نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های پس از انقلاب و جنگ تحمیلی، دوره‌های مهمی را در بخش‌های مربوط به بازسازی، ارتقاء و افزایش ناوگان در حوزه‌های مختلف، تجربه کرده است. از بحث توسعه شناور‌های موشک انداز در سایز‌های مختلف تا تولید انواع زیر سطحی ها، هواناو‌ها و در سال‌های اخیر نیز بکارگیری پرنده‌های بدون سرنشین، نشان داده این نیرو یک مسیر توسعه و تعالی را در پیش گرفته است.

در کنار همه اقدامات و پروژه‌های گذشته، اما در روز‌های اخیر دو تحول جالب در نیروی دریایی ارتش رخ داده که تاثیرات و تبعات مهمی را برای آن‌ها به همراه خواهد داشت که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

شناور‌های موشک انداز در وزن‌های مختلف، بخش مهمی از استراتژی دفاعی جمهوری اسلامی ایران در نبرد‌های دریایی را تشکیل می‌دهد. چه در نیروی دریایی سپاه که از زمان جنگ تحمیلی با قایق‌های تندرو وارد میدان نبرد شده و امروز به انواع شناور‌های سبک مجهز به موشک‌های کروز ضد کشتی و اژدر شده و چه نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که در شناور‌های سبک مثل کلاس سینا و شناور‌های سنگین‌تر مثل طرح موج، در میدان حضور دارد، نشان داده اند مجهز بودن به موشک‌های کروز ضد کشتی یک اولویت برای شناور‌های ایرانی بوده است.

ناوچه موشک انداز سپر در اوایل ورود به خدمت مجهز به ۴ موشک کروز

یکی از ستون‌های مهم عملیات دریایی نداجا در سال‌های اخیر - خصوصا در منطقه ناوگان شمال - شناور‌های موشک انداز سبک کلاس سینا هستند. این شناور‌ها بر پایه موشک انداز‌های کلاس La Combattante II توسعه پیدا کرده و حدودا ۲۶۵ تن وزن و ۴۷ متر طول دارند. این ناو‌ها در حدود ۳۰ نفر خدمه داشته و با ۴ تیر موشک کروز ضد کشتی از سری نور، یک قبضه توپ ۷۶ میلی متری و یک قبضه توپ ۴۰ میلی متری مسلح شده اند.

از چند سال پیش روند مجهز کردن شناور‌های این کلاس به رادار‌های کنترل آتش باند ایکس ثامن ساخت ایران نیز آغاز شده و مقابله با جنگ الکترونیک دشمن و دارای بودن قابلیت ESM از جمله توانایی‌های مهم این سیستم راداری به حساب می‌آید.

تعداد موشک‌های کروز و دوران گذار ناو‌های ایرانی

نیروی دریایی ارتش در پروسه توسعه توان داخلی خود، در بحث طراحی و نصب سیستم‌های جدید و حتی طراحی شناور‌ها همیشه یک روند تقریبا مرسوم را طی کرده که البته مسئله‌ای قابل درک است. چه در بحث طراحی شناور‌های سبک مثل کلاس سینا که از طرح اثبات شده La Combattante II بهره برده و یا طرح کلاس جماران که در ابتدا از طرح ناو‌های موسوم به کلاس الوند الگو برداری شده بود. باید توجه داشت برای شروع کار در این حوزه، آن هم برای کشوری که تجربه‌ای تا چند دهه قبل در این مورد نداشته و از طرف دیگر به صورت کامل تحت تحریم‌های شدید تسلیحاتی قرار دارد، رفتن به سمت یک طرح کاملا متفاوت در ابتدای کار حرکتی بسیار ریسکی، غیر اقتصادی و پر خطر است که می‌تواند به شکست، هدر رفت منابع مالی و انسانی و همچنین ناامیدی در نیرو‌های داخلی شود.

ولی به صورت کلی در صنایع دفاعی جمهوری اسلامی ایران شاهد این بودیم که چه در بخش‌هایی مثل موشکی، پرنده‌های بدون سرنشین یا سرنشین دار و بحث شناوری، طرح‌های ابتدایی بر اساس پلتفرم‌های قبلی موجود در کشور ساخته شده و در نهایت و به مرور زمان در وضعیت توسعه و مدرن سازی قرار گرفته است.

با این مقدمه و تصور کلی از صنایع نظامی و خصوصا کشتی سازی کشور، به جدیدترین تحویل در نداجا اشاره‌ای خواهیم داشت. در جریان تمرین اخیر نیروی دریایی ارتش در دریای خزر شاهد این بودیم که شناور موشک انداز سپر از کلاس سینا، مجهز به ۸ تیر موشک کروز ضد کشتی (احتمالا از خانواده نور) شده است.

