برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین یا به اختصار سند همکاری ایران و چین که البته به قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین مشهور شده توافقی سیاسی و اقتصادی است که میان تهران و پکن و به طور عمده برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و البته زیرساخت‌های ایران در حوزه‌های مختلف و سایر همکاری های دیگر مورد تفاهم طرفین قرار گرفته است.

زمزمه های شروع این تفاهمنامه مشترک به سفر سال ۱۳۹۴ شی جین پینگ رهبر چین به ایران و دیدار او و آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب برمی‌گردد.

پس از آن و در سال ۱۳۹۸، انعقاد این تفاهمنامه به‌طور جدی از سوی دو کشور مورد بحث قرار گرفت و چند متن پیش‌نویس، میان دو کشور مبادله شد تا نهایتاً در اواخر ریاست‌جمهوری حجت‌الاسلام حسن روحانی، دولت دوازدهم اول تیر ۱۳۹۹ پیش‌نویس نهایی برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع ایران و چین را در جلسه هیات دولت بررسی و تأیید کند. 

در این جلسه به وزارت امور خارجه ماموریت داده شد که طی مذاکرات نهایی با طرف چینی، براساس منافع متقابل بلندمدت، این برنامه را به امضای طرفین برساند.

پیش نویس برنامه ۲۵ ساله ایران و چین  به تصویب هیات دولت قبل رسید و طی آن وزارت امور خارجه مامور شد دیوارهای انزوایی که آمریکا و برخی از متحدان آن اطراف ایران کشیده اند را بشکند

وزارت امور خارجه همان زمان اعلام کرد که این سند، تنها اقتصادی نیست و سند نهایی در «در بخش‌های مختلف قضایی، مجلس و غیره دو کشور ورود کرده‌است.»؛ ضمن اینکه اهداف این سند در مدت ۲۵ سال تکمیل می‌شود و قرار است معاملات با واحد پولی کشور چین یعنی «یوان» صورت گیرد.

 سرانجام این سند، ۷ فروردین پارسال و درحالی که دولت دوازدهم لحظات پایانی خود را سپری می‌کرد توسط محمدجواد ظریف و وانگ یی، وزرای امور خارجه ایران و چین، امضا شد تا در سفر دی پارسال حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان به پکن اجرایی شود.

۱۲ شهریور ۹۸ نشریه پترولیوم اکونومیست با انتشار جزئیاتی از متن تواهم‌نامه ۲۵ ساله، مدعی سرازیر شدن سرمایه‌ای معادل حدود ۴۰۰ میلیارد دلار (البته در قالب «یوانِ چین» و نه دلار) به بخش‌های اقتصادی ایران توسط چینی‌ها شد. 

رقمی که تقسیم آن بر ۲۵ سال، معادل سرمایه‌گذاری ماهانه ۱.۳ میلیارد دلاری در اقتصاد ایران است.

 این میزان سرمایه‌گذاری خارجی آن‌قدر بزرگ است که می‌تواند اقتصاد ایران را متحول کند.

نمودار تغییرات صادرات نفت ایران پیش و پس از امضای سند همکاری ۲۵ ساله 

طبق گزارش موسسه ردیابی نفتکش‌ کپلر و سازمان اوپک از زمان امضای سند همکاری ۲۵ ساله با چینی‌ها، صادرات نفت ایران به چین از روزانه ۷۸ به ۶۱۷ هزار بشکه رسیده و تقریبا ۸ برابر شده است.

این اتفاق تاثیر گذار درست برخلاف برجام با سیاست بازارسازی نفت با مدل شریک استراتژیک (strategic partnership)، فروش پایدار نفت در شرایط تحریم را تضمین می‌کند.

اما این آمارهای رسمی جهانی می‌تواند به سوالاتی از جمله اینکه دلایل عدم انتشار مفاد آن چه بود و اینکه اساسا منفعت ایران از این قرارداد بلند مدت چیست؟ را که پیش از این در اذهان عمومی مردم ایران شکل گرفته بود، پاسخ دهد.

 پرواضح است که یکی از دلایل پنهان ماندن مفاد این قرارداد می‌تواند عدم افشای مسیرهای دور زدن و خنثی سازی تحریم های آمریکا علیه ایران یا چین باشد.

