حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام هشتمین امام شیعیان اثنی عشری فرزند امام کاظم در ۱۱ ذى القعده سال ۱۴۸ قمری در شهر مدینه متولد شده است، مدت امامت ایشان ۲۰ سال است که همزمان بود با خلافت هارون الرشید، امین و مأمون عباسی، آن حضرت در سال ۲۰۰ هجری به اصرار و اجبار مأمون از مدینه راهی شهر «مرو» در خراسان محل خلافت این خلیفه عباسی شدند.

مأمون حضرت رضا را مجبور به پذیرش عنوان ولایتعهدی کرد و سرانجام در سال ۲۰۳ هجری ایشان را با زهر مسموم و به شهادت رساند، محل دفن بدن مطهر ایشان بعدا به «مشهد الرضا» معروف شد که امروزه زیارتگاه بزرگ شیعیان جهان است.

امام کاظم علیه السّلام کنیه «ابوالحسن» را به ایشان عنایت فرمودند و به على بن یقطین گفتند: اى على، این پسرم (با اشاره به امام رضا علیه السّلام) آقاى فرزندان من است و من کنیه خویش را به او داده ام، بدین جهت امام کاظم علیه السّلام را «ابوالحسن اوّل» و امام رضا علیه السّلام را «ابوالحسن دوم» مى نامند.

به مناسبت روز ولادت امام رضا علیه السلام با یکی از خطبای تهران به نام مرتضی ادیب گفتگو کرده ایم که در ادامه می خوانید:

مهم‌ترین حرکتی که امام رضا در طول زندگیشان انجام داده اند، چه بود؟

امام رضا (ع) عمر بسیار با برکتی داشتند، آقا علی بن موسی الرضا در دوران پس از امام صادق و امام باقر زندگی کرده اند و انتشار علوم از ناحیه‌ی این دو امام بزرگوار و انتشار مسائل مبارزاتی و حق طلبانه‌ پدر بزرگوارشان از سوی امام رضا (ع) انجام می شد؛ یعنی از یک طرف باید ایشان عطش شدید جامعه علمی اسلامی را به برکت هیجانی که امام صادق ایجاد کرده بودند، تامین کنند و از سوی دیگر باید ندای حق طلبانه‌ پدرشان را استجابت کنند.

چرا به امام رضا لقب عالم آل محمد (ص) داده اند؟

امام رضا از نظر علمی و مبارزاتی دریک پروسه‌ زمانی بسیار حساس و جدی قرار داشتند؛ در هر دو زمینه وجود مبارک امام رضا (ع) معجزه کرده است. از نظر علمی کار به جایی کشید که امام رضا به عالم آل محمد (ص) معروف شدند در حالی که همه ائمه‌ ما عالم آل محمد (ص) هستند، اما این ویژگی روی امام رضا تعین پیدا کرد. به جهت اینکه ایشان در مدینه که حضور داشتند شاگردان فراوان جد بزرگوارشان امام صادق (ع) به مدینه برمی گشتند و سوال‌های بسیار زیادی از ایشان می پرسیدند؛ چون آن‌ها از امام صادق خیلی از حقایق را فرا گرفته بودند، و این افراد به دنبال جانشین علمی حضرت بوده اند تا از این طریق مشکلاتشان را حل کنند؛ لذا همیشه در منزل آقا امام رضا دانشمندان فراوانی از اقصی نقاط عالم اسلام از آفریقا تا ارمنستان، ایران، عراق، حجاز دانشمندان علمی و خصوصا فقها و مفسرین قرآن جمع شدند تا معضلات خود را حل و پاسخ‌های خود را از امام رضا دریافت کنند؛ در عالم اسلام هیچ مرکز دیگری به این اصالت و طهارت نبود که بتواند جواب آن‌ها را بدهد، لذا دور امام رضا همیشه مملو از دانشمندان بزرگ اسلامی بود.

امام رضا با تسلط بالا و فوق العاده‌ای مباحث را عنوان می‌کردند و این تسلط و آگاهی موجبات غنای ذهن دانشمندان را فراهم می‌کرد، به همین دلیل حضرت به عالم آل محمد (ص) معروف هستند.

با توجه به جو خفقان دوره‌ بنی عباس و همزمانی آن با امامت امام رضا (ع) ایشان چگونه توانستند اسلام را زنده نگهدارند؟

امام رضا در این دوره زمانی خدماتی جانانه و امیدوار کننده به عالم اسلام ارائه داده اند، این مسئله مفصل است، چون فلسفه یونان و اعتقادات از ناحیه شرق نیز وارد جهان اسلام شده بود، و موجبات اختلاف فکری اقوام مختلف را فراهم کرده بود و اینجا تنها کار امام رضا بود که بتواند جواب همه‌ی ملل مختلف را بدهند و آقا به طرز شگفت انگیزی از عهده‌ی همه این مسائل برمی آمدند، ایشان فرزند موسی بن جعفر بوده اند پدرشان سال‌ها در زندان‌های تاریک و مخوف بغداد تحت شکنجه بوده اند، و پدرشان به دلیل مبارزه با باطل و ظلم به این روز افتاده بودند لذا امام رضا همان مسیر پدر را باید ادامه میدادند و موجبات تنویر افکار مردم را فراهم می‌کردند که مردم از ظلم خلفای جور بنی عباس دیگر ناامید نشوند و بگویند از اسلام خبری نیست لذا امام رضا در جهت اشباع شرایط مبارزاتی امت اسلام هم حرکات جانانه و امیدوار کننده‌ای انجام میدادند و بسیار حکیمانه جامعه اسلامی را رهبری می‌کردند.