ناوچه سپر مجهز به ۸ تیر موشک ضد کشتی در جریان تمرین اخیر در دریای خزر

به صورت کلی چه در شناور‌های کلاس La Combattante II و چه در کلاس سینا شاهد نصب ۴ موشک کروز ضد کشتی بوده ایم. در مدل‌های قبلی، معمولا موشک‌های سری اگزوست یا در مورد سفارش ایران موشک هارپون و در سال‌های بعد از جنگ تحمیلی نیز سری نور توسعه پیدا کرده و روی این شناور نصب بوده اند.

حالا شاهد این هستیم که این تعداد به ۸ فروند افزایش پیدا کرده و این اولین بار است که شناور‌های ایران به این تعداد از موشک‌های کروز ضد کشتی - خصوصا در این کلاس و تناژ - مجهز می‌شوند. در دنیا برخی نمونه‌های محدود در این کلاس مثل سری Roussen ساخت شده برای نیروی دریایی یونان، با وجود تناژ نزدیک به این رده، به ۸ تیر موشک کروز ضد کشتی مجهز شده، اما همین نمونه هم از کلاس سینای ایرانی سنگین‌تر است، ولی همچنان در ردیف شناور‌های تندرو موشک انداز قرار می‌گیرد.

آغاز عملیات پهپاد‌ها از ناو‌ها و زیردریایی نداجا

در عین حال، روز جمعه ۲۴ تیرماه اولین ناودسته پهپادبر نیروی دریایی راهبردی ارتش متشکل از یگان‌های شناور سطحی و زیرسطحی با حمل انواع پهپاد‌های رزمی، شناسایی و انهدامی، در ناوگان جنوب نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران و با حضور فرمانده کل ارتش و فرمانده نیروی دریایی راهبردی ارتش رونمایی شد.

در آیین رونمایی از این ناودسته، انواع پهپاد‌های پیشرفته و به روز تولید ارتش و وزارت دفاع با همراهی مراکز دانش‌بنیان اعم از پهپاد‌های نوع پلیکان، هما، آرش، چمروش، ژوبین، ابابیل ۲، کرار، ابابیل ۴ و باور ۵ بر پهنه آب‌های اقیانوس هند به پرواز در آمده و توانمندی خود را به نمایش گذاشتند.

دو نمونه از پهپاد‌های عمود پرواز مورد استفاده توسط نیروی دریایی ارتش

پهپاد‌ها اصولا یکی از پایه‌های اصلی دکترین دفاعی کشور ما در سال‌های اخیر به حساب می‌آیند و البته وارد شدن آن‌ها به سازمان رزم نیروی دریایی ارتش اهمیت بسیار ویژه دارد. اما دلیل این اهمیت ویژه چیست؟

ناو ترابری و لجستیکی لاوان مجهز به پهپاد‌های کرار، آرش و ابابیل

پرتاب پهپاد آرش از ناو لاوان

با توجه به اثرات کروی بودن زمین بخصوص در بخش دریا‌های آزاد و اقیانوس ها، بحث ارتباطات و ارسال سیگنال‌ها با مشکلات مختلفی مواجه می‌شود که برای رفع این مشکل، یک شناور بایستی به نوعی توانایی دید ماوراء افق را کسب کند. انواع بالگرد‌ها، پرنده‌های سرنشین دار و یا بدون سرنشین و ایضا ماهواره‌ها می‌توانند در این نقش عمل کرده و تصویری از شرایط منطقه مورد نظر را به شناور‌ها برسانند.

در جریان رونمایی اخیر شاهد بودیم که ناو لجستیکی لاوان به حدود ۵۰ فروند پهپاد مجهز شده و شناور دلوار نیز از جمله دیگر کشتی‌های نیرو بر و لجستیکی نداجا است که به پهپاد مجهز شده است. تقریبا تمامی پرنده‌های بدون سرنشین روی این دو شناور با یک شتاب دهنده اولیه به پرواز درآمده و یا از مدل‌های عمود پرواز بودند. برنامه‌ای که توسط نیروی دریایی ارتش روی این دو شناور انجام شده در حقیقت بدل کردن آن‌ها به یک نوع سکوی پروازی یا کشتی‌های مادر برای پرنده‌های بدون سرنشین است. در ابتدا نوعی از این حرکت در نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در شناور شهید رودکی با موفقیت به اجرا در آمده بود.

