اصفهان، در حاشیه زاینده رود شکل گرفت؛ شهری که وسعت باغ هایش بیشتر از خانه‌ها و شاید درختانش بیشتر از ساکنانش بود؛ اصفهان، امروز، گرچه در نگاه غیر اصفهانی‌ها همچنان شهری سرسبز است، اما مردمانش می‌دانند که کم آبی چه بر سر فضای سبزش آورده و همین سبزی هم حاصل تلاش‌های فراوان است از جایگزینی گونه‌های گیاهی کم آب بر تا استفاده از پساب برای آبیاری آنها.

نقش فضای سبز در تولید اکسیژن، کاهش گرد و غبار هوا به خصوص در مناطق بادخیز، جلوگیری از فرسایش خاک و کاهش تبخیر شدید از سطح خاک و حتی فراهم آوردن آرامش روانی شهروندان بر کسی پوشیده نیست و شاید به همین دلایل اصفهانی‌ها سعی کرده اند به جنگ کمبود منابع آبی بروند و بر محدودیت‌های تامین آب چیره شوند. مدیریت فضای سبز موضوعی است که در اصفهان سال هاست جدی گرفته شده، اما تا رسیدن به مقصود همچنان فاصله هست.

اصفهان، دیگر باغ شهر نیست

فضای سبز برای اصفهان یک انتخاب نیست بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر و حیاتی است. این را مسعود برهانی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان می‌گوید و یادآور می‌شود: در تمام دوره‌های تاریخی ۵۰ تا ۶۰ درصد مساحت شهر اصفهان را عرصه‌های سبز تشکیل می‌داد، اما این وسعت، امروز چنان کم شده که دیگر جوابگوی نیاز شهر و شهروندان نیست.

او می‌گوید: بیش از ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب در بالادست زاینده‌رود صرف آبیاری ۱۱۰ هزار هکتار باغ می‌شود؛ در نزدیکی اصفهان نیز فضای سبز گسترده‌ای در صنایع ایجاد شده که حق فضای سبز شهر اصفهان را ضایع می‌کند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، تولید اکسیژن، جذب گردوغبار، کاهش آلودگی صوتی، تلطیف هوا و سایه‌اندازی را از کارکرد‌های فضای سبز می‌داند و می‌گوید: در وضع فعلی اصفهان، آب محدودکننده هرگونه فعالیت از جمله انتخاب نوع و طراحی فضای سبز است.

به گفته برهانی، نظر به ضرورت جایگزینی ارقام کم آب بر، باید به دنبال تغییر ذائقه مردم درباره نوع فضای سبز باشیم.

او گفت: تغییرات مداوم در فضای سبز و نو کردن دائمی گل‌های فصلی هم از انتقادات دوستداران محیط زیست در اصفهان است که باید درباره آن چاره‌اندیشی شود.

این نوع چمن مناسب آب و هوای ایران نیست

مهدی بصیری استاد دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: در چند دهه گذشته، اصفهان به صورت مزرعه‌ای سبز دیده می‌شد و هیچ چیزی غیراز مناره‌ها، گنبد‌ها و کوه آتشگاه در آن مشخص نبود؛ جای افسوس است که به جای آن همه درخت، آجر و سنگ قد کشیده است.

او با یادآوری این نکته که چمن به معنای امروزی در ادبیات ما وجود ندارد، می‌گوید: بسیاری از مردم به دلیل ناآگاهی، فضای سبز را پوشش چمن می‌دانند در حالی که چمن در گذشته به چمنزار‌هایی گفته می‌شد که به صورت طبیعی در مناطق مختلف رشد می‌کردند.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: چمن‌های موجود در کشور ما از گونه چمن‌هایی است که در ایالت‌هایی مثل کنتاکی آمریکا با بارندگی سالیانه دست کم ۸۰۰ میلی متر و رطوبت نسبی بالای ۸۰ درصد کشت می‌شود.

بصیری که از منتقدان ارقام چمنی است که در کشورمان کشت می‌شود اینطور گفت: چمن مناسب مناطقی را که در ۹ ماه از سال هوای خنکی دارند، در منطقه‌ای می‌کاریم که میانگین بارندگی سالیانه اش به ۱۰۰ میلی متر و رطوبت نسبی اش به ۱۲ درصد هم نمی‌رسد.

