طبق آمار‌ها حدود ۱۵ درصد از جمعیت جهان یعنی بیش از یک میلیارد نفر با نوعی از معلولیت زندگی می‌کنند. افرادی که هر یک با توجه به نوع و شدت معلولیتشان، با محدودیت‌هایی برای زندگی شخصی و اجتماعی مواجه اند و در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... امکان مشارکت کمتری دارند.

در این بین آن‌ها اشتغال را مهم‌ترین چالش زندگی می‌دانند. اگرچه اشتغال، برای افراد غیر معلول هم معضل به شمار می‌آید، اما در جامعه معلولان این معضل حادتر است.

با این همه می‌توان حتی در میان معلولان می‌توان افرادی را دید که با همت و پشتکاری مثال زدنی نه تنها شاغل شده اند بلکه حتی توانسته اند برای افراد جویای کار دیگر هم فرصت‌های شغلی ایجاد کنند و در رقابتی با افراد عادی، نام خود را در فهرست کارآفرینان وارد کنند.

نابینایی که تاروپود اشتغال را در هم می‌تند

اولین نفر خانم مریم آقاجانی است؛ ۵۰ ساله و نابینا. او داستان زندگی خود را اینطور تعریف می‌کند: به دلیل ازدواج فامیلی پدر و مادرم، از بدو تولد چشمانم کم سو بود و رفته رفته بینایی ام را کامل از دست دادم.

او می‌گوید: از همان کودکی به هنر علاقه‌مند بودم، اما به علت مشکل بینایی نمی‌توانستم به امور دلخواهم بپردازم، خیلی از افراد می‌گفتند تو نمی‌توانی، چون نمی‌بینی، اما من توجهی نکردم.

خانم آقاجانی ابتدا سراغ قلاب بافی می‌رود و به گفته خود چیز‌هایی ساده و غیراصولی می‌بافد، اما سال ۸۸ فردی که مثل او مشکل بینایی داشته او را با مجتمع فرهنگی هنری فاطمه الزهرا اصفهان آشنا می‌کند.

این هنرمند کارآفرین ادامه داستان زندگی اش را اینطور ادامه می‌دهد  در این مرکز کار با ماشین‌های بافندگی را یاد گرفتم و مدرک آموزش فنی وحرفه‌ای را دریافت کردم؛ با استفاده از مدرکم وامی ۵ میلیون تومانی گرفتم، ماشین بافت خریدم و مشغول به کار شدم.

خانم آقاجانی معتقد است  قلاب بافی، گلیم بافی و قالی بافی کار‌هایی است که نابینا‌ها به خوبی از پس آن بر می‌آیند.

او که حالا سه نفر را در کنار خود مشغول به کار می‌بیند می‌گوید: تا قبل از شیوع بیماری کرونا سفارش بیشتری داشتیم و افراد بیشتری در کنار من مشغول به کار بودند. این افراد، معلولیت ندارند، اما در صورتی که سفارش بیشتری بگیرم می‌توانم برای معلولان هم فرصت شغلی ایجاد کنم.

کارآفرین ویلچرنشینی که ازپا ننشست

سعید رمضانی ۴۳ سال دارد، او در ۱۸ سالگی تصادف می‌کند و پای چپش از زانو قطع می‌شود. این حادثه آنقدر برایش دردناک بوده که نمی‌تواند درس خود را ادامه دهد، او خانه نشین و افسرده می‌شود.

اما آقا سعید چطور از جوانی افسرده به کارآفرینی پرتلاش تبدیل می‌شود؟ او بعد از دو سال خانه نشینی عزم خود را جزم می‌کند تا با معلولیتش کنار بیاید و زندگی را از نو بسازد.

آقای رمضانی می‌گوید: در ۲۰ سالگی تصمیم گرفتم خیاطی را از مادرم بیاموزم، کارم را با نخ کردن سوزن شروع کردم و در ۲۳ سالگی در یک تولیدی مشغول به کار شدم؛ در ۳۳ سالگی مادرم را از دست دادم و احساس می‌کردم باید هنر او را ادامه دهم؛ بنابراین در پارکینگ منزل مان یک تولیدی کوچک راه اندازی کردم.

