهرشاد باید استعمار را بشناسیمکه از نام اسلام برای استعمار استفاده کرده اند.

به گفته تبریزی در دوره رضاخان از آغاز کودتا در روزنامه‌ها این جریانات شروع شد، در قیام گوهرشاد برخی زنده بودند اما در گودال‌هایی که قبلا تعبیه شده بود، زنده زنده دفن شدند.

تبریزی گفت: در این واقعه جریان کشف حجاب و روشن فکری را باید بررسی کرد، نهایتا ماهیت استعماری و استبدادی رضا شاه را باید برای همهآشکار کرد ، مردمی که حافظه تاریخی نداشته باشند خطاها را تکرار می‌کنند و مورخانی که سیاست ندانند کارآمد نخواهند بود.

او می گوید: به تعبیری جنایاتی که پهلوی انجام داد مغول نکرد ، امروز عدم پرداختن به توطئه‌های استعمار رضاشاه اشتباه بزرگی استاسناد زیادی هم درباره آن وجود دارد که کشف حجاب تا سال ۲۲ ادامه داشت و اعتراضات بسیاری در این باره شکل گرفته بود.

اسناد بی‌شماری از قیام گوهرشاد وجود دارد

همچنین نرگس جاویدی، کارشناس اسناد دیداری و شنیداری سازمان اسناد گفت: گام اول برای شروع قیام گوهرشاد، قوانین زمینه‌سازی بود کهاین قیام را رقم زد، در آن زمان اطلاعیه‌ای صادر شد که در تمامی افراد ذکور باید لباس متحدالشکل می‌پوشیدند، بعد از اینکه این قانونابلاغ شد تمام ادارات دولتی و موسسات ملزم بودند عکس‌هایی از لباس‌های خود برای سازمان مذکور بفرستند قانون بعدی قانونجایگزینی کلاه پهلوی با کلاه شاپو بود که از ترکیه اقتباس شده بود.

به گفته جاویدی این اسناد مهم نمونه ای از تعداد بیشمار اسناد است که در سازمان اسناد ملی کتابخانه وجود دارد، در واقعه گوهرشادابتدا مردم می‌خواهند تفاهمی با حکومت کنار بیایند، نماینده‌ای انتخاب کرده تا با شاه صحبت کند اما در تهران در حرم عبدالعظیم تحتالحفظ می‌شوند و اجازه دیدار با شاه را ندارد.

او گفت: در نهایت مردم مشهد در مسجد گوهرشاد تحصن می‌کنند و از آن روز اسناد زیادی موجود است که تعداد بسیاری بهشهادت می‌رسند، یا افراد زیادی دستگیر می شوند تحصن و تجمع به خاطر مخالفت با کلاه شاپو بوده است.