او پیشنهاد می‌کند  به جای پوشش فعلی چمن که تحمل آب نخوردن آن حداکثر پنج روز است می‌توان از گونه‌هایی مثل چمن آفریقایی استفاده کرد که به آب کمتری نیاز دارد.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان، بحران کم آبی کنونی را پرتگاه می‌داند و می‌گوید: جای تعجب است که با این شرایط بحرانی آب در کشور، کارخانه‌های فولاد را توسعه می‌دهیم و به کارخانه‌های نیشکر افتخار می‌کنیم.

اصفهان از نظر زیست‌محیطی، شهری تسلیم‌شده است

بعد از جدایی استان البرز از استان تهران، اصفهان صنعتی‌ترین استان کشور شناخته می‌شود. اصفهان در تولید فولاد، فرآورده‌های نفتی و مصالح ساختمانی رتبه‌های برتر کشور را دارد. علاوه بر این ۹۰۰ معدن فعال و بیش از ۷۰ شهرک صنعتی در اطراف استان اصفهان قرار گرفته است.

مجید عرفان‌منش مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با یادآوری این آمار گفت: نزدیک به ۴ میلیون از ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار مساحت استان اصفهان دچار فرسایش بادی است که موجب ورود ریزگرد‌ها به اصفهان می‌شود و بنابراین باید اذعان کرد اصفهان از نظر زیست‌محیطی، شهری کاملا تسلیم‌شده است.

او می‌گوید: باتوجه به آمار مصرف سوخت در سال ۹۶ باید، ۱۲ برابر وسعت ۵۵ هزار هکتاری شهر اصفهان یعنی چیزی حدود ۶۰۰ هزار هکتار فضای سبز می‌داشتیم، تا بتوانیم آلودگی‌های ناشی از سوزاندن سوخت را خنثی کنیم؛ این درحالی است که وسعت فعلی فضای سبز شهر اصفهان ۶ هزار هکتار است.

به سمت حذف چمن پیش می‌رویم

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان می‌گوید: شش ماه پیش، حدود ۶۰۰ هکتار پوشش چمن در شهر اصفهان داشتیم، اما الان نزدیک به ۴۲۰ هکتار پوشش چمن داریم. در واقع با توجه به کمبود آب تاکنون حدود ۱۸۰ هکتار عرصه چمن کاری شده را حذف کرده ایم.

به گفته عرفان‌منش، طبق اولویت‌بندی، چمن بوستان‌های محلی و پارک‌های همسایگی به تدریج حذف، اما چمن تفرجگاه‌ها حفظ و با گونه‌های پایاتر جایگزین می‌شود که البته در بسیاری از مناطق این هدف محقق شده است.

او می‌گوید: اصفهان نخستین شهری است که از سال ۱۳۸۴ پساب تصفیه‌شده برای آبیاری فضای سبز جنگلی استفاده می‌کند و بیشترین تولید پساب تصفیه تکمیلی را در کشور دارد.

به گفته مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان، محیط زیست و فضای سبز شهر اصفهان به‌عنوان تنها تولیدکننده اکسیژن شهر هیچ حق‌آبه‌ای از منابع سطحی آب ندارد.

بهینه سازی و مدیریت مصرف آب در فضا‌های سبز بر چهار بخش با عناوین اعمال مدیریت برمنابع آب و آبیاری فضای سبز، انتخاب و کاشت گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی و مناسب با اقلیم منطقه، اصلاح خاک، هرس و کنترل علف‌های هرز همچنین مدیریت توسعه فضای سبز تقسیم بندی می‌شود.

بر اساس این تقسیم بندی در بخش اعمال مدیریت بر منابع آب و آبیاری فضای سبز، بر مطالعات و اجرای طرح‌های جداسازی شبکه آب فضای سبز از شبکه آب آشامیدنی، تامین آب فضای سبز از منابع آب غیرآشامیدنی و پساب تصفیه شده در شهر‌ها همینطور پیگیری جدی در زمینه طراحی و جایگزینی روش‌های سنتی با بازده آبیاری پایین تاکید شده است.

گزارش از مهران اسماعیلی