او می‌گوید: با یکی از دوستانم که مشکل شنوایی داشت کار را آغاز کردیم؛ بعد از یک سال که کارمان گرفت تصمیم گرفتیم افراد بیشتری را به کار بگیریم آن هم فقط افراد معلول، در کنار خیاطی شروع به آموزش افراد توانخواه کردیم و موفق شدیم برای سه خانم و پنج آقای معلول شغل ایجاد کنیم.

گلایه کارآفرینان معلول از متولیان امور معلولان

مریم آقاجانی معلول کارآفرین از اداره کل بهزیستی استان اصفهان گلایه می‌کند و می‌گوید: کل بهزیستی از کار و حرفه ما حمایت نمی‌کند؛ در سال‌های قبل چند نمایشگاه و بازارچه برپا می‌شد که می‌توانستیم محصولاتمان را به نمایش بگذاریم و بفروشیم؛ اما این نمایشگاه‌ها برگزار نمی‌شود و کار ما هم دیده نمی‌شود.

او می‌گوید:  چون نابینا هستیم مردم خیلی روی کار ما حساب نمی‌کنند، فکر می‌کنند کاری از دستمان بر نمی‌آید! در صورتی که کاملاً برعکس است ما به کمک حس لامسه به بهترین شکل ممکن کار می‌کنیم.

این معلول کارآفرین از مردم و خیران درخواست می‌کند به مجتمع فرهنگی هنری فاطمه الزهرا در خیابان شمس آبادی اصفهان سری بزنند، کار بچه‌ها را از نزدیک ببینند و اگر اعتماد کردند سفارش بدهند تا کار آنان رونق بگیرد.

حتی بیرون آمدن از خانه برای معلولان سخت است

فرخنده محمودی مدیرعامل انجمن خیریه توانخواهان جسمی_ذهنی فردا می‌گوید: چگونه می‌توانیم از معلولان توقع کار کردن داشته باشیم در حالی که برای حضور آنان در جامعه کاری نکرده ایم؟!

او می‌گوید: سالهاست از مناسب سازی اماکن شهری صحبت می‌کنیم، اما در عمل همچنان ناموفق بوده ایم، تردد در شهر برای معلولان پر از موانع است و یک معلول ویلچری حتی نمی‌تواند وارد گذر فرهنگی چهارباغ شود.

این فعال حوزه معلولان از نبود مکان‌هایی برای عرضه توانایی‌ها و تولیدات معلولان هم انتقاد می‌کند.

محمودی می‌گوید: مستمری ماهیانه ۴۵۰ هزار تومانی که بهزیستی به هر معلول پرداخت می‌کند، چه مشکلی را می‌تواند برای او حل کند؟

قوانین اجرا نشده، چالش جدی اشتغال معلولان

بازتوانی اقتصادی و قطع وابستگی معلولان به حمایت‌های مالی مستقیم دولت از اهداف بهزیستی است. این را زهره ملائی کارشناس مسئول دفتر اشتغال اداره کل بهزیستی استان اصفهان می‌گوید و اضافه می‌کند: اشتغال نه تنها موجب کسب درآمد معلولان می‌شود بلکه خود راهکاری است که از بروز بسیاری از آسیب‌های فردی و اجتماعی و عوارض نامطلوب آن کم و از تحمیل هزینه‌های بیشمار به جامعه جلوگیری می‌کند.

او چالش‌های ایجاد اشتغال در حوزه معلولان را اینطور بر می‌شمرد 
۱-کامل اجرا نشدن قانون صندوق حمایت از فرصت‌های شغلی معلولان و مددجویان
۲-کامل اجرا نشدن قانون تخصیص سه درصد سهمیه استخدامی ویژه معلولان
۳-کارایی نداشتن برخی بند‌های قانون حمایت از معلولان، مصوب اردیبهشت سال ۱۳۸۳ مجلس شورای اسلامی درباره اختصاص ۶۰ درصد پست متصدی دفتری، اپراتور تلفن و ماشین نویسی در دستگاه‌های دولتی و عمومی به معلولان جسمی- حرکتی و نابینا
۴‌- نامشخص بودن وضع بازنشستگی مددجویان معلول و محقق نشدن اعتبارات ابلاغی به بانک‌ها
۵-کند بودن روند پرداخت تسهیلات مذکور
۶-سختگیری‌های بانک‌ها در پرداخت تسهیلات و درخواست ضامن با شرایط ویژه از مددجویان

