زمانی که برای ورود به یک اتاق یا ساختمان نیازی به استفاده از کلید نباشد و تنها به کمک ابزار تشخیص چهره وارد آن مکان شوید، در حقیقت از هوش مصنوعی استفاده کرده اید. این فقط یکی از کاربرد‌های هوش مصنوعی است.

هوش مصنوعی یا artificial intelligence شاخه‌ای از علم رایانه است و هدف اصلی آن تولید ماشین‌های هوشمندی که توانایی ایفای وظایفی را که نیازمند به هوش انسانی است داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای رایانه است و در واقع ماشینی است که به گونه‌ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد.

امروزه  ابزار‌های هوش مصنوعی، در حوزه‌های بسیار گوناگون و متعددی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. از حمل‌ونقل گرفته تا آموزش، امور قضایی، سلامت و درمان، اقتصاد و کشاورزی، در حقیقت دنیای امروز به سرعت در استفاده از هوش مصنوعی پیش می‌رود و کشور ما نیز که در چهار دهه اخیر سرعت رشد علمی قابل توجهی را تجربه کرده برای اینکه بار دیگر از قافله علم عقب نماند باید در حوزه هوش مصنوعی نه تنها پیشرفت که جهش کند.

استان اصفهان به دلیل فراهم بودن زیرساخت‌های بسیاری مانند دانشگاه‌های معتبر، دانشمندان و نخبگان برجسته هوش مصنوعی، استقرار صنایع بزرگ و کوچک، شرکت‌های دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری ظرفیت لازم برای تبدیل شدن به قطب هوش مصنوعی کشور را دارد.

دهه آینده، دهه تحول در هوش مصنوعی

سال گذشته رهبر معظم انقلاب   در جمع نخبگان تأکید کردند که ایران باید در حوزه هوش مصنوعی جزو ۱۰ کشور برتر دنیا باشد. این مطلب را حسین ربانی رئیس بنیاد نخبگان استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما یادآوری می‌کند و می‌گوید: آینده دنیا با تکیه بر هوش مصنوعی متحول می‌شود و ما نیز نباید از این گردونه عقب بمانیم.

به گفته او  استان اصفهان از دو دهه قبل در حوزه‌های نیروی انسانی کارآمد و گسترش علم و فناوری و شرکت‌های دانش بنیان رشد گسترده و مطلوبی داشته و اکنون نیز دانشگاه‌های این استان که در شمار دانشگاه‌های طراز اول کشور به شمار می‌آیند خود را برای فعالیت گسترده در زمینه هوش مصنوعی آماده می‌کنند.

رئیس بنیاد نخبگان استان اصفهان می‌گوید: پیشنهاد بنیاد نخبگان استان این است که اصفهان به عنوان هاب قطب هوش مصنوعی کشور مطرح و بری رسیدن به این هدف برنامه ریزی شود.

ربانی معتقد است  تا ۱۰ سال آینده هوش مصنوعی در بیشتر عرصه‌های جهانی متحول می‌شود و در صورتی که کشور ما در این زمینه نتواند به سرعت پیش برود از دیگر کشور‌ها عقب می‌ماند و در موضع انفعال قرار می‌گیرد.

به گفته او  باید برای گسترش هوش مصنوعی سیاست‌گذاری لازم و برنامه‌ریزی مناسب شود و با شناسایی بنیاد‌های علمی مختلف مشخص شود که در سه سال یا پنج سال آینده قرار است چه کار خاصی در زمینه هوش مصنوعی شود.

رئیس بنیاد نخبگان استان اصفهان  شناسایی نود‌های مختلف هوش مصنوعی در کشور و برقراری ارتباط با آن‌ها وارتباط با بنیاد‌های علمی نخبگان در استان‌های مختلف همچنین همکاری با آن‌ها را از مهم‌ترین فعالیت‌ها در این حوزه نام می‌برد.

