آب‌های سطحی به آب‌های موجود بر سطح زمین مانند آب موجود در یک رود، دریاچه، تالاب یا اقیانوس گفته می‌شود آب‌های سطحی غیرشور از راه بارندگی و رسیدن آب‌های زیرزمینی به سطح زمین تأمین می‌شود؛ آب زیرزمینی به طور معمول در خانواده‌ها برای نوشیدن، پخت و پز و سایر فعالیت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ همچنین ممکن است از آب‌های سطحی برای آشامیدن و شستشو استفاده شود، اما آن‌ها دارای مصارف بسیار دیگری مانند کشاورزی و تولید برق هستند.

یک کارشناس محیط زیست گفت: کاهش بارندگی و افزایش دما در سال‌های اخیر از روند حرکت کشور به سمت تنش‌های آبی حکایت دارد؛ این تنش‌های علاوه بر درگیر کردن جامعه سبب می‌شود منابع آبی به مرور کاهش پیدا کند. یکی از این منابع آبی که با کاهش روبروست آب‌های سطحی است. علاوه بر تغییرات آب و هوایی، ساخت و ساز و تصرف غیرقانونی در حریم رودخانه‌ها و آلودگی‌های انسانی ظرفیت استفاده از آب‌های سطحی را کاهش داده است. برای جلوگیری از اثرات تنش آبی برنامه جامعی مورد نیاز است که مشارکت مردمی در رأس این برنامه‌ها است.

علل کاهش منابع آب سطحی

ملایی گفت: میزان متوسط بارندگی ۵۳ ساله ایران ۲۵۰ میلی متر است. میانگین بارندگی ۱۳ ساله اخیر کشور به ۲۳۲ میلی متر کاهش یافته است. کاهش بارش‌ها و افزایش دما از سوی دیگر باعث تبخیر بیشتر آب می‌شود. با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک میزان تبخیر درایران ۳ برابر متوسط جهانی اعلام می‌شود. این میزان بارندگی و تبخیر سبب کاهش منابع آبی بخصوص کاهش منابع آب سطحی است.

به گفته این کارشناس، آلودگی آب‌های سطحی به واسطه برخی فعالیت‌های انسانی (فاضلاب صنایع، کشاورزی غیر علمی و ...) ظرفیت استفاده از آب‌های سطحی را کاهش داده و سبب هدر رفت منابع آب سطحی می‌شود؛ بنا بر آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران میزان آب‌های سطحی ذخیره شده د رمخازن سد‌های کشور در سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ تا ۱۴ خرداد به ۲۶.۱۳ میلیارد متر مکعب رسیده است که این میزان نسبت به مشابه سال گذشته کاهش ۵ درصدی را نشان می‌دهد.

راهکار‌های جلوگیری از کاهش آب‌های سطحی

ملایی گفت: با توجه به شرایط آب و هوایی ایران و استفاده از تجربیات گذشتگان در مدیریت آب، نفوذ دادن آب سطحی به سفره‌های آب زیرزمینی یکی از راهکار‌های اصلی جلوگیری از هدر رفت آب‌های سطحی است؛ با این اقدام امکان تبخیر و آلوده شدن آب‌های سطحی کاهش می‌یابد. در اینجاست که می‌توان به دلایل ایجاد قنات این میراث ماندگار ایرانیان پی برد.

او گفت:، اما از بهترین راهکار‌های نفوذ هرچه بیشتر آب به درون زمین می‌توان به استفاده از روش‌های آبخیزداری و آبخوانداری اشاره کرد. روش‌های همچون ایجاد پوشش گیاهی و سازه‌های ارزان قیمت سنگی و خاکی که بستر آن در کشور توسط محققان و مهندسان آماده است آب‌ها را آلودگی مصون می‌دارد، مشارکت مردم در طرح‌های مدیریت آب اعم از آبخیزداری و طرح‌های صیانت از منابع آب می‌تواند در جلوگیری از کاهش منابع آبی بسیار موثر باشد.

این کارشناس گفت: توجه به قانون‌های توزیع عادلانه آب و در صورت نیاز بروزرسانی آن‌ها نیز در مدیریت هرچه بهتر منابع آب سطحی موثر است. در ماده ۱ و ۲ این قانون به اهمیت بستر رودخانه‌ها توجه شده و بستر انهار طبیعی، کانال‌های عمومی و رودخانه‌ها را اعم از فصلی و دائمی جزء مشترکات می‌دانند.