نکته جالب اینکه در پهپاد‌های مشاهده شده روی ناو‌های ارتش هم نمونه‌های شناسایی، هم شناسایی / رزمی و هم انتحاری دیده می‌شود. در عین حال بر اساس توضیحات مطرح شده در این رونمایی تمام شناور‌های موجود در این رونمایی که در منطقه شمال اقیانوس هند بوده امکان بدست گرفتن کنترل این پهپاد‌ها را پیدا کردند. بر اساس اطلاعات اعلام شده شعاع عملیاتی پهپاد‌های ناو پرتاب نداجا در نهایت ۱۰۰۰ کیلومتر است و به نظر پرنده‌های بدون سرنشین سری کرار و آرش گزینه‌های نداجا برای این پرواز‌های دور برد هستند.

شناور دلوار - پهپاد‌های سری ابابیل و آرش روی این ناو دیده می‌شود

نکته بسیار راهبردی در خصوص این توانایی برای نداجا اینجاست که مدتی قبل، فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش از مجهز شدن این نیرو به موشک‌های کروز ابومهدی خبر داده بود. موشک کروز ضد کشتی ابومهدی حداقل ۱۰۰۰ کیلومتر برد داشته و در حال حاضر و به صورت عملیاتی تنها سه کشور آمریکا، روسیه و چین تسلیحاتی در این برد را در اختیار دارند. بحث به روزسانی اطلاعات و یا در عبارت تخصصی نظامی، تصحیح میانه راه، برای موشک‌های کروز در این برد امری بسیار مهم است. پهپاد‌هایی مثل کرار و یا آرش می‌توانند با حمل سیستم‌های شناسایی و ارسال موقعیت شناور دشمن نقش تصحیح کننده میان راه را برای موشک کروز ابومهدی داشته باشند.

در عین حال بحث توانایی حمله انتحاری این دو پرنده بدون سرنشین در برد هزار کیلومتر در کنار پهپاد انتحاری کوتاه برد تری مثل سری ابابیل ۲ توان آتش دقیق بسیار مناسبی را در اختیار نداجا قرار می‌دهد.

اما در این رونمایی شاهد به پرواز درآمدن پرنده‌های بدون سرنشین از روی یکی از زیردریایی‌های کلاس کیلو نیروی دریایی ارتش نیز بودیم. بحث پرنده‌های بدون سرنشین و ارتباط آن‌ها با شناوری زیر سطحی از جمله مسائل بسیار چالش برانگیز در جهان امروز به حساب می‌آید. عبور سیگنال‌ها از سطح آب به زیر و انتقال آن‌ها به شناور یک مشکل بزرگ به حساب می‌آید. زیردریایی‌ها معمولا در اکثر مواقع در زیر آب حضور داشته و به امواج سونار برای مسیر یابی و کشف اهداف اتکا دارند. در بحث استفاده از پرنده‌های بدون سرنشین و زیریایی‌ها می‌توان بحث خارج کردن صرفا یک آنتن از زیر آب و دریافت اطلاعات از آن را مطرح کرد.

پرتاب پهپاد از زیردریایی طارق متعلق به نیروی دریایی ارتش

در تصاویر فعلی مربوط به رونمایی نیروی دریایی پهپادی دیده می‌شود با کمک یک شتاب دهنده اولیه به پرواز درآمده و البته به دلایل مشخص حفاظتی، در خصوص آن‌ها اطلاعات خاصی مطرح نشده است. نام این پرنده بدون سرنشین "هما" اعلام شده است. یکی از گزینه‌ها برای این پرنده‌های بدون سرنشین همان بحث جستجو و کشف اهداف در فاصله دورتر از برد سیستم‌های سونار زیردریایی است که می‌تواند باعث شود زیردریایی استفاده کننده از اطلاعات آنها، از فاصله دورتری اقدام به هدفگیری و اجرای شلیک کند.

در عین حال باید به این مسئله نیز توجه کرد که قابلیت پرتاب موشک‌های کروز از زیردریایی‌های ایرانی در کشور ما بومی سازی شده و در روش مورد استفاده در نداجا، موشک مورد نظر در یک پوشش قرار داده و به وسیله یک پیشران تا بیرون آب هدایت کرده و بعد از باز شدن این پوشش، موشک فعال شده و به پرواز در می‌آید. می‌توان این گونه گمانه زنی کرد که در آینده نیز از همین روش برای به پرواز درآوردن پرنده‌های بدون سرنشین خاص از زیردریایی‌های نداجا استفاده شود.

با این اوصاف، باید گفت که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برنامه‌های بسیار بزرگ و قابل توجهی را برای ارتقاء و به روزرسانی توانایی‌ها دارد و در آینده مشخصا اخبار بیشتری از این نیرو شنیده خواهد شد که نقطه مشترک آن، بلندتر شدن بازوی تهاجمی و شناسایی شناور‌های سطحی و زیرسطحی کشورمان به بیش از هزار کیلومتر است.

منبع: مشرق