چرا اصفهان قابلیت تبدیل شدن به قطب هوش مصنوعی کشور را دارد؟

محمدرضا حیدرپور مدیر گروه کامپیوتر، دانشکده مهندسی برق و‌کامپیوتر، دانشگاه صنعتی اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: اصفهان از ظرفیت‌های ویژه‌ای برای ایفای نقش کلیدی در توسعه علمی و کاربردی هوش مصنوعی در کشور برخوردار است که مرجعیت علمی با داشتن ۳ دانشگاه بزرگ و میزبانی از استادان مجرب و دانشجویان علاقه‌مند به این حوزه از مهمترین آنهاست.

به گفته او اصفهان قطب صنایع بزرگی مانند فولاد، ذوب آهن، هواپیما سازی، صنایع دفاعی و لوازم خانگی است و این صنایع برای پوست اندازی، به روز شدن و رسیدن به اهدافی که در قالب مفاهیمی مانند industry ۴.۰ و smart factory به آن‌ها اشاره می‌شود ناچار به استفاده از هوش مصنوعی هستند.

در اصفهان مراکز تحقیقاتی زیادی مانند موسسه رویان و یا پژوهشکده‌های اویونیک، فولاد و … فعالیت می‌کنند که به گفته مدیر گروه کامپیوتر، دانشکده مهندسی برق و‌کامپیوتر، دانشگاه صنعتی اصفهان، می‌توانند به عنوان حلقه وصل جامعه علمی و صنعتی نقش به سزایی ایفا کنند.

حیدرپور منابع محاسباتی متعدد را یکی دیگر از ظرفیت‌های اصفهان در زمینه هوش مصنوعی می‌داند و می‌گوید: بسیاری از روش‌های هوش مصنوعی نیازمند منابع محاسباتی بالا برای یادگیری و در نهایت اجرای سریع هستند؛ در این زمینه اصفهان علاوه بر شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه تامین منابع محاسباتی و ابری، میزبان مرکز رایانش ابری شیخ بهایی (واقع در دانشگاه صنعتی اصفهان) به عنوان یکی از بزرگترین و پرسابقه‌ترین مراکز رایانش ابری است.

شرکت‌های دانش بنیان، برگ برنده اصفهان درحوزه هوش مصنوعی

اصفهان با حدود ۷۰۰ شرکت دانش بنیان رتبه دوم کشور را دارد و شهرک علمی و تحقیقاتی شیخ بهایی به عنوان نخستین سازمان موسس مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری در کشور در این استان فعال است. ظرفیتی که این استاد دانشگاه معتقد است: وجود این طیف وسیع از شرکت‌های دانش بنیان به شکوفایی اکوسیستم هوش مصنوعی در اصفهان کمک شایانی خواهد کرد.

حیدرپور می‌گوید: اصفهان شهری گردشگری و برخوردار از زیرساخت‌های مناسب ارتباطی (اینترنت ثابت و سیار) و شهری مناسب برای تحقق شهر هوشمند است. این موضوع زمینه ساز مشارکت بخش خصوصی در توسعه تجارت هوشمند با ضریب بهره وری بالا خواهد بود.

گام نخست شناسایی و آگاهی سازی در حوزه هوش مصنوعی است

جمشید پرویزیان استاد مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: تبدیل شدن اصفهان به قطب هوش مصنوعی کشور به سادگی، شدنی نیست؛ بلکه مستلزم برنامه ریزی و برداشتن گام‌های درست است، ما باید بتوانیم به دانش نهایی در زمینه هوش مصنوعی دست پیدا کنیم، سپس با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم به ایجاد ثروت برسیم.

هرجا که داده‌های مورد نیاز برای استفاده در ذهن بشر وجود داشته باشد می‌توان در آن عرصه از هوش مصنوعی استفاده کرد. او با گفتن این جمله اولین گام برای پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی را، ایجاد آگاهی می‌داند و می‌گوید: باید بتوانیم آگاهی عمومی و تخصصی را درباره هوش مصنوعی در جامعه افزایش دهیم.

استاد مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: بعد از ایجاد آگاهی، گرایش به هوش مصنوعی ایجاد و سرمایه گذاری و کسب و کار‌های مورد نظر ایجاد می‌شود.