بسته‌های تشویقی بهزیستی برای معلولان

کارشناس مسئول دفتر اشتغال اداره کل بهزیستی استان اصفهان می‌گوید: با این حال بهزیستی تلاش می‌کند به شیوه‌های گوناگون برای معلولان فرصت‌های شغلی ایجاد کند.

به گفته ملائی، کاریابی در دستگاه‌های دولتی و عمومی، پرداخت تسهیلات اشتغالزایی و کارفرمایی، برگزاری نمایشگاه و کارگاه‌های آموزشی اشتغال و جذب خیران در حوزه کارآفرینی و اشتغال از اقدامات بهزیستی برای اشتغال معلولان است.

تسهیلات کارفرمایی تسهیلاتی قرض الحسنه است که به کارفرمایانی که نیروی مورد نیاز خود را از بین جامعه معلولان تامین کنند تا سقف ۴۰ نفر به ازای هر نفر یک میلیارد ریال دریافت می‌کنند.

او می‌گوید: سازمان بهزیستی، به منظور ایجاد، تثبیت و توسعه اشتغال معلولان برای کارفرمایانی که نیروی مورد نیاز خود را از بین این گروه انتخاب کنند بسته‌های تشویقی در نظر می‌گیرد و حتی بیمه آنان را به سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌کند.

ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای متناسب با نوع معلولیت

آرش اخوان طبسی مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای استان اصفهان می‌گوید: یکی از بخش‌های آموزش مهارتی ویژه افراد کم توان و معلول است و برای افراد معلول متناسب با نوع معلولیتشان دوره‌های ویژه برگزار می‌کنیم.

او با معرفی یکی از طرح‌های ویژه برای آموزش هدفمند افراد کم توان گفت: اگر افراد کارآفرین بخواهند محصولی را تولید کنند و به نیروی کار احتیاج داشته باشند ما افراد معلول را شناسایی می‌کنیم و برای آن شغل مورد نظر آموزش می‌دهیم.

مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای استان اصفهان درباره توانایی‌های معلولان می‌گوید: بعضی از نابینایان در زمینه خط بریل تبحر خوبی دارند، بعضی از آن‌ها با اینکه نمی‌بینند به کار با رایانه و گوشی تلفن همراه مسلط هستند و به ترجمه متون می‌پردازند؛ در حوزه صنایع دستی هم معلولان ظرافت‌های هنری خود را نشان داده اند.

مهارت آموزی رایگان معلولان

به گفته اخوان طبسی، پارسال به ۴۱۴ معلول حرفه‌هایی نظیر نقشه خوانی صنعتی، آماده سازی دوخت، تکثیر و پرورش گل آپارتمانی، کمک کار آشپز، گبه بافی، قالی بافی، شیرینی پزی و فیروزه کوبی آموزش داده شده و امسال هم ۲۶۸ معلول مشغول فراگیری این مهارت‌ها هستند.

او می‌گوید: این آموزش‌ها در قالب مشارکت با بهزیستی و بخش خصوصی به صورت رایگان ارائه می‌شود و هزینه‌ای از معلول اخذ نمی‌شود.

مدیر کل آموزش فنی حرفه‌ای استان اصفهان از راه اندازی یک شرکت تولیدی خیاطی ویژه افراد نابینا در اصفهان هم خبر می‌دهد.

معلولان نه تنها عضوی از جامعه که سرمایه‌های آن محسوب می‌شوند؛ افرادی که بسیاری از آن‌ها در رسیدن به اهدافشان خستگی ناپذیر نشان داده اند و توانسته اند همپای دیگر افراد تولیدکننده و حتی کارآفرین باشند. معلولان از مردم توقع اعتماد دارند و از مسئولان توقع فراهم آوردن شرایط کار؛ توقعی که به جاست.

گزارش از الهه صالحی