وال استریت ژورنال در گزارشی به مهارت ایران در دور زدن تحریم‌ها پرداخته و به نقل از یک مقام ارشد در یک بانک خارجی اعلام کرده ایران یک زیرساخت پیچیده برای دور زدن تحریم‌ها ایجاد کرده است

دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا ( The Office of Foreign Assets Control (OFAC) ) یکی از ارگان‌های تحت نظر وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکاست که از طریق سازمان های زیرمجموعه خود بر اساس اهداف و سیاست‌های خارجی ایالات متحده علیه دولت‌ها، سازمان‌ها و افراد غیر آمریکایی تحریم‌های اقتصادی و بازرگانی اعمال می‌کند.

سازمان اوفک هم که از زیرمجموعه‌های وزرات خزانه داری آمریکاست، از طریق یکی از سازوکارهای خود به نام یوترن ضمن شناسایی مسیر همکاری ها به اعمال محدودیت بر معاملات ایران پرداخته که بر این اساس هر شرکت و یا دولتی بخواهد با ایران هرگونه معامله ای چه در زمینه دارویی یا محصولات کشاورزی و چه معاملات نفتی داشته باشد درگیر اوفک خواهد شد.

در واقع می‌توان گفت پنهان ماندن جزئیات همکاری های ایران و چین در این برنامه بلندمدت باعث شده تا در فعالیت این نهادهای تحریم گر آمریکایی خلل ایجاد شود و از شناسایی مسیرهای دور زدن تحریم ها عاجز بمانند.

 این امر باعث شده تفاهم‌نامه ۲۵ ساله حالا بدون ایجاد جلب توجه یکی از آثار خود یعنی افزایش فروش نفت و تزریق آن به اقتصاد و سفره مردم را بروز دهد.

براساس آمارهای غیررسمی ایران اکنون حدود یک میلیون و دویست هزار تا یک میلیون و پانصد هزار بشکه نفت می‌فروشد

تایید افزایش فروش نفت ایران از زمان امضای قرارداد ۲۵ ساله درحالیست که پیش‌تر روزنامه های اصلاح طلب من جمله روزنامه شرق نوشته بودند چرا چین اصرار دارد قرارداد ۲۵ ساله اش با ایران پنهان بماند؟

شرق نوشته بود قراردادی که با چین برای مدت ۲۵ سال امضا و در سفر وزیر امور خارجه کشورمان به پکن اجرای آن شروع شده، از آن دست تصمیماتی است که مردم از متن و مفاد آن بی‌اطلاع هستند.

این روزنامه در ادامه نوشته بود که جالب است به گفته مسئولان وزارت امور خارجه، این طرف چینی است که بر پنهان بودن مفاد توافق‌نامه تأکید و اصرار دارد و پرسش واقعی این است که چرا طرف چینی اصرار دارد متن و مفاد توافق‌نامه یا هر اسم و عنوان دیگری که به آن داده می‌شود، در اختیار مردم قرار نگیرد؟

شرق همچنین ضمن سرزنش وزارت امور خارجه نوشته بود که طرف چینی نمی‌تواند برای ایران تعیین تکلیف کند و طرف ایرانی هم اجازه ندارد توافقی را هرچند صد درصد به نفع ایران باشد، پنهانی منعقد کند. 

جزئیات تفاهم‌نامه همکاری های بلند مدت ایران و چین حالا با این آمارهای حاکی از افزایش صادرات نفت ایران به چین بیش از پیش به سوالی بزرگ در ذهن آمریکایی ها تبدیل می‌شود

حامد وفایی کارشناس مسائل چین روابط تهران پکن را ناکافی دانسته و گفته که با وجود امضای تفاهم‌نامه همکاری ۲۵ ساله با چین که علیه آن تبلیغات گسترده‌ای توسط رسانه های مغرض صورت گرفته، ایران کار زیادی برای جبران عقب ماندگی در رابطه با چین دارد.

حالا اما علاوه بر سرمایه گذاری مستمر چینی ها در طول این ۲۵ سال در ایران با افزایش فروش نفت کشورمان که پیش از این با سختی به فروش می رفت شاید دلیل پنهانی بودن جزئیات این توافق بهتر درک شود!