پرویزیان که معتقد است در دو حوزه مهم تشخیص و تصمیم می‌توان از هوش مصنوعی استفاده کرد اینطور توضیح می‌دهد: در حقیقت هوش مصنوعی ادامه اتوماسیون است و فناوری جدیدی نیست، اما در عمل بسیار کارایی دارد و موجب صرفه جویی در عرصه‌های مختلف می‌شود، ساده‌ترین مثال هوش مصنوعی بازشدن یک در با استفاده ازحسگر تشخیص چهره است.

به گفته او  ما دانش مورد نظر در حوزه هوش مصنوعی را در دانشگاه‌هایمان داریم، اما باید آن را پرورش دهیم و در دوره‌های زمانی مناسب در این زمینه سرمایه گذاری کنیم.

استاد مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان می گوید: در اصفهان ظرف ۳ تا ۴ سال آینده با سرمایه‌گذاری و تعریف طرح بتوانیم به نتیجه قابل قبولی در حوزه هوش مصنوعی برسیم.

ورود هوش مصنوعی به پیش بینی‌های کرونایی

مدیر گروه کامپیوتر، دانشکده مهندسی برق و‌کامپیوتر، دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: تاکنون دستاورد‌های قابل توجهی در حوزه هوش مصنوعی در اصفهان به دست آمده؛ به عنوان نمونه در دوران همه گیری کرونا محققان دانشگاه صنعتی اصفهان توانستند از داده‌های مربوط به افزایش و کاهش موارد کووید-۱۹ استفاده و سناریو‌های مختلف مرتبط با ویروس را پیش‌بینی کنند.

این طرح را جمعی از دانشجویان و پژوهشگران دانشگاه صنعتی اصفهان، با همکاری محققان دانشگاه‌های آلبرتا و براک اجرا و از یادگیری ماشین و الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای این پیش‌بینی‌ها استفاده کردند. تعداد تخت‌های بخش مراقبت‌های ویژه، سیاست‌هایی مثل استفاده از ماسک و تعداد افراد مجاز به حضور در یک حلقه اجتماعی مواردی بود که در قالب الگوریتم هوش مصنوعی بررسی شد تا نتیجه سیاست‌های پیشگیرانه پیشنهادی را تا ۱۰ هفته بعد، پیش‌بینی کند.

نتایج این طرح با عنوان "پیش بینی طولانی مدت مرگ و میر کووید-۱۹ در مجله Scientific Reports منتشر شده است.

به گفته حیدرپور همچنین در زمینه بررسی و شناخت سلول‌های سرطانی محققان پژوهشگاه رویان با استفاده از روش‌های هوش مصنوعی توانسته اند بسیار کارآمدتر از داده‌های اصلی حاصل از بیان ژن برای افتراق نمونه‌ها بر اساس بافت و بیماری عمل کنند. نتایج این تحقیقات نیز در مجله Scientific Reports منتشر شده است.

او می‌گوید: همه این موارد بیانگر قابلیت‌های ویژه اصفهان برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های هوش مصنوعی در کشور است و این مهم می‌تواند با پشتیبانی‌های مراجع تصمیم گیر و حمایتی به واقعیت منجر شود.

تفاهم نامه بنیاد ملی نخبگان و شرکت فولاد مبارکه در حوزه هوش مصنوعی

رئیس بنیاد نخبگان استان اصفهان گفت: یک نمونه کار بسیار مهمی که در زمینه هوش مصنوعی در استان اصفهان شد تفاهم‌نامه‌ای بود که در سفر رئیس‌جمهوری به اصفهان منعقد شد.

تفاهم نامه بنیاد ملی نخبگان و شرکت فولاد مبارکه در حوزه هوش مصنوعی به امضای سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری و محمدیاسر طیب‌نیا مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه رسید و بنیاد نخبگان اصفهان مجری این تفاهم‌نامه است.

گسترش فعالیت‌های علمی، پژوهشی، کاربردی، آموزشی و تکمیل زنجیره علم، فناوری، بازار و تجارت در حوزه هوش مصنوعی با هدف ارائه محصولات فناورانه و نوآورانه مبتنی بر هوش مصنوعی و در مسیر تحقق کارخانه هوشمند ((smart factory) از مفاد این تفاهم نامه است.