ورود امام رضا (ع) به ایران باعث چه تغییراتی در جامعه‌ی ایرانی آن زمان شد؟

زمانی که امام رضا (ع) به ایران آمدند فصل کاملا جدیدی در زندگی حضرت ایجاد شد و همچنین در جامعه ایرانی تحولی عظیم در جهت روی کردن به اهل بیت اتفاق افتاد که آثار و برکات عظیم آن تا این لحظه موجود است. تا قبل از آمدن امام رضا (ع) به ایران صوفی‌ها افکار مردم را کاملا بلعیده و آن‌ها را به انحراف کشیده بودند و آموزه‌هایی را مطرح می‌کردند که در اسلام و سنت پیغمبر سابقه‌ای نداشته است.

به همین دلیل امام رضا در شرایط بسیار حساسی وارد شدند و اسلام واقعی و دین محض را با رفتار و کردار خود بیان کردند که عجیب مورد استقبال مردم قرار گرفت. امام رضا (ع) بزرگترین برکت الهی است که وارد ایران شدند و اعتقادات سخیف و انحرافی را از چهره‌ی پاک اسلام از بین بردند.

هنگامی که امام رضا در مرو حضور داشتند چه خدماتی را به امت اسلامی ارائه کردند؟

ایشان ماه‌ها در شهر مرو حضور داشتند و در آن مدت حضرت کاملا در اختیار مردم بودند، مردم ارتباط خوبی با امام رضا (ع) برقرار کرده اند و از سند و هند و نقاط شرقی عالم و نقاط اسلامی برای و دیدار امام رضا و بهره بردن افاضات علمی به مرو می‌آمدند.

مدتی که حضرت در مرو حضور داشتند تحولی در باز شناسی اسلام واقعی در عالم اسلام اتفاق افتاد و مردم متوجه فرهنگ اهل بیت، فرهنگ عاشورا، فرهنگ علی بن ابی طالب و فاطمه زهرا شدند که این خود تحول عمیق تاریخی و اجتماعی و سیاسی است که در جای خود باید مورد بحث قرار بگیرد.

سیره‌ اخلاقی و دینی امام رضا (ع) چگونه بوده است؟

امام رضا آیینه‌ تمام نمای جدشان رسول خدا بودند و از حیث مهربانی، بزرگواری، توجه به توده‌های مردم و زندگی بسیار ساده و به دور از هرگونه تشریفات داشته اند و با ساده زیستی و دوری از زندگی اشرافی سنت جدشان پیامبر و امیر مومنان را زنده می‌کردند لذا در دل‌های مردم حضرت به طرز عجیبی رسوخ کردند و رابطه محکم اعتقادی و قلبی میان عاشقان آن امام بزرگوار در همه‌ی عصر‌ها تا این زمان ساری و جاری است.

بسیار وقت شریفشان را صرف عبادت و قرائت قران می‌کردند،   معروف است که هر سه روز یکبار قرآن توسط ایشان ختم می شد، این به این معنی است که روزی ده جز قرآن می‌خواندند، هر شب سوره واقعه را می‌خواندند و به شدت تحت تاثیر فرمایشات پروردگار قرار داشتند.

وقتی که سفره پهن می شد خدمتگزاران و غلامان خود را صدا می‌زدند و با آن‌ها غذا می‌خوردند، حضرت به هیچ عنوان اجازه نمی‌دادند سفره غذایشان، لباس، خانه، مرکب از مردم جدا شود. بیان علی ابن موسی الرضا بسیار ملیح و کلماتشان دلنشین بود، اما آقا کم حرف بودند و سکوت را به صحبت کردن ترجیح می دادند، اما آنجایی که لازم بود صحبت کنند مطالب را صریحا عنوان می‌کردند و افراد را دعوت به تقوا و حق، رعایت احکام الهی می‌کردند.

فضلیت زیارت امام رضا (ع) چیست؟

امام رضا (ع) با آمدن به ایران از مدینه شهر آبا و اجدادیشان دور افتادند، به همین دلیل حضرت غریبانه زندگی کردند و غریبانه شهید شدند، بنابراین از سوی پیامبر عظیم الشان اسلام و حضرت امیر روایت شده که هر کسی ایشان را در غربتش زیارت کند ثواب بسیار زیادی نصیبش خواهد شد، از جمله این حدیث پیغمبر اسلام که می‌فرمایند:

«قال رسول اللّه (ص) ستّد فَنُ بضعةٌ منى بخراسان مازار‌ها مکروب الا نفس الله کربه و لا مذنب الا غفرالله ذنوبه»؛ رسول خدا (ص) می‌فرمایند: بزودى پاره ‏اى از بدن من در زمین خراسان دفن مى ‏شود، هیچ غمگینى او را زیارت نمى‏ کند، مگر آن که خدا غمش را زائل مى‏ کند و هیچ گناهکارى او را زیارت نمی کند، مگر آن که خدا گناهانش را مى ‏آمرزد.

گفتنی است؛ امام جواد هم فرموده اند: هر که قبر پدرم، حضرت رضا (ع) را در توس زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده او را مى بخشد.