ربانی معتقد است  مجموعه فولاد مبارکه، داده‌های مورد نظر را برای اینکه فرایند‌ها و عملیات موجود در این کارخانه با هوش مصنوعی اجرا شود دارد و می‌تواند تا چند سال آینده به عنوان یک کارخانه کاملا هوشمند عمل کند.

به گفته او باید جریانی از نخبگان را در اصفهان به سمت فولاد سوق دهیم، چون دانش و نیروی انسانی مورد نظر برای گسترش هوش مصنوعی در این کارخانه فراهم است و می‌توانیم مسائل را طوری در فولاد تعریف کنیم که همه فرآیند‌های مورد نظر با کمک هوش مصنوعی طی شود.

رئیس بنیاد نخبگان استان اصفهان می‌گوید: علاوه بر فولاد مبارکه در مجموعه‌های مانند پالایشگاه، شهرداری، اتاق بازرگانی و شهرک‌های صنعتی اصفهان نیز با ورود نخبگان و هدایت علمی آن‌ها توانسته ایم فعالیت‌های بسیاری را به کمک هوش مصنوعی پیش ببریم.

تدریس مبحث "خودرو‌های بدون راننده" اولین بار در دانشگاه صنعتی اصفهان

استاد مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: درسی با عنوان "خودرو‌های بدون راننده" را اولین بار در دانشگاه صنعتی اصفهان تدریس می‌کنم که در حقیقت مبنای آن هوش مصنوعی است.

به گفته پرویزیان از سرفصل‌های آن می‌توان به توانایی خودرو در حوزه شناخت جی‌پی‌اس، نقشه فنی راهها، تشخیص موانع و الگوریتم‌های تصمیم گیری و تشخیص خطر اشاره کرد.

او می‌گوید: در حقیقت خودروی بدون راننده با حسگر‌هایی که دارد تشخیص می‌دهد و تصمیم گیری می‌کند، اما باید دانست که جاده‌های ما آمادگی لازم را برای این امر ندارد و تا زمانی که زیرساخت‌ها فراهم نشود، نمی‌توان خودرو‌های بدون راننده را وارد کشور کرد.

به گفته این استاد دانشگاه برای ظهور و تکامل هوش مصنوعی در یک جامعه باید همه دستگاه‌ها دست به دست هم دهند تا داده‌های مورد نظر فراهم شود.

حرکت نخبگان از دانشگاه به سمت شرکت‌های دانش بنیان

رئیس بنیاد نخبگان استان اصفهان گفت: در حقیقت یکی از رسالت‌های مهم بنیاد ملی نخبگان این است که جریان نخبگان را به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان هدایت کند، دانشجویان و نخبگان نباید فقط در محیط دانشگاه فعالیت کنند بلکه با هدایت دانشجویان نخبه به سمت شرکت‌های دانش بنیان می‌توان رشد و شکوفایی علمی آن‌ها را بیشتر کرد.

به گفته ربانی اگر نخبگان به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان بروند مشکلات مختلف کشور به دست آنان حل می‌شود، بنابراین بنیاد نخبگان اصفهان قصد دارد جریان نخبگان استان را شناسایی و با ورود آن‌ها به شرکت‌های دانش بنیان، در حوزه‌های مختلف هوش مصنوعی، طرح‌های مختلفی را اجرا کند.

هرچند در سال‌های اخیر جایگاه ایران از حیث تولید علم در حوزه هوش مصنوعی ممتاز بوده و کشورمان با ۴ هزار و ۵۴۲ مقاله علمی وضع مطلوبی در این زمینه دارد؛ اما باید اذعان کرد وضع ایران در زمینه کاربرد‌های هوش مصنوعی قابل توجه نیست و باید با برنامه ریزی، آگاه سازی عمومی و تخصصی، شناسایی نیرو‌های انسانی نخبه و تامین زیرساخت‌ها شرایط توسعه کاربردی و عملی هوش مصنوعی را فراهم کرد.

گزارش از سولماز محمدی